Միտրոխինի արխիվ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

«Միտրոխինի արխիվ» (անգլ.՝ Mitrokhin Archive), ձեռագրերի հավաքածու, որը պատկանում է ՊԱԿ-ի աշխատակից Վասիլի Միտրոխինին։ Իր աշխատելու ժամանակ դրանք Պետական անվտանգության կոմիտեից (КГБ)-ից հանվել են գաղտնի։ Այս ձեռագրերը նա վերցրել է իր հետ 1992 թվականին, երբ գնացել է Մեծ Բրիտանիա։ Այդ արխիվի հիման վրա պատմաբաններ Քրիստոֆեր Էնդրյուի կողմից հրատարակվել են գրքեր «Թուր և վահան» (անգլ.՝ The Sword and the Shield) և 1999 թվականին՝ «Խաղաղությունը մեր հետևում», «ՊԱԿ և ճակատամարտ երրորդ աշխարհի համար» (անգլ.՝ The World Was Going Our Way: The KGB and the Battle for the Third World) в 2005 году[1]։ Գրքերը լուսավորում են ամբողջ սաշխարհը սառը պատերազմի ամբողջ ժամանակաշրջանում։ Արխիվային կենտրոնի ձեռագրերը Չերչիլի օրոք ռուսերենով խմբագրման համար հասանելի են եղել։ Արխիվները եղել են ՊԱԿ-ի փաստաթղթերի խոշորագույն բաց բազա[2][3]։

Նշումների ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումների հեղինակը Վասիլի Նիկիտիչ Միտրոխինն է՝ ԽՍՀՄ-ի ՊԱԿ-ի կառավարման առաջին գլխավոր աշխատակիցը, որն զբաղվում էր ներքին հետախուզությամբ։ Նիկիտա Խրուշչովի զեկուցումից հետո («Անհատի պաշտամունքը և նրա հետևանքները») Միտրոխինը անում է մի քանի կրիտիկական դիտողություն ՊԱԿ-ի աշխատանքի մասին։ Նրա խոսքերով՝ խորհրդային պետական ուղեգիծը անհնար է արդեն բարեփոխել[4]։

1960-ական թվականներին Լյուբյանկայի ՊԱԿ-ի գլխավոր շենքում աշխատել են այնքան աշխատակիցներ, որ ՊԱԿ-ի նախագահ Յուրի Անդրոպովը հրահանգել է մոնտաժել նոր շենք Յասնեվոյում, որը պետք է դառնա առաջին գլխավոր կառավարման նոր շտաբ-բնակարան։ Միտրոխինը, գլխավորելով արխիվային բաժինը Պետական անվտանգության գլխավոր վարչության ղեկավար Վլադիմիր Կրյուչկովի պատվերով ստացել է պատվեր անցկացնել փաստաթղթերի կատալոգիզացիա և ապահովել դրանց կանոնավոր թարգմանությունը նոր շտաբում[4][5][6]։ Այնուամենայնիվ, Միտրոխինը գաղտնի պատրաստում էր յուրաքանչյուր փաստաթղթի պատճենները՝ պատճենները տեղափոխելով իր տնակ և թաքցնելով դրանք հատակի տակ գտնվող պահոցում։ Այս ամբողջ ընթացքում Միտրոխինը շփման մեջ չի մտել օտարերկրյա հետախուզական ծառայությունների հետ, բայց 1992 թվականին՝ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո արխիվի պատճեններով ժամանում է Լատվիա և դիմում ամերիկյան դեսպանատուն։ Այնուամենայնիվ, աշխատակիցները չէին լսում Միտրոխինին, քանի որ նրան ոչ մի հիմք չունեին վստահելու և նույնիսկ որոշեցին, որ բոլոր փաստաթղթերը կեղծված են։ Բրիտանական դեսպանատանը երիտասարդ դիվանագետներից մեկը, սակայն, ավելի ուշադիր էր Միտրոխինի և նրա փաստաթղթերի նկատմամբ, և մեկ ամիս անց MI6- ի սպաները սկսում են հավաքել ավելի քան 25 հազար էջ, որոնք պահված էին Միտրոխինի ամառանոցում և լուսաբանում էին ԽՍՀՄ պետական անվտանգության գլխավոր վարչության (Главное управление государственной безопасности ГУГБ НКВД СССР ) գործունեությունը 1930-ականներին[4][5].

