Մասնակից:Անի83/Ավազարկղ10
Սուդան, աշխարհագրական շրջան Սահարայից հարավ, որը ձգվում է Արևմտյան Աֆրիկայից մինչև Կենտրոնական Աֆրիկայի արևելք: Անունը բխում է արաբերեն bilād as-sūdān (بلاد السودان) կամ «սևերի հողեր» արտահայտությունից, որը վերաբերում է Արևմտյան Աֆրիկային և Կենտրոնական Աֆրիկայի հյուսիսային շրջաններին[1]: Ավելի հին անգլերեն քարտեզներում արաբերեն անունը թարգմանվել է որպես Նեգրոլենդ:
Պատմականորեն այն անվան տակ հասկացվել է Սահելի շրջանի արևմտյան մասը: Այսպիսով, այն աշխարհագրական գոտի էր Սահարայի և ծովափնյա Արևմտյան Աֆրիկայի միջև: Ժամանակակից օգտագործմամբ «Սուդան» արտահայտությունն օգտագործվում է նաև առանձին համատեքստում՝ մասնավորապես վերաբերելով Սուդան պետությանը, որի արևմտյան մասն ավելի խոշոր տարածաշրջանի հատված է և որից Հարավային Սուդանը ձեռք է բերել իր անկախությունը 2011 թվականին:
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուդանի շրջանը նկարագրվում է որպես խոտի, ժայռերի և անտառների տարածք գետերի երկայնքով:
Տարածքը հիմնականում սարահարթ է՝ Նիգերի, Չադի և Սպիտակ Նեղոս գետերի հովիտներով:
Սուդանն անցումային գոտի է Սահելի չոր անապատային կլիմայի և խիտ, խոնավ հասարակածային անտառի միջև: Տարեկան միջին ջերմաստիճանը տատանվում է 23-29 աստիճանի սահմաններում: Ամենացուրտ ամիսներին ջերմաստիճանը 20 աստիճանից բարձր է, իսկ ամենաթեժ ամիսներին` ավելի քան 30 աստիճան ըստ Ցելսիուսի սանդղակի: Ամենօրյա ջերմաստիճանի տատանումները լինում են մինչև 10-15 աստիճան: Ամառային մուսոնը հասարակածից անձրև է բերում: Տեղումները տատանվում են հյուսիսում՝ 100-200 մմ, հարավում՝ 1500-2000 մմ: Ձմռան չոր սեզոնի ընթացքում Սահարայից փչում է տաք և չոր Հարմաթան հյուսիսային քամին:
Այն տարածվում է Աֆրիկայի տարածքում մոտ 5000 կմ-ով՝ մի քանի հարյուր կիլոմետր լայնությամբ: Այն ձգվում է Սենեգալի սահմանից՝ Մալիի հարավի (նախկինում հայտնի էր որպես Ֆրանսիական Սուդան, երբ այն ֆրանսիական գաղութ էր), Բուրկինա Ֆասոյի, Նիգերի հարավի, Նիգերիայի հյուսիսի, Գանայի հյուսիսի, Չադի հարավի, ներկայիս Սուդանի արևմտյան Դարֆուրի շրջանի և Հարավային Սուդանի միջով:
Տարածաշրջանի հյուսիսում գտնվում է Սահելը՝ ավելի չոր ակացիայի սավաննա շրջանը, որն իր հերթին սահմանակից է Սահարա անապատին դեպի հյուսիս, իսկ արևելքում՝ Եթովպիական լեռնաշխարհին (արաբերեն անվանում է ալ-Շաբաշահ): Հարավարևմտյան մասում գտնվում է Արևմտյան Սուդանի սավաննան՝ ավելի խոնավ, արևադարձային սավաննայի շրջանը, որը սահմանակից է Արևմտյան Աֆրիկայի արևադարձային անտառներին: Կենտրոնում գտնվում է Չադ լիճը, և ավելի բերրի շրջանը լճի շրջակայքում է, իսկ հարավից՝ Կամերունի լեռնային շրջանները: Հարավ-արևելքում գտնվում է Արևելյան Սուդանի սավաննան՝ արևադարձային սավաննայի ևս մեկ շրջան, որը սահմանակից է Կենտրոնական Աֆրիկայի անտառին: Սա Սուդն է՝ արևադարձային ջրավազանային տարածք, որը սնուցվում է Սպիտակ Նեղոսի ջրով:
