Մասնակից:Կարո Հարությունյան/Ավազարկղ1
Պիեռ Բեյլ ( ֆր.՝ Pierre Bayle, նոյեմբերի 18, 1647 - դեկտեմբերի 28, 1706)[1] ֆրանսիացի փիլիսոփա, հեղինակ և բառարանագիր։ Նա առավել հայտնի է իր <<Պատմական և քննադատական>> բառարանով, որի հրատարակությունը սկսվել է 1697 թվականին[1]։ Գրքի առավել վիճելի գաղափարներից շատերը թաքնված են ծավալուն տողատակերում, կամ դրանք տեղ են գտել անվիճելի թեմաներով հոդվածների մեջ: Բեյլը սովորաբար համարվում է 18-րդ դարի կեսերի հանրագիտարանագետների նախակարապետը։
Հուգենոտ Բեյլը փախել է Հոլանդիայի Հանրապետություն 1681 թվականին ՝ Ֆրանսիայում կրոնական հալածանքների պատճառով: Բեյլը կրոնական հանդուրժողականության նշանավոր ջատագով էր, և նրա փիլիսոփայությունը զգալի ազդեցություն է ունեցել եվրոպական Լուսավորության դարաշրջանի հետագա աճի և զարգացման վրա: Լայբնիցի թեոդիցիությունը ձևավորվել է ի պատասխան Բեյլի։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բեյլը ծնվել է Կառլա-լե-Կոմտում[1] (հետագայում նրա պատվին վերանվանվել է Կառլա-Բեյլ), Ֆրանսիայի Արյեժ գավառի Պամիե քաղաքի մոտ։ Նա կրթություն է ստացել կալվինիստ (բողոքական) հոր կողմից, այնուհետև ուսումը շարունակել է Պույլաուրենսի ակադեմիայում։ 1669 թվականին Բեյլը ընդունվել է Թուլուզի ճիզվիտական (Հիսուսի միաբանություն) քոլեջ և մեկ ամիս անց դարձել է կաթոլիկ։ Տասնյոթ ամիս հետո նա ետ է վերադարձել բողոքական գաղափարախոսությանը և փախել Ժնև, որտեղ ծանոթացել է Ռենե Դեկարտի ուսմունքներին։ Հետագայում նա վերադարձել է Ֆրանսիա և մեկնել Փարիզ, որտեղ մի քանի տարի աշխատել է Բել անունով որպես դաստիարակ տարբեր ընտանիքների համար։ 1675 թվականին նշանակվել է Սեդանի բողոքական ակադեմիայի փիլիսոփայության ամբիոնի ղեկավար[1]։ 1681 թվականին Սեդանի համալսարանը ճնշվել է կառավարության կողմից՝ բողոքականների դեմ գործողություններ իրականացնելու պատճառով:
Այդ իրադարձությունից անմիջապես առաջ Բեյլը փախել էր Հոլանդիայի Հանրապետություն, որտեղ նա գրեթե անմիջապես նշանակվել էր փիլիսոփայության և պատմության պրոֆեսոր Ռոտերդամի École Illustre-ում[1]: Նա երկար տարիներ դասավանդել է, բայց քոլեջում ներքին վեճի մեջ ներքաշվելու արդյունքում զրկվել է ամբիոնից 1693 թվականին:
Բեյլը մնացել է Ռոտերդամում մինչև իր մահը՝ 1706 թվականի դեկտեմբերի 28-ը։ Նրան թաղել են Ռոտերդամում՝ «Վալոնյան եկեղեցում», որտեղ յոթ տարի անց թաղվել է նաև Պիեռ Ժյուրիեն։ 1922 թվականին այս եկեղեցու քանդումից հետո գերեզմանները տեղափոխվել են Ռոտերդամի Կրոսվեյկի ընդհանուր գերեզմանատուն։ Հուշաքարը ցույց է տալիս, որ Պիեռ Բեյլը գտնվում է այս գերեզմանում:
Ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռոտերդամում Պիեռ Բեյլը 1682 թվականին հրատարակել է իր հայտնի «Pensées sur la comète» աշխատությունը, ինչպես նաև կալվինիզմի պատմության վերաբերյալ Լուի Մայմբուրգի ստեղծագործության քննադատությունը։ Այս քննադատության արդյունքում ձեռք բերված համբավը առաջացրել է Պիեռ Ժյուրիեի՝ Բեյլի կալվինիստ գործընկերոջ նախանձը, ով նույն թեմայով գիրք էր գրել:
1684-ից 1687 թվականներին Բեյլը հրատարակել է իր Nouvelles de la republic des lettres գրաքննադատությունը։ 1686 թվականին Բեյլը հրատարակել է «Փիլիսոփայական մեկնաբանության» առաջին երկու հատորները, որոնք քարոզում էին հանդուրժողականության կրոնական հարցերում: Այս երկուսին 1687 և 1688 թվականների ընթացքում հաջորդել են երրորդ և չորրորդ հատորները։
1690 թվականին Ժյուրիեն հրատարակել է «Avis important aux refugiés» աշխատությունը, որտեղ նա մեծ թշնամանքով քննադանել է Բեյլին։ Աշխատանքը կորցնելուց հետո Բեյլը զբաղվել է իր հսկայական <<Պատմական և քննադատական>> բառարանի կազմամբ, որը փաստորեն համարվում է առաջին հանրագիտարաններից մեկը, որտեղ հստակորեն նշված է օգտագործված տերմինների և գաղափարների ծագումնաբանությունը: Բառարանում Բեյլն արտահայտել է այն տեսակետը, որ շատ բան, ինչը համարվում է «ճշմարտություն», իրականում պարզապես սուբյեկտիվ կարծիք է։ Բառարանը հրատարակվելուց հետո մի քանի սերունդ համարվել է որպես գիտական կարևոր աշխատություն[2]։
Վոլտերը իր <<Poème sur le désastre de Lisbonne>> պոեմի նախերգանքում, Բեյլին անվանել է «երբևէ ապրած ամենամեծ բարբառագետը»:
Բեյլի բազմահատոր <<Պատմական և քննադատական>> բառարանը իր գլուխգործոցն էր։ Բառարանի անգլերեն թարգմանությունը Ամերիկայի նախագահ Թոմաս Ջեֆերսոնի կողմից ճանաչվել է որպես Կոնգրեսի գրադարանի առաջին հավաքածուն կազմող հարյուր հիմնական տեքստերից մեկը:
Հանդուրժողականության վերաբերյալ տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պիեռ Բեյլը կրոնական հանդուրժողականության վերաբերյալ իր գաղափարները ներկայացրել է <<Dictionnaire historique et critique>> և <<Commentaire Philosophique>> աշխատությունների մեջ: Բեյլը մերժել է սուրբ գրության օգտագործումը բռնություններն արդարացնելու նպատակով: Նա հանդուրժողականությունը վտանգ չէր համարում պետության համար, այլ ընդհակառակը.