Նշումների բովանդակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միտրոխինի կողմից գաղտնի նկարահանված ՊԱԿ-ի փաստաթղթերի արխիվը պարունակում էր մի շարք վիճահարույց հայտարարություններ, որոնց մեջ առանձնանում էին հետևյալները.

  • ԽՍՀՄ սպառազինության կեսից ավելին ստեղծվել է ըստ ամերիկյան մոդելների.
  • գործող ԱՄՆ պետքարտուղար Հենրի Քիսինջերը գաղտնալսվել է.
  • Խորհրդային հետախույզները գործում էին ԱՄՆ-ի ռազմական բոլոր հաստատություններում.
  • Ֆրանսիայի մոտ 35 բարձրաստիճան քաղաքական գործիչներ հավաքագրվել են ՊԱԿ-ի կողմից.
  • ԿԳԲ-ի գործակալները գործում էին ԳԴՀ–ի քաղաքական կուսակցություններում, դատարաններում և ոստիկանությունում.
  • սառը պատերազմի «թեժ փուլ» մտնելու դեպքում լայնամասշտաբ դիվերսիա էր նախապատրաստվել Միացյալ Նահանգների, Կանադայի և այլ երկրների դեմ.
  • Դիվերսիային նախապատրաստվելու համար տեղադրվել էին զենքի թաքստոցներ, որոնցից մի քանիսը, Միտրոխինի կողմից տեղեկատվություն հրապարակելուց հետո, առգրավվել կամ ոչնչացվել են աշխարհի երկրների ոստիկանության կողմից։

Բացահայտված ՊԱԿ-ի սպաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Մելիտա Նորվուդ («Հոլա»), պետական պաշտոնյա, աշխատակից, Բրիտանական գունավոր մետաղների հետազոտական ասոցիացիա, մուտք ուներ գաղտնի տեղեկատվություն ստանալու միջուկային զենքերի վերաբերյալ[7]։
  • («Սքոթ»), ոստիկանության սերժանտ Սքոթլանդ Յարդը կոռուպցիայի մեջ ներգրավվելու մեջ մեղադրվելուց հետո լքել է Մեծ Բրիտանիան։
  • Ռեյմոնդ Ֆլետչեր («Պիտեր»), լրագրող և լեյբորիստական պատգամավոր։ Ըստ որոշ հաղորդագրությունների՝ նա նաև հավաքագրվել է Չեխոսլովակիայի պետական անվտանգության ծառայություն։
  • Իոսիֆ Գրիգորևիչ, լատինամերիկացի գիտնական, «Թեոդորո Բ. Կաստրո» անունով աշխատել է Իտալիայում և Հարավսլավիայում որպես Կոստա Ռիկայի Հանրապետության դեսպան (1952-1954)
  • Ռոբերտ Լիպկա, Ազգային անվտանգության գործակալության աշխատակից[8]։

Մինչ դատավարության սկիզբը նա մերժեց իր մեղքը։ Դատավարության ժամանակ մեղադրող կողմը հայտարարեց, որ գործի գլխավոր վկան ՊԱԿ-ի արխիվային վարչության նախկին աշխատակիցն էր

  • Սալաադ Գաբեիրե Կեդիե, («Օպերատոր»), Սոմալիի հեղափոխական Գերագույն խորհրդի նախկին անդամ։

Լատինական Ամերիկայի քաղաքական գործիչները, որոնք մեղադրվում են ՊԱԿ-ի հետ համագործակցության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Քրիստոֆեր Էնդրյուի՝ Միտրոխինի արխիվում նշվում էին լատինամերիկյան բարձրաստիճան քաղաքական գործիչների կամ ձախ կուսակցությունների անդամների, ովքեր համագործակցում էին ՊԱԿ-ի հետ [9][10]։ Մասնավորապես, արխիվում «Սանդինիստա» ազգային-ազատագրական ճակատի առաջնորդ Կառլոս Ֆոնսեկա Ամադորը կոչվում էր «վստահելի գործակալ»։ Այնուամենայնիվ, ՊԱԿ–ի Առաջին գլխավոր տնօրինության լատինաամերիկյան վարչության պետի տեղակալ Նիկոլայ Լեոնովը 1988 թվականին դասախոսություններից մեկում ասում է, որ ՊԱԿ-ը երբեք կոմունիստներ կամ ձախ կուսակցությունների անդամներ չի հավաքագրել[11]։

