Խորհրդային հեղափոխական օրացույց

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վեցօրյակով օրացույցի էջ
Օրացույց
Այլ օրացույցներ
Ասորական · Արմելինի · Արևելասլավոնական · Ացտեկների · Բահաի · Բենգալական · Բուդդայական · Բաբելոնյան · Բյուզանդական · Գիլբուրդի · Գրիգորյան · Դարիական · Եթովպիական · Եռասեզոն · Զորոաստրիական · Թամիլական · Թայվանական՝ լուսնային, արևային · Թուրքմենական · Ինկերի · Իռլանդական · Իսլամական · Իրանական · Խակասական · Խորհրդային · Կայուն · Հայկական՝ հին հայկական, քրիստոնեական · Հարապպայի · Հին հունական · Հին եգիպտական · Հին հնդկական · Հին պարսկական · Հին սլավոնական · Հնդկական · Հոլոցենյան · Հռոմեական · Հրեական · Հուլյան · Կելտական · Ղրղզական · Չինական · Կոնտի · Կոպտական · Ճապոնական · Ճավայական · Մալայական · Մայաների · Մասոնական · Մինգո · Նեպալյան · Նոր հուլյան · Չուչխեների · Պրոլեպտական՝ հուլյան, գրիգորյան · Շվեդական · Շումերական · Վիետնամական · Վրացական · Ռումինական · Սիմետրիկ · Տիբեթյան · Տուվայական · Քանանական · Ֆրանսիական

Խորհրդային հեղափոխական օրացույց (ռուս.՝ Советский революционный календарь), օրացույց, որը փորձ է արվել ներդնել ԽՍՀՄ-ում սկսած 1929 թվականի հոկտեմբերի 1-ից[1][2][3][4][5][6]։ 1931 թվականի դեկտեմբերի 1-ից[2][4][5][7][8][9] այդ օրացույցը մասամբ չեղարկվել է, իսկ վերջնական վերադարձ ավանդական օրացույցին տեղի է ունեցել 1940 թվականի հունիսի 26-ին (հունիսի 27-ին[10][11][12][13]

Խորհրդային հեղափոխական օրացույցին զուգահեռ օգտագործվել է նաև գրիգորյան օրացույց[1][4][14]։

Անընդհատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1929 թվականի օգոստոսի 26-ին ԽՍՀՄ Ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդը «ԽՍՀՄ ձեռնարկություններում ու հիմնարկներում անընդհատ արտադրության անցնելու մասին» որոշմամբ անհրաժեշտ է համարել 1929-1930 տնտեսական տարվանից[15][16] ձեռնարկություններում ու հիմնարկներում սկսել պլանաչափ և հետևողական անցում անընդհատ արտադրության (ռուս.՝ непрерывка)։ Անցումը, որ սկսվել է 1929 թվականի աշնանը, 1930 թվականի գարնանն ամրագրվել է Աշխատանքի և պաշտպանության խորհրդին առընթեր կառավարական հատուկ խորհրդի որոշմամբ։ Այդ որոշմամբ սահմանվել է միասնական արտադրական հաշվետախտակ-օրացույց։ Օրացուցային տարում նախատեսվել է 360 օր և համապատասխանաբար 72 հնգօրյակներ։ Մյուս հինգ օրերը որոշվել է համարել տոներ։

Շաբաթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորհրդային Միությունում 1929-1930 թվականներին շաբաթն ունեցել է հինգ օր, ընդ որում՝ բոլոր աշխատանքային օրերը բաժանվել են հինգ խմբի, որ կոչվել են գույների անուններով (դեղին, վարդագույն, կարմիր, մանուշակագույն, կանաչ), և յուրաքանչյուր խումբ ունեցել է իր հատուկ հանգստի (ոչ աշխատանքային) օրը շաբաթվա մեջ (այսպես կոչված՝ «անընդհատ շաբաթ», «непрерывка»)։ Գույները կարող են տարբերվել ըստ աղբյուրների։ 1930 թվականի օրացույցում օրերը եղել են մանուշակագույն, կապույտ, դեղին, կարմիր և կանաչ՝ այդ հերթականությամբ սկսելով հունվարի 1-ից[17]։ Կապույտն անանուն հեղինակի կողմից 1936 թվականին հիշատակվել է որպես շաբաթվա երկրորդ օր, բայց նա պնդել է, թե կարմիրը եղել է շաբաթվա առաջին օրը[14]։ Աղբյուրների մեծ մասում կապույտի փոխարեն նշված է վարդագույն[1][2][7][8][18], նարնջագույն[3][4][19] կամ բաց վարդագույն (դեղձի գույն)[5] և ներկայացնում այլ հերթականություն՝ դեղին, վարդագույն/նարնջագույն/բաց վարդագույն, կարմիր, մանուշակագույն և դեղին։

