Մերհամլիի ճակատամարտ
 | |
|---|---|
| Թվական | 1912 թ․-ի նոյեմբերի 27 |
| Մասն է | Առաջին Բալկանյան պատերազմ |
| Վայր | Մերհամլի, Ադրիանապոլիսի Վիլայեթ, Օսմանայան կայսրություն (այսօր՝ Պեպլոս, Ֆերես, Էվրոս, Հունաստան) |
| Արդյունք | Բուլղարիայի հաղթանակ |
| Հակառակորդներ | |
| Բուլղարիա | Օսմանյան կայսրություն |
| Հրամանատարներ | |
| Նիկոլա Գենև
Ալեկսանդր Տանև Անդրանիկ Օզանյան | Մեհմեդ Յավեր փաշա |
| Կողմերի ուժեր | |
| անհայտ է | 10,000 |
| Ռազմական կորուստներ | |
| անհայտ է | 9600 գերևարված |
| Ընդհանուր կորուստներ | |
Մերհամլիի ճակատամարտը տեղի է ունեցելԲուլղարիայի և Օսմանյան կայսրության բանակների միջև Առաջին Բալկանյան պատերազմի ընթացքում՝1912 թվականի նոյեմբերի 14/27-ին։ Արևմտյան Թրակիայում երկար հետապնդումից հետո բուլղարական զորքերը գեներալ Նիկոլա Գենևի և գնդապետ Ալեքսանդր Տանևի գլխավորությամբ շրջապատեցին 10000 հոգանոց՝ Մեհմեդ Յավեր փաշայի ջոկատը: Հարձակման ենթարկվելով Մերհամլի գյուղի շրջակայքում (այժմ՝ Պեպլոս՝ ժամանակակից Հունաստանում), թուրքերից միայն մի քանիսին հաջողվեց անցնել Մարիցա գետը: Մնացածները հանձնվել են հաջորդ օրը՝ նոյեմբերի 28-ին։
Պատերազմի զարգացումը մինչև նոյեմբեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1912 թվականի սկզբին հակառակորդների հիմնական ուժերը կենտրոնացած էին Արևելյան Թրակիայում և Մակեդոնիայում։ Լուլե Բուրգասի ճակատամարտում (հոկտեմբերի 28-2 նոյեմբերի) օսմանյան արևելյան բանակը ջախջախվեց բուլղարների կողմից և մղվեց Կոստանդնուպոլիս և Գալիպոլի : Նոյեմբերի 9-ին հույները գրավեցին Սալոնիկը։ [1]
Պատերազմի առաջին ամսվա ընթացքում Ռոդոպ լեռներում գործողությունները սահմանափակ էին։ Այն բանից հետո, երբ բուլղարները գրավեցին Քարդջալին (21 հոկտեմբերի) և Սմոլյանը (26 հոկտեմբերի), բուլղարական զորքերը գրավեցին պաշտպանական դիրքեր։ Թուրքերի հետագա հարձակումները ձախողվեցին և ռազմաճակատը ստաբիլիզացվեց Արդա գետի երկայնքով։ [2]
Օսմանյան Քարդջալի կորպուսի հիմնական խնդիրն էր թույլ չտալ, որ բուլղարները կտրեն ցամաքային հաղորդակցությունը օսմանյան բանակների միջև Թրակիայում և Մակեդոնիայում: Սակայն բալկանյան դաշնակիցների հաջողություններից հետո այդ խնդիրն անիմաստ դարձավ, և այն բանից հետո, երբ Բուլղարայի հրամանատարությունը առաջխաղացում կազմակերպեց դեպի Դեդեագաչ կարևոր նավահանգիստ, կորպուսի վիճակը դարձավ կրիտիկական։ Նրա հրամանատար Մեհմեդ Յավեր փաշան հրամայեց նահանջել Գալիպոլի՝ կռիվը մղելով թիկունքում։ [3]
Մեհմեդ Յավեր փաշայի հետապնդումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռոդոպիի ջոկատի գործողությունները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երբ Սալոնիկին ընկնում է Բալկանյան դաշնակիցների ձեռքը, Ռոդոպիի ջոկատը փոխում է իր առաջխաղացման ուղղությունը։ Սերեսից և Դրամայից գեներալ Ստիլիյան Կովաչևի ջոկատը շարժվեց դեպի արևելք և նոյեմբերի 20-ին գրավեց Քսանթին։ Վեց օր անց նրա զորքերը մտան Դեդեագաչ, որն արդեն վերցրել էին մակեդոնացի կամավորները։ [4]