Ըստ Նիկարագուայի նախագահ Դանիել Օրտեգանյի՝ որոշ աղբյուրների համաձայն՝ Լեոնովին է փոխանցել «Սանդինիստա» ծրագիրը, որը խոսում էր Կուբայի և Արևելյան բլոկի աջակցությամբ Կենտրոնական Ամերիկայում «դասակարգային պայքար» մղելու մտադրության մասին[12]։ Այնուամենայնիվ, Լեոնովն ասել է, որ չնայած ինքը շատ լատինաամերիկացիների (այդ թվում խմբերի ղեկավարների) ընկեր է եղել և քաղաքական աջակցություն ցուցաբերել ձախ շարժումներին, բայց ինքը երբեք ոչ ոքի չէր բացահայտել ՊԱԿ–ի համար իր կատարած աշխատանքի փաստերը։ Լատինական Ամերիկայի ղեկավարների հետ իր ամբողջ համագործակցությունը, նրա խոսքով, կապված չի եղել հետախուզության հետ[11]։

Մերձավոր Արևելքի քաղաքական գործիչները, որոնք մեղադրվում են ՊԱԿ-ի հետ համագործակցելու մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականի սեպտեմբերին Ph.D. I. Ginor-ը և G. Remez- ը տպագրել են մի հոդված, որում ասվում էր, որ Պաղեստինի ազգային ինքնավարության նախագահ Մահմուդ Աբբասը, որը նույն ինքը Աբու Մազենն է, հավաքագրվել է ՊԱԿ–ի կողմից։ Համաձայն «ՊԱԿ–ի զարգացումները 1983 թվականի» ստորագրված փաստաթղթի՝ 1980-ականների սկզբին Աբբասը հավաքագրվել է «Կրոտով» կեղծանունով[13][14][15]։

Արխիվներում նշված ՊԱԿ-ի գործունեությունը Թոմ Դրիբերգը Մեծ Բրիտանիայի խորհրդարանի անդամ, Լեյբորիստական կուսակցության գործադիր կոմիտեի անդամ 1950-ականներին։ 1930-ականներից նա համագործակցում է MI5-ի հետ՝ բրիտանական կոմունիստական կուսակցության անդամներին լրտեսելու համար։ 1956 թվականին նա եկել է Մոսկվա՝ հանդիպելու Գի Բերգեսին՝ իր կենսագրությունը կազմելու համար։ Արխիվի համաձայն՝ ՊԱԿ-ի սպաները պահանջում էին, որ Դրիբերգը չգրի Բերգեսի ալկոհոլիզմի մասին՝ սպառնալով ազատ արձակել Դրիբերգի լուսանկարները, որոնք հաստատում են նրա համասեռամոլական կապը։

  • [16]. Մերձավոր Արևելքում MI6 կենտրոնակայանի գաղտնալսում[17].
  • Փաստաթղթերի ձեռքբերում պաշտպանական ընկերություններից (Boeing, Fairchild, General Dynamics և IBM) Trident և Piskiper բալիստիկ հրթիռների և «Трайдент» թևավոր հրթիռների վերաբերյալ[18].
  • Աջակցություն սանդինիստական շարժմանը (ներառյալ Կուբայի հետախուզական գործակալության ДГИ-ի մասնակցությամբ))[19].

Չհաստատված մեղադրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ամսագրի խմբագիր, Մայքլ Ֆուտի և Նիլ Քիննոքի խորհրդական՝ որպես Լեյբորիստական կուսակցության առաջնորդներ։ Միտրոխինը և Էնդրյուն ուղղակիորեն նշված չեն գրքերում։ Մեղադրվում է The Sunday Times-ի կողմից «Dan» կեղծանունով ՊԱԿ-ում աշխատելու մեջ[20]. «Դան» կեղծանունով անձը, ըստ արխիվի, 1959 թվականից ամսագրում զբաղվում էր խորհրդային քարոզչությամբ՝ դադարեցնելով բոլոր կապերը ՊԱԿ-ի հետ 1970-ականներին։ Ավելի ուշ Քլեմենտսը հերքում Է բոլոր մեղադրանքները՝ այն անվանելով «կատարյալ անհեթեթություն», և այլևս մեղադրանքներ չեն առաջադրվում[21]։

Խոսվել է ի պաշտպանություն Կլեմենտների։ Իտալական «Միտրոխին» հանձնաժողովը զբաղվում էր Պրոդիի ՊԱԿ-ի հետ կապերի հարցով, մեղադրանքները չեն հաստատվել։