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ որոշ ժամանակակից պատմիչների՝ Աֆրիկայի բոլոր շրջաններից արևմտյան Սուդանը «մեկն է, որը տեսել է գյուղատնտեսության, շուկաների, միջքաղաքային առևտրի, ինչպես նաև բարդ քաղաքական համակարգերի ամենաերկար զարգացումը»: Այն նաև առաջին տարածաշրջանն է «Սահարայից հարավ, որտեղ աֆրիկյան իսլամը արմատավորվեց և ծաղկեց»[2]:
Միջին դարեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միջնադարյան պատմությունը նշանավորվում է քարավանների առևտրով [3]: Արևելյան Սուդանի սուլթանատներն էին Դարֆուրը, Բագիրմին, Սեննարը և Վադայը: Կենտրոնական Սուդանում՝ Քանեմ-Բոռնու կայսրությունը և Հաուսայի թագավորությունները: Արևմուտքում էին՝ Վագադուն, Մանդենը, Սոնգհայը և Մոսին: Հետագայում ֆուլայի ժողովուրդը տարածվեց ավելի լայն տարածքով[4][5]։ Գաղութացման շրջանում ստեղծվել է Ֆրանսիական Սուդանը, իսկ Անգլո-Եգիպտական Սուդանը կոչվել է ներկայիս Սուդան նահանգի անունով:
Ստրուկների առևտուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին հազարամյակի սկզբում շատ սուդանցիներ օգտագործվում էին որպես «Միջերկրական աշխարհի ստրուկների հիմնական մաս»՝ Սահարանի ստրուկների առևտրում: Տասնհինգերորդ դարում պորտուգալացիների ժամանմամբ «մարդիկ ուղղորդվեցին դեպի Ատլանտյան ստրուկների առևտուրը», ընդհանուր առմամբ հազար տարի պահանջեց Սահարանի համար, իսկ չորս դար՝ Ատլանտյան առևտրի համար: Արդյունքում, ստրկության քննադատաբար ձևավորեց Սուդանի ինստիտուտներն ու համակարգերը: Պորտուգալացիները նախ ժամանեցին Սենեգամբիա և պարզեցին, որ ստրկությունը տարածաշրջանում «լավ կայացած է», կատարվում է «ծովափնյա արքաների դատարանները կերակրելու համար»: Գրավման, ստրկացման գործընթացի և «նոր համայնքում ընդգրկվելու ընթացքում ստրուկը չուներ ոչ իրավունք, ոչ էլ սոցիալական ինքնություն»: Արդյունքում, ստրկացված մարդկանց ինքնությունը «առաջացել է կորպորատիվ խմբին անդամակցությունից, որը սովորաբար հիմնված էր ազգականության վրա»[6]:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ International Association for the History of Religions (1959), Numen, Leiden: EJ Brill, էջ 131, «West Africa may be taken as the country stretching from Senegal in the west, to the Cameroons in the east; sometimes it has been called the central and western Sudan, the Bilad as-Sūdan, 'Land of the Blacks', of the Arabs».
- ↑ Klein, Martin A. (1998). Slavery and Colonial Rule in French West Africa. Cambridge University Press, p. 1.
- ↑ Encyclopaedia of Islam IX. էջ 752, 758.
- ↑ Encyclopedia of African History and Culture, volume II. New York: Facts on File, 2005. էջ 211. ISBN 0-8160-5270-0.
- ↑ Gale. New Encyclopedia of Africa, volume 4. Farmington Hills. էջ 752, 758. ISBN 978-0-684-31458-7.
- ↑ Klein, Martin A. (1998). Slavery and Colonial Rule in French West Africa. Cambridge University Press, p. 1-2.