Փոփոխության արդյունքում ամեն օր աշխատել է աշխատողների 80 %-ը (բացառությամբ տոների), ինչի նպատակը եղել է արտադրության ծավալի ավելացումը, իսկ 20 %-ը հանգստացել է։ Չնայած այն հանգամանքին, որ հանգստի օրերն ավելի շատ են եղել (մեկ օր հնգօրյակում, ոչ թե մեկ օր յոթնօրյակում), այդ բարեփոխումը ժողովրդականություն չի վայելել, որովհետև զգալիորեն բարդացրել է աշխատողների անձնական, հասարակական ու ընտանեկան կյանքն ընտանիքի տարբեր անդամների հանգստի օրերի տարբեր լինելու պատճառով։

Երբ մեթոդոլոգիական-մանկավարժական սեկտորը անցավ անընդհատ շաբաթի և անարատ կիրակիի փոխարեն Խվորոբյովի հանգստի օրերը դարձան ինչ-որ մանուշակագույն հինգերորդ օրեր, նա զզվանքով իր համար կենսաթոշակ հաջողացրեց և բնակություն հաստատեց քաղաքից դուրս։

Ամիս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորհրդային օրացույց 1930 թվականի համար. գույներով առանձնացվել են հնգօրյա շաբաթվա օրերը, բայց ավանդական յոթնօրյա շաբաթվա ու ամսվա օրերի քանակը պահպանվել են
Խորհրդային օրացույց 1931 թվականի համար. նշանակված են հնգօրյա շաբաթվա օրերը, բայց ամսվա տևողությունը պահպանվել է, տարվա հինգ օր՝ 22 հունվարի, 1 և 2 մայիսի, 7 և 8 նոյեմբերի, չեն ընդգրկվել հնգօրյակների թվում, իսկ հունվարի 21-ը հիշատակի օր է
Նախորդ օրացույցի պատճենը, որում տեքստը լավ է կարդացվում

Հնգօրյա շաբաթներով ամսվա տեսական տարբերակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բազմաթիվ աղբյուրներում նշվում է, որ յուրաքանչյուր ամիս բաղկացած է եղել 30 օրվանից, և այդպիսով Խորհրդային Միությունում 1930 և 1931 թվականներին գոյություն է ունեցել փետրվարի 30։ Իրականում այդ առաջարկը մերժվել է[20]։

Մնացած հինգ կամ վեց օրերն առաջարկվել է հայտարարել այսպես կոչված «անամիս արձակուրդներ», դրանք չեն ներառվել ոչ մի ամսվա և ոչ մի շաբաթվա մեջ, բայց դրա փոխարեն ունեցել են իրենց անունները.

  • Լենինի օր, հունվարի 30-ին հաջորդող օրը (ըստ այլ աղբյուրների՝ հունվարի 22-ին հաջորդող օրը)
  • Աշխատանքի օր, ապրիլի 30-ին հաջորդող երկու օրը,
  • Արդյունաբերական օրեր, նոյեմբերի 7-ին հաջորդող երկու օրերը,
  • նահանջ տարիներին՝ ավելացված օրը, որ հաջորդել է փետրվարի 30-ին։

Կյանքի չկոչված այդ նախագիծը շատ նման է մշտական (կայուն) օրացույցի նախագծին։

Հնգօրյա շաբաթներով ամսվա փաստացի տարբերակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Բոլոր ամիսները պահպանել են իրենց օրերի սովորական քանակը։
  • Օրացույցում «բաց են թողնվել» հետևյալ օրերը՝
    • 22 հունվարի (այսինքն՝ հունվարի 21-ը հնգօրյակի առաջին օրն էր, 23-ը՝ երկրորդ օրը),
    • 1 և 2 մայիսի (այսինքն՝ մայիսն սկսվել է ամսի երեքից),
    • 7 և 8 նոյեմբերի (այսինքն՝ նոյեմբերի 6-ին հաջորդել է նոյեմբերի 9-ը),
    • 5 դեկտեմբերի (1936 թվականից մինչև 1940 թվականը)։