Էնդրյուն նշում է որոշ ակտիվ միջոցառումներ ՊԱԿ-ի կողմից Միացյալ Նահանգների դեմ` ուղղված ամերիկացիների գործունեության նսեմացմանը[22]։

  • Քարոզչություն Ջոն Քենեդու սպանության տեսության վերաբերյալ[23]։
  • Լի Հարվի Օսվալդի նամակի կեղծիքը, որով նրանք փորձում էին մեղադրել վերջինիս Քենեդիի սպանության մեջ[24]
  • ՎՊ-ին վարկաբեկելը` հիմնվելով նրա նախկին աշխատակից Ֆիլիպ Էգեի ցուցմունքների վրա:[25].
  • Մարտին Լյութեր Քինգ կրտսերին վարկաբեկելու փորձեր՝ նրա մասին հրապարակումներ տեղադրելով, որը գաղտնի ստացել է պետական սուբսիդիաներ[26].
  • Ռասայական ատելության խթանումը Միացյալ Նահանգներում՝ Կու Կլուքս Կլանի անունից կեղծ նամակներ ուղարկելով և ռումբեր տեղադրելով փոստարկղերում ԱՄՆ-ի « սև թաղամասերում » (« Պանդորա » գործողություն)։ ԱՄՆ–ի կառավարության կողմից պլանավորված Մարտին Լյութեր Քինգի սպանության վարկածի հետագա տարածումը։
  • Ֆորտ Դեթրիկում գտնվող ԱՄՆ բանակի լաբորատորիայում ամերիկացի գիտնականների կողմից ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ-ի ստեղծման մասին լուրեր են տարածվում։ Նման ապատեղեկատվության տարածման փաստը դեռ մինչ Միտրոխինի արխիվի հրապարակումը հաստատվել է 1992 թվականին տնօրեն Եվգենի Պրիմակովի կողմից[27]։

Հակախորհրդային բողոքների ճնշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միտրոխինի արխիվներում նշվում էր, որ Արևելյան Եվրոպայի և Աֆղանստանի բոլոր կոմունիստական կառավարությունները չեն առաջացել առանց ՊԱԿ-ի աջակցության։ Երկրներում ստեղծվել են գաղտնի ոստիկանություն, և բռնաճնշումներ են իրականացվել չհամաձայնողների նկատմամբ։ ՊԱԿ–ի նախագահ Յուրի Անդրոպովը, ով 1954 թվականին Հունգարիայում ԽՍՀՄ դեսպանն էր, ականատես է լինում, թե ինչպես են ապստամբները վերաբերվում իրենց թշնամիներին 1956 թվականի հեղափոխության ժամանակ, և դրանից հետո նա, իբր, ուներ մի տեսակ «հունգարական բարդույթ»։

իր դեսպանատան պատուհաններից նա սարսափած դիտում էր, թե ինչպես են Հունգարիայի ատելի անվտանգության ծառայության սպաները կախված լամպի աշտարակներից։ Անդրոպովն ամբողջ կյանքում վախենում էր այն բանից, թե ինչպես կարող է միակուսակցական պետական համակարգը մեկ գիշերվա ընթացքում փլվել։ Երբ 1968 թվականին Պրահայում, 1979 թվականին՝ Քաբուլում և 1981 թվականին՝ Վարշավայում, կոմունիստները հավասարակշռության մեջ էին, Անդրոպովը հասկանում է,որ միայն բանակը կարող է փրկել նրանց

:

Ենթադրվում է, որ հենց Անդրոպովն է համոզել Խրուշչովին զորք ուղարկել հեղափոխությունը ճնշելու համար։ Զորքերի մուտքը հանգեցրել է նրան, որ Հունգարիայի ղեկավարությունը ձերբակալվել է, իսկ Հունգարիայի վարչապետ Իմրե Նագին կախվել է պետական դավաճանության համար։ Պրահայի գարնան ընթացքում Անդրոպովը պահանջում է «ծայրահեղ միջոցներ» ձեռնարկել և իբր պահանջել է տեղեկություններ կեղծել հեղաշրջմանը օտարերկրյա հետախուզական ծառայությունների մասնակցության վերաբերյալ։ Ըստ Էնդրյուի գրքերի՝ Վաշինգտոնում գտնվող Օլեգ Կալուգինը ՊԱԿ-ին ասել է, որ ինքը տեղեկություններ ունի հավաստի աղբյուրներից, որոնք լիովին բացառում են հատուկ ծառայությունների ներգրավումը երկրում տեղի ունեցող բողոքի ցույցերին։ Չեխոսլովակիայի քաղաքական գործիչների՝ Պրահայի գարնան կողմնակիցների գործողությունների ամբողջությունը արխիվներում նկարագրված է որպես «Գործողության առաջընթաց»։

