Էրլ Ուորեն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Էրլ Ուորեն
անգլ.՝ Earl Warren և Earl Warren
Դիմանկար
Ծնվել էմարտի 19, 1891(1891-03-19)[1][2][3][…]
ԾննդավայրԼոս Անջելես, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
Մահացել էհուլիսի 9, 1974(1974-07-09)[1][2][3][…] (83 տարեկան)
Մահվան վայրՎաշինգտոն, Կոլումբիայի շրջան, ԱՄՆ
ԳերեզմանԱրլինգտոնի ազգային գերեզմանատուն[4]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
Կրոնմեթոդիզմ
ԿրթությունԿալիֆոռնիայի համալսարան, Բերքլի, UC Berkeley School of Law? և Bakersfield High School?
Մասնագիտությունդատավոր, փաստաբան և քաղաքական գործիչ
Զբաղեցրած պաշտոններChief Justice of the United States? և Կալիֆորնիայի նահանգապետ
ԿուսակցությունԱՄՆ Հանրապետական կուսակցություն
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԱրվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա և Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն[7]
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Earl Warren Վիքիպահեստում

Էրլ Ուորեն (անգլերեն Earl Warren) մարտի 19, 1891(1891-03-19)[1][2][3][…], Լոս Անջելես, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ - հուլիսի 9, 1974(1974-07-09)[1][2][3][…], Վաշինգտոն, Կոլումբիայի շրջան, ԱՄՆ Միացյալ Նահանգների Գերագույն դատարանի տասնչորսերորդ գլխավոր դատավորն էր, ով այս պաշտոնում զբաղեցրել է 1953-1969 թվականներին և միակ անձը, ով ընտրվել է նահանգապետ։ Կալիֆոռնիայից երեք անգամ անընդմեջ։

Ուորենի նախագահության ընթացքում Գերագույն դատարանը մի քանի հիմնարար որոշումներ կայացրեց՝ կապված սեգրեգացիայի, քրեական դատավարության և մի շարք այլ ոլորտների հետ։ Ուորենը համարվում է ԱՄՆ Գերագույն դատարանի պատմության ամենանշանավոր դեմքերից մեկը։ 1963-1964 թվականներին Ուորենը գլխավորել է նախագահ Ջոն Քենեդիի սպանությունը հետաքննող հանձնաժողովը։ Համարվում է Միացյալ Նահանգների պատմության մեջ Գերագույն դատարանի ամենաազդեցիկ դատավորներից և քաղաքական առաջնորդներից մեկը[8][9][10][11][12][13]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էրլ Ուորենը ծնվել է Լոս Անջելեսում նորվեգացի ներգաղթյալ Մեթիաս Ուորենի և շվեդ ներգաղթյալ Քրիսթալ Հերնլունդի ընտանիքում։ Ուորենը մեծացել և դպրոց հաճախել է Բեյքերսֆիլդում, այնուհետև սովորել է Կալիֆորնիայի համալսարան Բերքլիում, որն ավարտել է 1912 թվականին։ 1914 թվականին նա ստացել է իրավաբանական գիտությունների դոկտորի աստիճան և ընդունվել Կալիֆորնիայի իրավաբանների միություն։

Ուորենը մեկ տարի աշխատել է «Associated Oil Co.»-ում` Սան Ֆրանցիսկոյում, նախքան Օքլենդում գտնվող «Robinson & Robinson» իրավաբանական գրասենյակին միանալը։ 1917 թվականին նա գնացել է բանակ, սակայն չի մասնակցել Առաջին համաշխարհային պատերազմի մարտական ​​գործողություններին։ Հաջորդ տարի առաջին լեյտենանտի կոչումով անցել է թոշակի։ Այնուհետև նա ծառայեց որպես Կալիֆորնիայի օրենսդիր մարմնի դատական ​​կոմիտեի գործավար, Օքլենդում որպես դատախազի տեղակալ և Ալամեդա շրջանի դատախազի տեղակալ[14]։ 1925 թվականին նշանակվել է Ալամեդայի շրջանային դատախազ։ Այս պաշտոնում նա հաստատվել է որպես հանցավորության դեմ եռանդուն մարտիկ, ինչի շնորհիվ երեք անգամ վերընտրվել է (վերջին անգամ՝ 1934 թվականին)։ 1936 թվականի նախագահական ընտրություններից առաջ մասնակցել է Հանրապետական ​​կուսակցության փրայմերիզներին, սակայն չի կարողացել մրցել հիմնական ֆավորիտների հետ[15]։ 1938 թվականի մայիսի 14-ին Ուորենի հայրը սպանվել է իր տանը։ Մարդասպանները այդպես էլ չբացահայտվեցին, վարկածների թվում էր կողոպուտը և դատախազի նկատմամբ հաշվեհարդարը[16]։