Իրականում նշված օրերը գոյություն են ունեցել, բայց հնգօրյակի մաս չեն կազմել։ Օրացույցը եղել է հաշվետախտակային այդ բառի ուղղակի իմաստով, նրանում ներառվել են միայն աշխատանքային օրերը՝ առանց տոների։ Հանգստի օրերը չեն նշվել, քանի որ յուրաքանչյուր աշխատողի համար այն եղել է առանձին (յուրաքանչյուր ձեռնարկություն ունեցել է աշխատողների ցանկ ըստ հանգստի օրերի)։ «Գունավոր» տարբերակում հինգ համընդհանուր ազատ օրերը նշվել են կարմիր աստղով։

Եթե ընդունված լիներ որոշումը, ապա փետրվարի 29-ը նույնպես կարող էր չներառվել հաշվետախտակային օրացույցում, և այդ ժամանակ հաշվետախտակ-օրացույցը կմնար բոլորովին անփոփոխ բոլոր տարիների համար։ Բայց հաշվետախտակ-օրացույցի նպատակը եղել է այն, որ աշխատանքային օրերը հաշվետախտակում բաժանվեն հնգօրյակների, և աշխատանքը դարձվի անընդհատ, այլ ոչ թե այն, որ օրացույցը մնա անփոփոխ։ Սովորաբար հնգօրյակի յուրաքանչյուր օր ունեցել է իր գույնը, որը պետք է հիշեին բոլոր աշխատողները։

Վիճելի առանձնահատկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնի չէ, թե արդյոք փետրվարի 29-ը եղել է հանգստյան օր, քանի որ հնգօրյակներով օրացույցը ներմուծվել է 1929 թվականի վերջին, իսկ մոտակա նահանջ տարին եղել է 1932 թվականը։

Ըստ առաջին տարբերակի՝ փետրվարի 29-ը չի ներառվել հանգստյան և տոն օրերի ցանկում, եղել է սովորական աշխատանքային օր[21]։ Սակայն 1930 և 1931 թվականների հաշվետախտակ-օրացույցները լիովին համընկնում են, և այդ երեք տարիներին հունվարի 1-ը միշտ հնգօրյակի առաջին օրն է, իսկ դեկտեմբերի 31-ը՝ հնգօրյակի հինգերորդ (վերջին) օրը։

1932 թվականը փետրվարի 29- պատճառով պետք է ավարտվեր ոչ թե հնգօրյակի վերջին, այլ առաջին օրով (դեկտեմբերի 31-ը առաջ է տեղափոխվել մեկ օրով)։

Տեսականորեն ենթադրվում է, որ եթե հնգօրյակներով օրացույցը շարունակեր իր գոյությունը, և կընդունվեր որոշում այն մասին, որ փետրվարի 29-ը համարվի ոչ աշխատանքային օր, ապա հաշվետախտակ-օրացույցը կմնար անփոփոխ. հունվարի 1-ը միշտ կլիներ հնգօրյակի առաջին օրը, իսկ դեկտեմբերի 3-ը՝ հնգօրյակի վերջին օրը։

Իրականում 1931 թվականի դեկտեմբերի 1-ից վեցօրյակների ներմուծմամբ օրացույցն իսկապես դարձել է անփոփոխ։ Սակայն տոն օրերի փոխարեն աշխատանքային օրերը (ամսվա 31-րդ օրը) դարձել են շաբաթվանից դուրս, այսիսնքն՝ լրացուցիչ աշխատանքային օրեր, բայց տպագրվել են հաշվետախտակ-օրացույցում, որովհետև եղել են աշխատանքային։ Տոն օրերը նույնպես այլևս բաց չեն թողնվել հաշվետախտակ-օրացույցներից։

Տարի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած այն հանգամանքին, որ տարիների հաշվարկը շարունակվել է ըստ գրիգորյան օրացույցի, որոշ դեպքերում ամսաթիվը նշվել է որպես «սոցիալիստական հեղափոխության NN թվական»՝ հաշվարկի սկիզբ ունենալով 1917 թվականի նոյեմբերի 7-ը։ «Սոցիալիստական հեղափոխության NN թվական» արտահայտությունն առկա է եղել օրացույցներում մինչև 1991 թվականը ներառյալ, այսինքն՝ մինչև ԽՍՀՄ անկումը։

