Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգա
| Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգա | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | ապրիլի 12, 1539[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր | Կուսկո, New Castile Governorate, Իսպանական կայսրություն[4][5][6][…] |
| Մահացել է | ապրիլի 23, 1616[1][7] (77 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Կորդովա, Անդալուզիա, Իսպանիա[4][5][8][…] |
| Գերեզման | Կորդովայի մզկիթ |
| Քաղաքացիություն |  Իսպանական կայսրություն[9][3][10] |
| Ազգություն | Մետիսներ |
| Երկեր | Comentarios Reales de los Incas? |
| Մասնագիտություն | գրող, պատմաբան, թարգմանիչ, բանաստեղծ, վիպասան, ժամանակագիր, արվեստագետ, նկարիչ և արձակագիր |
| Ծնողներ | հայր՝ Sebastián Garcilaso de la Vega y Vargas?, մայր՝ Chimpu Ocllo? |
Ստորագրություն | |
 Inca Garcilaso de la Vega Վիքիպահեստում | |
Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգա ապրիլի 12, 1539[1][2][3][…], Կուսկո, New Castile Governorate, Իսպանական կայսրություն[4][5][6][…] - ապրիլի 23, 1616[1][7], Կորդովա, Անդալուզիա, Իսպանիա[4][5][8][…] (մկրտության անունը՝ Գոմես Սուարես դե Ֆիգերոա), պերուացի գրող և պատմաբան։ Հեղինակ է «Իսկական մեկնաբանություններ» և «Պերուի ընդհանուր պատմություն» գրքերի, որոնք հայտնի են «Comentarios reales de los incas» (լիտ. «Ինկերի իսկական մեկնաբանություններ») ընդհանուր վերնագրով, ռուսերեն թարգմանությամբ՝ «Ինկերի պետության պատմություն»[11], Գարսիլասոն գրել է նաև «Ֆլորիդա» գիրքը։
Ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայրը՝ դոն Սեբաստիան Գարսիլասո դե լա Վեգան, ծառայել է որպես Կուզկոյի նահանգապետ և գլխավոր դատավոր։ Մայրը՝ Պալլա Չիմպու Էրկե (Palla Chimpu Uglu) հնդիկ էր։ Գոմեսի հայրը հետագայում ամուսնացավ իսպանուհի Դոնա Լուիզա Մարտելի հետ։
Գոմեսը վերցրել է իր հոր անունը, թեև դրա օրինական իրավունքը չուներ, քանի որ այն ժամանակ եվրոպացիների և հնդիկների միջև ամուսնությունները չէին ճանաչվում։ Նաև, լինելով ոչ լեգիտիմ, նա իրավունք չուներ իր վրա ավելացնել «Ինկա» անունը։ Այնուամենայնիվ, հետազոտողների մեծ մասը նրան ճանաչում է որպես Ինկա և դե լա Վեգա կլանների իսկական ժառանգ։
Գարսիլասո դե լա Վեգան չի թաքցրել, որ ինքը մետիս է և հպարտանում է իր ծագմամբ։ Այդ իսկ պատճառով նրան երբեմն անվանում են «առաջին լատինաամերիկացի»։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գարսիլասո դե լա Վեգան իր կյանքի առաջին քսան տարին անցկացրել է Կուսկոյում։ Նրա բոլոր մայրական ազգականները պատկանում էին ինկերի ազնվականությանը. նրանցից Գարսիլասոն իմացավ Ինկերի կայսրության պատմության, իր նախնիների սովորույթների և կրոնի, ինչպես նաև Ինկերի լեզվի՝ կեչուայի մասին։ 16-րդ դարի կեսերը Լատինական Ամերիկայում նշանավորվեց մի շարք ապստամբություններով։ Սեբաստիան Գարսիլասոն կասկածվում էր դավաճանության մեջ և զրկվում Կուսկոյի նահանգապետի կոչումից։ Մահից առաջ՝ 1559 թվականին, նա որդուն կտակել է 4 հազար պեսո, որպեսզի նա կրթություն ստանա Իսպանիայում։
1560 թվականին Ինկա Գարսիլասոն ժամանեց Իսպանիա, որտեղ հաստատվեց Մոնտիլայում և այնտեղ սովորեց լատիներեն։ Փորձելով մաքրել հոր անունը՝ նա գնաց Մադրիդ, որտեղ ցանկանում էր ձեռք բերել թագավորի հովանավորությունը, բայց չհաջողվեց։ Նա գնաց զինվորական ծառայության։ 1570 թվականի օգոստոսին Գարսիլասոն ստացավ «Նորին մեծության կապիտանի» կոչումը Ալպուջարայում՝ Ալպուջար Մորիսկոյի ապստամբության ճնշմանը մասնակցելու համար, բայց դա նրան ոչ համբավ, ոչ հարստություն չբերեց։ Հիասթափված Ինկա Գարսիլասոն մտածեց Ամերիկա վերադառնալու մասին, բայց Թուփակ Ամարուի ապստամբությունը ճնշելուց հետո (1572) ինկաների ժառանգի համար վտանգավոր դարձավ Պերուում լինելը, իսկ Ինկա Գարսիլասոն մնաց Իսպանիայում։