1938 թվականին Ուորենն ընտրվեց նահանգի գլխավոր դատախազ, և նա առաջադրվեց երեք կուսակցությունների կողմից՝ իր սեփական հանրապետական, ինչպես նաև դեմոկրատական ​​և առաջադեմ կուսակցությունների կողմից[17] : Նրա կարևոր գործունեությունից էր պայքարն անօրինական խաղատների դեմ, որոնք ստեղծվել էին նավերի վրա Հարավային Կալիֆորնիայի ափերի մոտ[17]։ Ուորենը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Արևմտյան ափին ապրող ճապոնացիներին գաղթականների ճամբարներ տեղափոխելու քաղաքականության նախաձեռնողներից և իրականացնողներից էր։ Երկար ժամանակ Ուորենը պնդում էր, որ այս որոշումը անհրաժեշտ է[18], սակայն իր կյանքի վերջում նա իր հուշերում խոստովանեց, որ դա սխալ էր[18]։

Կալիֆորնիայի նահանգապետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1942 թվականի նոյեմբերի 3-ին Կալիֆորնիայի նահանգապետի ընտրություններում հանրապետական ​​թեկնածու Ուորենը հավաքեց ձայների 57,07%-ը և հաղթեց գործող նահանգապետ դեմոկրատ Քալբերտ Օլսոնին[19]։ Հաջորդ ընտրություններում Ուորենն այնքան ժողովրդականություն ու աջակցություն էր վայելում, որ նա հաղթեց և՛ հանրապետականների, և՛ դեմոկրատների փրայմերիզներում[20]։ Արդյունքում նա նահանգապետի ընտրություններում հավաքել է ավելի քան 91 տոկոս[21]։

Որպես նահանգապետ, Ուորենը շարունակեց Օլսոնի քաղաքականությունը ճապոնական ներգաղթի վերաբերյալ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Բացի այդ, Ուորենի շրջանը նշանավորվեց նահանգի ենթակառուցվածքների և հատկապես կրթական համակարգի զարգացմամբ։

Քանի որ Կալիֆորնիայի օրենսդրությունն այն ժամանակ չէր սահմանափակում նահանգապետի պաշտոնավարման ժամկետների քանակը, Ուորենը երրորդ անգամ առաջադրվեց 1950 թվականին։ Նրա դեմոկրատ մրցակիցը Ֆրանկլին Ռուզվելտի որդի Ջեյմսն էր։ Ուորենը հաղթեց ձայների 64,85%-ով[22] և դարձավ Կալիֆորնիայի պատմության մեջ նահանգապետի ընտրությունների առաջին եռակի հաղթողը։

1944 և 1948 թվականներին Ուորենը առաջադրվել է նախագահական նախնական ընտրություններում։ 1948 թվականի ընտրություններում նա առաջադրվել է որպես փոխնախագահի թեկնածու Թոմաս Դյուիի դեմ։ Դյուին համարվում էր ճնշող ֆավորիտը, սակայն անսպասելիորեն պարտվեց գործող նախագահ Հարի Թրումենին։

Գերագույն դատարանի նախագահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1953 թվականին նախագահ Դուայթ Էյզենհաուերը Ուորենին նշանակեց Գերագույն դատարանի գլխավոր դատավոր։ Մեկնաբանելով իր որոշումը՝ Էյզենհաուերը նշել է, որ Ուորենը «միանշանակ լիբերալ պահպանողական էր. նա ներկայացնում է քաղաքական, տնտեսական և սոցիալական մտածողության այն տեսակը, որը, իմ կարծիքով, պետք է ունենա Գերագույն դատարանի դատավորը»[23]։ Իր նշանակումից անմիջապես հետո Ուորենը հրաժարական տվեց նահանգապետի պաշտոնից։ Մինչ ժամկետի ավարտը նրա պարտականությունները կատարում էր փոխնահանգապետ Գուդվին Նայթը, ով մեկ տարի անց ընտրվեց նոր ժամկետով։

Որպես Գերագույն դատարանի գլխավոր դատավոր՝ Ուորենը սպասվածից շատ ավելի ազատական ​​կուրս անցավ։ Այս առումով, Էյզենհաուերին վերագրվում է այն, որ Ուորենի նշանակումը «ամենամեծ անիծված հիմար սխալն էր, որ ես երբևէ թույլ տվել եմ»[24]։

Ուորենի օրոք Գերագույն դատարանի որոշումներից (այս շրջանը հաճախ անվանում են «Ուորենի դատարան») եղել են.

