Մուհամմադ Օմար

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մուհամմադ Օմար
 
Կուսակցություն՝ Islamic and National Revolution Movement of Afghanistan?
Կրթություն՝ Darul Uloom Haqqania? և Jamia Uloom-ul-Islamia?
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ
Դավանանք սուննի իսլամ
Ծննդյան օր 1960
Ծննդավայր Khakrez District, Ղանդահար վիլայեթ, Աֆղանստանի թագավորություն
Վախճանի օր ապրիլի 23, 2013(2013-04-23)
Վախճանի վայր Zabul, Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետություն (2004-2021)
Թաղված Zabul[1]
Քաղաքացիություն  Աֆղանստանի թագավորություն,  Republic of Afghanistan,  Աֆղանստանի Ժողովրդավարական Հանրապետություն,  Աֆղանստանի իսլամական պետություն և  Աֆղանստան
Զավակներ Mohammad Yaqoob?

Մուհամմադ Ումար, հայտնի է նաև որպես Մուլա Օմար (փուշթու՝ ملا محمد عمر, 1960, Khakrez District, Ղանդահար վիլայեթ, Աֆղանստանի թագավորություն - ապրիլի 23, 2013(2013-04-23), Zabul, Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետություն (2004-2021)[2][3][4][5][6]), Թալիբան շարժման հիմնադիր, Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության ամիր (ղեկավար)։

Կենսագրություն։ Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծննդյան ճշգրիտ ամսաթիվը հայտնի չէ։ Ըստ փուշտունի պատկանում էր գիլզայի ցեղերի խմբի Խոտակիի ցեղին[7]։

Ենթադրվում է, որ ծնվել է Ուրուզգան նահանգի Սինգեսար գյուղում[2] (կամ Քանդահարի շրջակայքում գտնվող Նոդեհ տեղանքում[3]) և սերում է աղքատ գյուղացիների ընտանիքից։ Միայն նախնական իսլամական կրթություն ստանալով տեղական մեդրեսայում, հոր մահից հետո մնացել է գյուղական մուլա։

1970-ական թվականների կեսերին Մուհամմադ Օմարը երկշաբաթյա այցով ժամանել էր Պակիստան[8], որտեղ իսլամական աստվածաբանության ուսուցման դասընթաց էր անցնում Խականիա մեդրեսում՝ Փեշավարից ոչ հեռու[8] (այլ աղբյուրներով՝ Քվետա քաղաքի կրոնական դպրոցում[9]): 1979 թվականից ակտիվորեն մասնակցել է Քաբուլում խորհրդային զորքերի և ռեժիմի դեմ սկսված պատերազմին. միացել է մոջահեդների ջոկատներին։ Նրա մասին որպես ինքնուրույն դաշտային հրամանատարի տեղեկություններ չկան։ Ըստ որոշ տվյալների՝ նա հանդես է եկել որպես իսլամիստական կուսակցության մարտական կազմավորումների հրամանատարի տեղակալ Խարակատ-ի ինկիլաբ-ի Իսլամ Նաբի Մոհամմադի[9][10], մյուսներով՝ դաշտային հրամանատար Յունուս Հալեսի ջոկատում[2], տեղեկատվություն կա, որ նա գտնվում է Իո Բուրհանուդդին Ռաբբանիի զինված խմբավորման կողմնակիցների թվում[7]։ Ստացել է 4 վնասվածք, մարտերից մեկում կորցրել է մեկ աչքը[3]։ Ըստ վարկածներից մեկի, ստանալով այդ վնասվածքը, մուլա Օմարը սեփական ձեռքերով դանակով կտրել է աչքի մնացորդները և կարել կոպը[7]։ Չնայած, ամենայն հավանականությամբ, աչքը հեռացվել է Փեշավարի հիվանդանոցներից մեկում[7]։

1989 թվականին խորհրդային զորքերի դուրսբերումից հետո մուլա Օմարը դարձել է իր իսկ կողմից հիմնադրված Սանգսար գյուղի իմամը[7][7], որը գտնվում է Ղանդահարայից արևմուտք գտնվող Մայվանդ շրջանում[8]։

Եղել է Աֆղանստանի ղեկավարը (առաջին իսլամական Էմիրության ժամանակաշրջանում) 1996 թվականից մինչև 2001 թվականը։ Իր պաշտոնավարման ընթացքում Մուհամմադ Օմարը գրեթե չի լքել Քանդահարի իր նստավայրը, որն այս տարիների ընթացքում դարձել է Աֆղանստանի ոչ պաշտոնական մայրաքաղաքը[2]։