Մոնտիլայում Ինկա Գարսիլասոն իտալերենից թարգմանել է Լեոն Էբրեոյի Սիրային նամակները։ 1588 թվականին նրա հորեղբայր Ալոնսո դե Վարգասը նրան կտակել է հարուստ ժառանգություն, որը թույլ է տվել Ինկա Գարսիլասոյին տեղափոխվել Կորդովա։ Այնտեղ նա հրատարակեց «Ֆլորիդա» էսսեն, որտեղ նա վերադարձավ Նոր աշխարհի թեմային։ «Ֆլորիդան» Ինկա Գարսիլասոյի և Հարավարևելյան Ամերիկայի կոնկիստադորների արշավի վետերան Գոնսալո Սիլվեստրեի շփման արդյունքն էր։ «Ֆլորիդայում» Ամերիկայի բնիկ բնակչությունը ընթերցողի առաջ հայտնվում է ազնվական հեթանոսների կերպարով՝ հին հույների կամ հռոմեացիների ձևով։
1609 թվականին Ինկա Գարսիլասոն հրատարակեց «Ինկերի վավերական մեկնաբանությունների» առաջին մասը, որը պատմում էր անհետացած պետության պատմությունը, նրա կրոնը, ավանդույթները և Պերուի բնույթը։ «Վավերական մեկնաբանությունների» երկրորդ մասը նվիրված է իսպանացիների կողմից ինկերի նվաճմանը։ Այս մասը կազմելիս Գարսիլասոն օգտագործել է իսպանացի հեղինակների, մասնավորապես՝ Ֆրանցիսկո Լոպես դե Գոմարի բազմաթիվ ստեղծագործություններ։
Իր կյանքի վերջին տարիներին Ինկա Գարսիլասոն ստացել է քահանայություն, զբաղվել բարեգործությամբ, որդեգրել ապօրինի երեխա (Դիեգո դե Վարգաս)։ Բացի այդ, նա չէր կորցնում թագավորական արքունիքի կողմից ճանաչում ձեռք բերելու հույսը և զբաղված էր իր գրքերի հրատարակմամբ։ Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգան մահացել է 77 տարեկան հասակում՝ 1616 թվականի ապրիլի 23-ին, նույն օրացույցային օրը, ինչ Սերվանտեսը (Դոն Կիխոտի հեղինակ) և Շեքսպիրը[12]։ Այնուամենայնիվ, պետք է նկատի ունենալ, որ Իսպանական կայսրությունն այն ժամանակ ապրել է Գրիգորյան օրացույցով, մինչդեռ Անգլիայում այն ժամանակ ընդունվել է Հուլյան օրացույցը։
Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգան թաղված է Կորդոբայի տաճարում։ Նրա պատվին Կուսկո քաղաքի գլխավոր մարզադաշտն անվանվել է 1950 թվականին։
«Ինկաների իսկական մեկնաբանություններ»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգայի հիմնական աշխատությունը Ինկերի նահանգի պատմության հիմնական աղբյուրներից մեկն է։ Չնայած բերված լեգենդների առատությանը, մեկնաբանություններում ներկայացված նկարագրությունների մեծ մասի իսկությունը ճանաչված է հետազոտողների կողմից։ Խոսելով հին Պերուի կրոնի մասին՝ Գարսիլասո դե լա Վեգան պնդում է, որ ինկաները մարդկային զոհաբերություններ չեն արել, աղոթել են «անտեսանելի աստծուն» Պաչա Կամակին և ճանաչել հոգու անմահությունն ու հարությունը։ Այսպիսով, նա ցանկանում էր կապել ինկերի հեթանոսական հավատալիքները քրիստոնեության հետ։
Իր երկու հայրենիքներին հավասարապես նվիրված՝ Ինկա Գարսիլասոն հպարտությամբ խոսեց ինկերի ձեռքբերումների մասին՝ Տահուանտինսյույում ընդունված արդյունավետ վարչական համակարգի, Ինկերի կայսրերի մարդասիրության և իր ժողովրդի տոկունության մասին։ Ընդհանրապես, հավանություն տալով իսպանացի կոնկիստադորների՝ քրիստոնեություն սերմանելուն ուղղված գործողություններին, նա դատապարտում է իսպանացիներին Պերուի բնիկ բնակչության նկատմամբ նրանց դաժան վերաբերմունքի համար և դեմ է Ամերիկայի բնիկ բնակչության դեմ ռասայական խտրականությանը և նրա բնական ռեսուրսների անխնա շահագործմանը․
|
«Եվ չնայած Պերուի երկիրը այնքան հարուստ էր և այնքան առատ ոսկով, արծաթով և թանկարժեք քարերով, ինչպես ողջ աշխարհը գիտի, նրա բնիկները տիեզերքի ամենաաղքատ և ամենաաղքատ ժողովուրդն են»։
(Մեկնաբանություններ, 8, XXIV) |
|