Որպես գեղարվեստական հնարք՝ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից տարիների հաշվարկն առկա է Միխայիլ Բուլգակովի «Սպիտակ գվարդիա» վեպում և Արկադի Ստրուգացկու «Արշավախումբ դեպի դժոխք» (ռուս.՝ «Экспедиция в преисподнюю») վիպակում։

Վեցօրյակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1939 թվականի հաշվետախտակ-օրացույց

ԽՍՀՄ Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի 1931 թվականի նոյեմբերի 21-ի՝ «Ձեռնարկություններում ընդհատուն արտադրական շաբաթվա մասին» որոշմամբ՝ 1931 թվականի դեկտեմբերի 1-ից հնգօրյա շաբաթը փոխարինվել է վեցօրյա շաբաթով (այսպես կոչված վեցօրյակներով)՝ հանգստի ֆիքսված օրերով, որ եղել են ամեն ամսվա 6, 12, 18, 24 և 30 օրերին (մարտի 1-ն օգտագործվել է փետրվարի 30-ի փոխարեն), յուրաքանչյուր ամսվա 31-րդ օրը եղել է լրացուցիչ աշխատանքային օր)։ Դրա հետքերը երևում են «Վոլգա, Վոլգա» ֆիլմի լուսագրերում («վեցօրյակի առաջին օր», «վեցօրյակի երկրորդ օր» և այլն)։

Փաստացիորեն այս օրացույցը եղել է բոլոր տարիների համար, միակ տարբերությունը փետրվարի 29-ի բացակայությունը կամ առկայությունն է։ Այդ ատճառով էլ օրացույցը մի կողմից կարելի է կոչել մշտական։ Սակայն վեցօրյակները (այսինքն՝ շաբաթները) անընդհատ չեն եղել, որովհետև ամիսների 31-րդ օրերը վեցօրյակում չեն ընդգրկվել, իսկ փետրվարի 28-ին՝ վեցօրյակի չորրորդ օրվան, անմիջապես հաջորդել է վեցօրյակի առաջին օրը՝ մարտի 1-ը։

1931 թվականի դեկտեմբերի 1-ից շաբաթվա օրերի քանակը վերադարձվել է նախկին տեսքին։

Յոթնօրյա շաբաթվան անցում կատարվել է 1940 թվականի հունիսի 26-ին ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահության «Ութժամյա աշխատանքային օրվա, յոթնօրյա աշխատանքային շաբաթվա անցնելու և հիմնարկներից ու ձեռնարկություններից աշխատողների ու բանվորների ինքնակամ հեռանալն արգելելու մասին» որոշմամբ։ Սկզբում (1940-ական թվականներ) Խորհրդային Միությունում շաբաթն սկսվել է կիրակի օրվանից, իսկ ավելի ուշ՝ երկուշաբթի օրվանից։