«Կրոնական բազմազանությունը վնասում է պետությանը այն դեպքում, երբ ամեն մի ուղղություն փորձում է հալածանքի մեթոդներով ջախջախել և ոչնչացնել մյուս ուղղությանը: Մի խոսքով, բոլոր չարությունները բխում են ոչ թե հանդուրժողականությունից, այլ նրա բացակայությունից»"[3]:
Սկեպտիցիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռիչարդ Պոպկինը առաջ է քաշել այն տեսակետը, որ Պիեռ Բեյլը սկեպտիցիստ էր, ով օգտագործում էր << Պատմական և քննադատական>> բառարանը՝ քննադատելու բոլոր նախկինում հայտնի տեսությունները և փիլիսոփայությունները: Բեյլի կարծիքով՝ մարդիկ իրենց էությամբ ի վիճակի չեն հասնելու ճշմարիտ գիտելիքի։ Բեյլը քննադատում էր բազմաթիվ ազդեցիկ ռացիոնալիստների, ինչպիսիք են Ռենե Դեկարտը, Թոմաս Հոբսը, Բենեդիկտ Սպինոզան, Նիկոլաս Մալեբրանշը և Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցը, ինչպես նաև էմպիրիկներին, ինչպիսիք են Ջոն Լոկը և Իսահակ Նյուտոնը[4]:
Ժառանգություն և պատիվներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 1906 թվականին նրա պատվին արձան է կանգնեցվել Պամիեում, la reparation d'un long oubli («երկար անտեսման փոխհատուցում»):
- 1959 թվականին Ռոտերդամում փողոց է անվանակոչվել նրա անունով։
- 2012 թվականին նստարան (Պոլ Քոքսի կողմից)՝ հարգանքի տուրք մատուցելու Բեյլին՝ անդրադառնալու Բեյլի և Էրազմուսի միջև (հիպոթետիկ) փիլիսոփայական մտքերի փոխանակմանը:
Ընտրված աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Pensées Diverses sur l'Occasion de la Comète, (1682) թարգմանվել է Ռոբերտ Ք. Բարթլետի կողմից, SUNY Press.
- «Dictionnaire Historique et Critique» (1695–1697; 1702, ընդլայնված; լավագույնը՝ P. des Maizeaux, 4 vols., 1740)
- Œuvres diverses, 5 հատոր, Հաագա, 1727–31; Հիլդեսհայմ: Գեորգ Օլմս, 1964–68:
- Ընտրանքներ անգլերենով. Պիեռ Բեյլ (Ռիչարդ Հ. Պոպկինի թարգմանություն), Պատմական և քննադատական բառարան – Ընտրանքներ, Ինդիանապոլիս. Հեքեթ, 1991թ. ISBN 978-0-87220-103-3:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Chisholm, Hugh, ed. (1911). . Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 557.
- ↑ Palmer, R.R.; Joel Colton (1995). A History of the Modern World. New York: McGraw-Hill. էջեր 301–302. ISBN 978-0-07-040826-5.
- ↑ LoConte, Joseph (May 2009). «The Golden Rule of Toleration». Christianity Today. Վերցված է 2017-01-21-ին.
- ↑ Popkin, Richard (2003). The History of Skepticism. New York: Oxford University Press. էջ 288. ISBN 978-0-19-510767-8.
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- This article incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Bayle, Pierre». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 557.
Կարդա ավելին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Sally Jenkinson, (dir.), Bayle: Political Writings, Cambridge UK: Cambridge University Press, 2000.
- Sally Jenkinson, Reflections on Pierre Bayle and Elizabeth Labrousse, and their Huguenot critique of intolerance, Proc. Huguenot Soc., 27: 325–334, 2000.
- Elisabeth Labrousse, Pierre Bayle, La Haye: Martinus Nijhoff, 1963–4 (2 volumes). (fr)
- Elisabeth Labrousse, Bayle, translated by Denys Potts, Oxford: Oxford University Press, 1983.
- Thomas M. Lennon, Reading Bayle, Toronto: University of Toronto Press, 1999.
- Todd Ryan, Pierre Bayle's Cartesian Metaphysics: Rediscovering Early Modern Philosophy, New York: Routledge, 2009.