1780 թվականին Թուպակ Ամարու II-ի ապստամբությունը ճնշելուց հետո «Մեկնաբանությունները» Պերուում արգելվեցին տպագրվել Իսպանիայի Չարլզ III-ի հատուկ հրամանով՝ «վտանգավոր բովանդակության» պատճառով։ Մինչև 1918 թվականը «Commentaries»-ը չհրապարակվեց Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայում և տարածվեց գաղտնի կերպով։
Ինկա Գարսիլասո դե լա Վեգայի գրվածքները, հատկապես Տահուանտինսյույի վարչական և տնտեսական կառուցվածքի վերաբերյալ, ազդվել են առաջին սոցիալական ուտոպիստների, այդ թվում՝ Թոմազո Կամպանելլայի և Թոմաս Մորի աշխատանքի վրա։
Առաջին հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ynca Garcilasso de la Vega. Primera parte de los Commentarios reales, que tratan del orígen de los Incas, reyes que fueron del Perú, de su idolatría, leyes y gobierno, en paz y en guerra; de sus vidas y conquistas, y de todo lo que fue aquel imperio y su república antes que los españoles pasáran՝ [իսպաներեն]։ - Լիսբոա՝ Պեդրո Կրասբեք, 1609. - 264, [13] ժ., ժ. - Անուն ռուսերեն Լեզուն. [Բնօրինակ մեկնաբանությունների առաջին մասը, որը պատմում է ինկերի ծագման մասին, որոնք Պերուի թագավորներն էին, նրանց կռապաշտության, օրենքների և կառավարության մասին պատերազմի և խաղաղության ժամանակ. իրենց կյանքի և նվաճումների և այն ամենի մասին, ինչ եղել է այդ կայսրությունը և իրենց պետությունը մինչև իսպանացիների գալը[14]։ Պահպանման վայրը՝ Իսպանիայի ազգային գրադարան։ R/599, R/30774, R/23946:
- Ynca Garcilasso de la Vega. Historia general del Peru, trata el descubrimiento del; y como lo ganaron los Españoles. Las guerras civiles que hubo entre Piçarros, y Almagros, sobre la partija de la tierra. Castigo y leuantamieto de tiranos՝ y otros sucesos privatees que en la Historia se contienen՝ [իսպաներեն]։ — Կորդովա՝ Andrés Barrera y à su costa, 1616. — 300, [8] հ., հ. — Պահպանման վայրը՝ Իսպանիայի ազգային գրադարան։ R/24420[15]։
Ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Инка Гарсиласо де ла Вега. История государства инков / перевод со староисп. В. А. Кузьмищев ; отв. ред. Ю. В. Кнорозов. — Л. : Наука, 1974. — (Литературные памятники).
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- В. А. Кузьмищев. Инка Гарсиласо де ла Вега и его литературное наследство // История государства инков / Инка Гарсиласо де ла Вега ; перевод со староисп. В. А. Кузьмищев ; отв. ред. Ю. В. Кнорозов. — Л. : Наука, 1974. — С. 683—711. — (Литературные памятники).
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Babelio (ֆր.) — 2007.
- ↑ 2,0 2,1 Library of Congress Authorities — Library of Congress.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Identifiants et Référentiels (ֆր.) — ABES, 2011.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Union List of Artist Names
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Babelio (ֆր.) — 2007.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Diccionario biográfico español (իսպ.) — Real Academia de la Historia, 2011.
- ↑ Record #22163628 // Միջազգային նույնականացման վիրտուալ նիշք(բազմ․) — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
- ↑ Identifiants et Référentiels (ֆր.) — ABES, 2011.
- ↑ Литературные памятники, 1974, С. 690
- ↑ «Всемирный день книги и авторского права 23 апреля». ООН. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 23-ին.
- ↑ Литературные памятники, 1974, С. 7
- ↑ Primera parte de los Commentarios Արխիվացված 2017-06-28 Wayback Machine BNE
- ↑ Historia general del Perú Արխիվացված 2022-04-28 Wayback Machine BNE