Բարձրաստիճան պաշտոնյաների մահափորձեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 1979-ի դեկտեմբերի 13-ին մահափորձ է կատարվել Աֆղանստանի Դեմոկրատական Հանրապետության երկրորդ նախագահ Հաֆիզուլլա Ամինի կյանքի վրա։ Դա արվել է ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի Առաջին գլխավոր տնօրինության 8-րդ վարչության և գործակալ Միթալին Թալիբովի («Սաբիր») կողմից, որը Ամինի պալատ էր ժամանել խոհարարի կերպարանքով։ Սակայն վերջին պահին Ամինը փոխում է ուտեստների տեղերը, և արդյունքում թունավորվեց նրա փեսան, որը պետք է բուժվեր Մոսկվայում։ Թունավոր նյութերի մշակմամբ զբաղվում էր որոշակի թունաբանական լաբորատորիա, որը 1978 թվականին բուլղարացի այլախոհ Գեորգի Մարկովին վերացնելու համար պատրաստեց ռեչինով ամպուլ:(Օլեգ Կալուգինը հրապարակավ հայտարարում է Կալուգինի դեմ մահափորձի հանգամանքների մասին նախքան Միտրոխինը)։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Just How Intelligent». The Guardian. 2003 թ․ փետրվարի 18.
  2. ↑ «Mitrokhin's KGB archive opens to public» (անգլերեն). Колледж Черчилля. 2014 թ․ հուլիսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 16-ին.
  3. ↑ «KGB papers, kept secret since 1992, released by British archive» (անգլերեն). The Star. 2014 թ․ հուլիսի 6.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Christopher Andrew (2004 թ․ փետրվարի 4). «Vasili Mitrokhin» (անգլերեն). The Guardian.
  5. ↑ 5,0 5,1 «Vasili Mitrokhin, 81; Copied KGB Spy Files» (անգլերեն). Los Angeles Times. 2004 թ․ փետրվարի 3.
  6. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999, էջ 48—52
  7. ↑ UK House of Commons, Hansard Debates, 21 Oct 1999, Columns 587—594
  8. ↑ New York Times, 25 September 1997.
  9. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999, էջ 472—473: «Sandinista guerrillas formed the basis for a KGB sabotage and intelligence group established in 1966 on the Mexican US Border»
  10. ↑ Hearings of the U.S. House of Representatives, 26 Oct 1999.
  11. ↑ 11,0 11,1 «Soviet Intelligence in Latin America during the Cold War». Centro de Estudios Publicos. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 28-ին.
  12. ↑ Andrew, Mitrokhin, 2005, էջ 121
  13. ↑ Ruth Eglash (2016 թ․ սեպտեմբերի 8). «Palestinian President Mahmoud Abbas was once a KGB spy code-named 'Mole,' report claims». The Washington Post.
  14. ↑ Peter Baker (2016 թ․ սեպտեմբերի 8). «Soviet Document Suggests Mahmoud Abbas Was a K.G.B. Spy in the 1980s». The New York Times.
  15. ↑ «Palestinian President Mahmoud Abbas 'was KGB agent'» (անգլերեն). BBC.
  16. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999, էջ 443
  17. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999, էջ 451—453
  18. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999, էջ 454
  19. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999, էջ 503—505
  20. ↑ Rufford and Penrose, 'KGB Claims Kinnock Aide Was Agent Dan', The Sunday Times, September 19, 1999
  21. ↑ 'Richard Clements' (Obituary), The Times, November 28, 2006
  22. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999
  23. ↑ Letter to The Nation from Lane, The Nation, 20 March 2006. Quote: «Neither the KGB nor any person or organization associated with it ever made any contribution to my work.»
  24. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999, էջ 298
  25. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999, էջ 305—308
  26. ↑ Andrew, Mitrokhin, 1999, էջ 308—309
  27. ↑ Kello, Lucas The Virtual Weapon and International Order. — Yale University Press, 2017. — С. 215. — ISBN 9780300226294
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Միտրոխինի_արխիվ&oldid=9486654» էջից