Քարջալի ջոկատի գործողությունները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նոյեմբերի 20-ին Բալկանյան Թորեսիի ճակատամարտում Քարջալիի ջոկատը ( Մակեդոնա-Ադրիանոպոլիտական կամավորական կորպուսի 3-րդ բրիգադը, երկու խառը գունդը և այլ ջոկատներ) ջախջախեցին օսմանյան թիկունքին և հաջորդ օրը մտան Գյումյուրջինա։ Նոյեմբերի 25-ին ջոկատը շարունակեց իր երթը դեպի արևելք և երկու օր անց գրավեց Ֆերեսը ՝ Մարիցա գետի աջ ափին գտնվող քաղաք, որը մոտ է Մեհմեդ Յավեր փաշայի ճամբարին։ [5]
Խառը հեծելազորային բրիգադի գործողությունները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նոյեմբերի 15-ին գնդապետ Տանևի խառը հեծելազորային բրիգադը գրավեց Սոֆլուն: Երբ եկավ օժանդակ զորքը (Մակեդոնա-Ադրիանապոլիտ կամավորական կորպուսի 2-րդ բրիգադը), նա արշավեց դեպի հարավ՝ Մարիցայի երկայնքով և նոյեմբերի 18-ին գրավեց Ֆերեսը, իսկ՝ նոյեմբերի 19-ին Դեդեագաչը: Այնուամենայնիվ, անհանգստանալով օսմանյան զորքերի առաջխաղացման մասին լուրերից, Տանևը նահանջեց դեպի Սոֆլու՝ թողնելով 150 կամավորներ Դեդեագաչում:[5]
Նոյեմբերի 26-ին Մեհմեդ Յավեր փաշայի կորպուսը հասավ Մերհամլի և սկսեց անցնել Մարիցան, բայց հորդառատ անձրևների պատճառով միայն 1500-2000 մարդ կարողացավ հաջորդ օրվա կեսօրին հասնել ձախ ափ: Այդ ընթացքում Տանևի զորքերը հարձակվեցին օսմանյան ուժերի վրա հյուսիսից, իսկ Գենևի ջոկատը մոտեցավ արևմուտքից։ Նոյեմբերի 27-ի երեկոյան Տանևը և Անդրանիկը, ով ղեկավարում էին 230 հայ կամավորների վաշտը [6] ստիպեցին օսմանյան հրամանատարին ստորագրել կապիտուլյացիայի փաստաթուղթ։ [6][7] Շուրջ 9600 օսմանցի զինվորներ և սպա գերի են ընկել 8 հրանոթների հետ միասին։ [8]
Հետևանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մերհամլիում կրած պարտությունից հետո Օսմանյան կայսրությունը կորցրեց Արևմտյան Թրակիան, մինչդեռ բուլղարական դիրքերը Ստամբուլի շրջակայքում կայունացան: Հաղթանակից հետո Խառը հեծելազորային բրիգադը և Քարջալիի ջոկատը ապահովեցին 2-րդ բանակի թիկունքը, որը պաշարում էր Ադրիանապոլսը և թեթևացրեց 1-ին և 3-րդ բանակների մատակարարումները Չաթալջայում :[9]
Հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Марков, 1.3., 1.4.
- ↑ Erickson, pp. 149-150
- ↑ Erickson, стр. 151-153
- ↑ БВ, стр. 298, 306
- ↑ 5,0 5,1 БВ, стр. 304-306
- ↑ 6,0 6,1 Andranik.The Armenian Hero.p.15
- ↑ БВ, стр. 306-308
- ↑ Марков, 2.2. (19.08.2009)
- ↑ БВ, стр. 308
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Балканската война 1912-1913, Държавно военно издателство, София 1961 ( БВ )
- Մարկով, Գ. България в Балканския съюз срещу Османската империя 1912-1913 г., «Наука и изкуство», София 1989 (էլեկտրոնային հրատարակություն «Книги за Македония», 19.08.2009)
- Էրիքսոն, Է. Մանրամասն պարտությունը. Օսմանյան բանակը Բալկաններում, 1912-1913, Greenwood Publishing Group, 2003,0-275-97888-5