Հետաքրքիր փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 1939 թվականին Մարտնչող անաստված միությունն առաջարկել է վերանվանել ամիսները[22]։ Առաջարկվել են այսպիսի անվանումներ.
Ամիս Առաջարկվող անվանում
Հունվար Լենինի ամիս
Փետրվար Մարքսի ամիս
Մարտ Հեղափոխության ամիս
Ապրիլ Սվերդլովի ամիս
Մայիս Մայիս ամիս
Հունիս Խորհրդային սահմանադրության ամիս
Հուլիս Հնձի ամիս
Օգոստոս Խաղաղության ամիս
Սեպտեմբեր Կոմինտեռնի ամիս
Հոկտեմբեր Էնգելսի ամիս
Նոյեմբեր Մեծ հեղափոխության ամիս
Դեկտեմբեր Ստալինի ամիս
  • Ռուսաստանում Ավիացիայի օրը ներկայում նշվում է օգոստոսի երրորդ կիրակի օրը, սակայն օդաչուներն այն տոնում են օգոստոսի 18-ին՝ ԽՍՀՄ օդային նավատորմի օրը։ Օգոստոսի 18-ը սահմանվել է ԽՍՀՄ ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի 1933 թվականի ապրիլի 28-ի № 859 որոշմամբ, քանի որ այն օգոստոսի երրորդ հանգստյան օրն էր ըստ այդ ժամանակ գործող վեցօրյակներով օրացույցի։ Հենց օգոստոսի 18-ին է երկար ժամանակ նշվել տոնը նույնիսկ վեցօրյակների վերացումից հետո։ Տոնն օգոստոսի երրորդ կիրակի օրը տեղափոխվել է ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահության 1980 թվականի հոկտեմբերի 1-ի՝ № 3018-Х «Տոն և հիշատակի օրերի մասին» որոշմամբ, բայց տոնն օգոստոսի 18-ին նշելու մասնագիտական ավանդույթը մնացել է[23]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 Albert Parry, "The Soviet calendar", Journal of Calendar Reform 10 (1940) 65–69.
  2. 2,0 2,1 2,2 Bonnie Blackburn and Leofranc Holford-Strevens, The Oxford companion to the year (Oxford: Oxford University Press, 1999) 99, 688–689.
  3. 3,0 3,1 Frank Parise, ed., "Soviet calendar", The book of calendars, (New York: Facts on file, 1982) 377.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 E. G. Richards, Mapping time, (Oxford: Oxford University Press, 1998) 159–160, 277–279.
  5. 5,0 5,1 5,2 Eviatar Zerubavel, "The Soviet five-day Nepreryvka", The seven day circle (New York: Free press, 1985) 35–43.
  6. The Duchess of Atholl (Katherine Atholl), The conscription of a people (1931) 84–86, 107.
  7. 7,0 7,1 Erland Echlin, "Here all nations agree", Journal of Calendar Reform 8 (1938) 25–27.
  8. 8,0 8,1 Carleton J. Ketchum, "Russia's changing tide", Journal of Calendar Reform 13 (1943) 147–155.
  9. Elisha M. Friedman, Russia in transition: a business man's appraisal (New York: Viking Press, 1932) 260–262.
  10. История календаря в России и в СССР (Calendar history in Russia and the USSR), chapter 19 in История календаря и хронология by Селешников (History of the calendar and chronology by Seleschnikov) (ռուս.). ДЕКРЕТ "О ВВЕДЕНИИ ЗАПАДНО-ЕВРОПЕЙСКОГО КАЛЕНДАРЯ" (Decree "On the introduction of the Western European calendar") Արխիվացված 21 Հունվար 2007 Wayback Machine contains the full text of the decree (ռուս.).
  11. ИЗ ИСТОРИИ ОТЕЧЕСТВЕННОГО КАРМАННОГО КАЛЕНДАРЯ by Дмитрий Малявин ("Calendar stories from reforms in the USSR" by Dmitry Malyavin) (ռուս.) Does not mention colors, only numbers.
  12. Solomon M. Schwarz, Labor in the Soviet Union (New York: Praegar, 1951) 258–277.
  13. On the transfer to the seven-day work week, 26 June 1940 (item 2)
  14. 14,0 14,1 The Riga correspondent of the London Times, "Russian experiments", Journal of Calendar Reform 6 (1936) 69–71.
  15. Gary Cross, Worktime and industrialization (Philadelphia: Temple University Press, 1988) 202–205.
  16. [Solomon M. Schwarz], "The continuous working week in Soviet Russia", International Labour Review 23 (1931) 157–180.
  17. Clive Foss, "Stalin's topsy-turvy work week", History Today 54/9 (September 2004) 46–47.
  18. La réforme grégorienne: La réforme en Russie (The Gregorian reform: The reform in Russia) (Ֆրանսերեն)
  19. Susan M. Kingsbury and Mildred Fairchild, Factory family and woman in the Soviet Union (New York: G.P. Putnam's Sons, 1935) 245–248. Attributes the rest days of six-day weeks to five-day weeks.
  20. R. W. Davies, The Soviet economy in turmoil, 1929—1930 (Cambridge, Massachusetts: Cambridge University Press, 1989) 84-86, 143—144, 252—256, 469, 544.
  21. Համաձայն ԽՍՀՄ Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի 1929 թվականի սեպտեմբերի 24-ի «Անընդհատ արտադրական շաբաթի անցնող ձեռնարկություններում ու հիմնարկներում աշխատանքային ժամանակի և հանգստի ժամանակի մասին» որոշման։
  22. «Леонид Волков. Страсти по февралю. Очерки о календарях, о возникновении их и устройстве. Казусы календарные». 2017 թ․ դեկտեմբերի 5. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 11-ին.
  23. И. И. Родионов. Արխիվացված 2018-04-12 Wayback Machine

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]