Սեպտեմբերի 11-ի դեպքերից հետո Թալիբանի կառավարությունը տապալվեց Աֆղանստանում ՆԱՏՕ-ի ռազմական էքսպանսիայի արդյունքում, իսկ մուլա Օմարը թաքնվեց։ Երեք ամսվա ընթացքում ռազմական փորձագետները, քաղաքական գործիչները և ԶԼՄ-ները տարբեր վարկածներ են հայտնել այն մասին, թե որտեղ և ինչպես է անհետացել Աֆղանստանի ղեկավարը, քանի դեռ 2002 թվականի հունվարին Պակիստանում «Newsweek» հրատարակության թղթակիցներին հաջողվել է հարցազրույց վերցնել նախկին վարորդ մուլա Կարի Սահեբից, որը պատմել է, թե ինչպես է Թալիբանի ղեկավարին հաջողվել փախչել։ Սահիբի խոսքով՝ Օմարը մինչև վերջին օրը հրաժարվել է հեռանալ Քանդահարից և միայն ԱՄՆ-ի ստորաբաժանումների քաղաք մուտք գործելու նախօրեին համաձայնել է տեղափոխվել ավելի անվտանգ վայր։ Նախկին վարորդի խոսքով՝ մուլան նստավայրից դուրս է եկել ռիքշայով, ապա նստել է սովորական քաղաքային բեռնատարի վրա և փախել անհայտ ուղղությամբ։ Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։

Դրանից հետո, ակնհայտ է, որ մի քանի օր նա ընդհատակում էր մնացել՝ տարբեր քաղաքներում տարբեր տների նկուղներով տեղաշարժվելով, մինչև որ թաքնվել էր իրեն նվիրված մարդկանց մոտ, որոնք, հավանաբար, օգնել էին մուլային արտասահման մեկնելու հարցում։

Ամերիկյան հետախուզության տվյալներով նա թաքնվել է Քվետա քաղաքում[11][12]։ Այն տեղեկատվության համար, որը կնպաստի նրան բռնելու գործին, ԱՄՆ-ն խոստացել է վճարել 10 միլիոն դոլար[11]։

Անձնական տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աֆղանստանի Իսլամական Էմիրության արտաքին քաղաքական գերատեսչության նախկին ղեկավար Վակիլ Ահմադ Մութավակալը, որը հաճախ էր հանդիպել մուլա Օմարի հետ, այսպես էր արտահայտվել նրա մասին. «Ջիհադի ժամանակ նա կորցրել է իր մի աչքը։ Նա լավ ռազմիկ է»[13]։

Արտաքին տեսք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած Աֆղանստանի փաստացի ղեկավարի՝ Օմարի նախկին բարձր կարգավիճակին և նրա հատուկ դիրքին հետախուզվող ահաբեկիչների ցուցակում, նրա մասին շատ քիչ հավաստի տեղեկություններ կան։ Օմարի արտաքինի մասին տեղեկությունները, բացի այն, որ նրա մոտ բացակայում է աջ աչքը, հակասական են։ Բացառությամբ 1980-ական թվականներին արված մեկ, ծայրահեղ աղոտ լուսանկարի, այլևս գոյություն չունի որևէ լուսանկար կամ պաշտոնական դիմանկար, որը նույնականացնելու է նրան որպես անհատականություն։ Ինքը երբեք անձամբ չի հանդիպել լրագրողների հետ և ուղիղ հարցազրույցներ չի տվել[2]։ Փոքրաթիվ ականատեսները, որոնց հաջողվել է տեսնել Օմարին, ասում են, որ թալիբների առաջնորդը տպավորիչ տպավորություն է թողել. միջինից բարձր հասակով, այլանդակված դեմքով և երկար թանձր-թանձր մորուքով ստատիկ մարդ[10]։ Կրոնական առաջնորդը նախընտրում էր փուշտունների ավանդական հագուստ հագնել։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մուլա Օմարն ուներ չորս կին և չորս երեխա՝ երկու որդի և երկու դուստր[8]։ 1999 թվականին աղջիկներից մեկը զոհվել էր ռումբի պայթյունից[8], երբ Թալիբանի առաջնորդի դեմ հերթական մահափորձի ժամանակ ահաբեկիչները պայթյուն էին կազմակերպել նրա տներից մեկի մոտ[2]։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նա ուներ հինգ որդի[2]։ Մինչև թալիբների ռեժիմի անկումը համարվում էր, որ Ուսամա բեն Լադենը և մուլա Օմարը ազգականներ են. իբր Մուլայի չորս կանանցից մեկը բեն Լադենի միակ դուստրն է։ Սակայն Մուհամմադ Օմարի նախկին վարորդ Կարի Սահեբը 2002 թվականին կտրականապես հերքել է այդ լուրերը՝ ասելով, որ Օմարը չորրորդ անգամ ամուսնացել է միայն նրա համար, որպեսզի խուսափի Ուսամայի դստեր հետ ամուսնությունից և դրանով իսկ իրեն չկապեն նրա հետ ազգակցական կապերով։

Մահվան մասին հաղորդումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2011 թվականի մայիսի 23-ին մի շարք ԶԼՄ-ներում տեղեկատվություն հայտնվեց այն մասին, որ մուլա Օմարը ոչնչացվել է Պակիստանի Քվետա քաղաքից ոչ հեռու[14][15] (Պակիստանի Քվետա քաղաքից Աֆղանստանի հետ սահմանակից Հյուսիսային Վազիրիստան ցեղային շրջան տանող ճանապարհին)։

Պակիստանի հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչը հայտնել է, որ մուլա Օմարը մահացել է անօդաչու թռչող սարքի հարձակման հետևանքով։ Ճապոնական «Կիոդո» գործակալությունը հայտնել է, որ թալիբների ներկայացուցիչը հերքել է մուլա Օմարի մահվան մասին լուրը[16]։ Ավելի վաղ մայիսի սկզբին ամերիկացի գեներալ Ռիչարդ Միլզը հայտարարել էր, որ Ուսամա բեն Լադենի ոչնչացումից հետո (2011 թվականի մայիսի 2) ամերիկացի հատուկ ջոկատայինների հաջորդ թիրախը կարող էր դառնալ հենց մուլա Օմարը[11], իսկ այդ ժամանակ Իտալիայի արտաքին գործերի նախարար Ֆրանկո Ֆրատտինին հայտարարել էր, որ բեն Լադենի ոչնչացումից հետո հակաահաբեկչական պայքարի հաջորդ օբյեկտը աֆղանցի թալիբների ղեկավար մուլա Օմարն է[16]։

2015 թվականի հուլիսին Մուհամմադ Օմարի մահն առաջին անգամ հաստատել են Աֆղանստանի հատուկ ծառայությունները՝ հայտնելով, որ նա մահացել է 2013 թվականին։ «Թալիբան» շարժման անանուն բարձրաստիճան անդամը պակիստանյան թերթին հայտնել է, որ Մուհամմադ Օմարը մահացել է տուբերկուլյոզից[17][18][19]։ 2015 թվականի հուլիսի 30-ին «Թալիբանը» հաստատել է իր առաջնորդի մահը[20]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ https://www.france24.com/en/live-news/20221106-taliban-reveal-burial-place-of-founder-mullah-omar-nine-years-after-death
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 «Черный мулла». Агентство федеральных расследований. 30.09.2001. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 «News.ru: лидер талибов после 11 сентября». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  4. ↑ Goldstein, Joseph; Shah, Taimoor (2015 թ․ հուլիսի 30). «Death of Mullah Omar Exposes Divisions Within Taliban». The New York Times. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 31-ին.
  5. ↑ Mullah Omar did not die in Pakistan, say Afghan Taliban — Pakistan — DAWN.COM
  6. ↑ «Талибан» подтверждает смерть своего лидера
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 «Глава талибов: человек или миф?». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Короли террора: Афганская прелюдия
  9. ↑ 9,0 9,1 Мулла призывает продолжить джихад
  10. ↑ 10,0 10,1 «Мулла Омар, повелитель правоверных». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Очередной мишенью США может стать духовный лидер талибов мулла Омар Արխիվացված 2012-05-14 Wayback Machine
  12. ↑ США готовятся к переговорам с Талибаном | В мире | KM.RU Новости
  13. ↑ «В. А. Мутаваккиль (экс-МИД талибов): Итог работы правительства Карзая нулевой (интервью казахстанской ДН) | ЦентрАзия». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  14. ↑ Убит лидер «Талибана» Мулла Омар
  15. ↑ В Пакистане уничтожен лидер Талибана Мулла Омар Արխիվացված 2014-11-01 Wayback Machine // newzz.in.ua — Украинское новостное интернет-издание
  16. ↑ 16,0 16,1 «Главаря «Талибана» ликвидировал беспилотник. Спецслужбы Пакистана подтвердили уничтожение Муллы Омара». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  17. ↑ Лидер движения «Талибан» Мулла Омар умер несколько лет назад // Коммерсантъ, 29 июля 2015
  18. ↑ Afghan intel agency: Taliban leader died two years ago // usatoday.com
  19. ↑ «Власти Афганистана заявили о смерти муллы Омара» (ռուսերեն). lenta.ru. 29 июля 2015. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 29-ին.
  20. ↑ «Талибан» подтвердил смерть своего лидера муллы Омара // РБК
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մուհամմադ Օմար» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մուհամմադ_Օմար&oldid=9523647» էջից