  • Բրաունն ընդդեմ Կրթական խորհրդի, ռասայական տարանջատման դեմ պայքարում հսկայական նշանակություն ունեցող գործ.
  • Գեդեոնն ընդդեմ Ուեյնրայթի – Գերագույն դատարանը դատարաններից պահանջեց պետական ​​ֆինանսավորմամբ պաշտպաններ տրամադրել բոլոր ամբաստանյալներին, ովքեր միջոցներ չունեին իրենք փաստաբան վարձելու համար (նախկինում հասանելի էին միայն մահապատժի հանցագործության մեջ մեղադրվողները).
  • Միրանդան ընդդեմ Արիզոնայի - Դատարանը որոշել է, որ հարցաքննության ժամանակ ամբաստանյալի կողմից արված խոստովանությունը կարող է ապացույց համարվել միայն այն դեպքում, եթե ամբաստանյալին նախապես տեղեկացվել է իր դատավարական իրավունքների մասին (Միրանդայի կանոնը), ներառյալ՝ ցուցմունք տալուց հրաժարվելու իրավունքը։

Ուորենի նախագահության օրոք Գերագույն դատարանի ելույթը պահպանողականների կոշտ քննադատության առարկա էր հատկապես հարավային Միացյալ Նահանգներում։ Ազդեցիկ հասարակական կազմակերպությունը՝ Ջոն Բիրչ Սոցիեթիը, որը պաշտպանում է ամերիկյան հասարակության վերաբերյալ ավանդական տեսակետները, կազմակերպեց արշավ Ուորենի իմպիչմենտի համար[25]։

Ուորենի հանձնաժողով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1963 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ Ջոն Քենեդու սպանությունից մեկ շաբաթ անց, նոր նախագահ Լինդոն Ջոնսոնը սպանությունը հետաքննող հանձնաժողով հրավիրեց։ Հանձնաժողովի նախագահ Ուորենի անունով կոչվել է Ուորենի հանձնաժողով։ 10-ամսյա աշխատանքից հետո հանձնաժողովը պատրաստեց 888 էջանոց զեկույց, որը եզրակացրեց, որ Քենեդիի սպանությունն իրականացրել է Լի Հարվի Օսվալդը, ով գործել է առանց հանցակիցների։ Ուորենի հանձնաժողովի բացահայտումները դեռ պաշտոնապես չեն հերքվել, թեև դրանք հաճախ քննադատության են ենթարկվել և բազմաթիվ ենթադրությունների ու դավադրության տեսությունների տեղիք են տվել։

Ուորենը թոշակի անցավ որպես գլխավոր դատավոր 1969 թվականին։

Մահ և ոգեկոչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էրլ Ուորենը մահացել է 1974 թվականի հուլիսի 9-ին Վաշինգտոնում։ Վաշինգտոնի Սուրբ Պետրոս և Պողոս տաճարում նրա հիշատակին նվիրված հոգեհանգստյան արարողություն է տեղի ունեցել։ Քանի որ Ուորենը ծառայում էր բանակում, նրան թաղեցին Արլինգթոնի գերեզմանատանը։

Ուորենի պատվին անվանվել են քոլեջ Սան Դիեգոյի համալսարանում[26], դպրոցները Սոլանա Բիչում (Կալիֆորնիա)[27], Սան Անտոնիոյում (Տեխաս)[28] Դաունիում (Կալիֆորնիա)[29]։ 1981 թվականին Ուորենը հետմահու պարգեւատրվել է Նախագահական Ազատության մեդալով[30]։ 2007 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Կալիֆորնիայի նահանգապետ Առնոլդ Շվարցենեգերը Ուորենին մտցրեց Կալիֆորնիայի Փառքի սրահ՝ որպես նահանգի նշանավոր բնիկներից մեկը[31]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Smentkowski B. P. Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ https://ancexplorer.army.mil/publicwmv/index.html#/arlington-national/
  5. ↑ Presidential Medal of Freedom Remarks at the Presentation Ceremony. — 1981.
  6. ↑ http://www3.huji.ac.il/htbin/hon_doc/doc_search.pl?search
  7. ↑ Notable Names Database — 2002.
  8. ↑ «The 100 Most Influential Figures in American History». The Atlantic (անգլերեն). 2006 թ․ դեկտեմբերի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  9. ↑ Douthat, Ross (2006 թ․ դեկտեմբերի 1). «They Made America». The Atlantic (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  10. ↑ Truman, Harry. «Earl Warren--A Tribute». University of California, Berkeley.(չաշխատող հղում)
  11. ↑ «Earl Warren». California Museum (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  12. ↑ «Earl Warren, 83, Who Led High Court In Time of Vast Social Change, Is Dead». archive.nytimes.com. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  13. ↑ Pederson, William D. «Earl Warren». www.mtsu.edu (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  14. ↑ Биография Эрла Уоррена Արխիվացված 2008-10-06 Wayback Machine на сайте Исторического общества Верховного суда США
  15. ↑ «Праймериз Республиканской партии 1936 года». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  16. ↑ M. Dean Sutton, Earl Warren, 1891—1974 Արխիվացված 2010-03-11 Wayback Machine
  17. ↑ 17,0 17,1 «Earl Warren, 20th Attorney General». Office of the Attorney General of California. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 «Brown v. Board of Education (1954): Landmark Case Biography Earl Warren (1891–1974)». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  19. ↑ «Выборы губернатора Калифорнии 1942 года». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  20. ↑ «Праймериз Демократической партии США на выборах губернатора Калифорнии 1946 года». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  21. ↑ «Выборы губернатора Калифорнии 1946 года». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  22. ↑ «Выборы губернатора Калифорнии 1950 года». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  23. ↑ «Письмо Дуайта Эйзенхауэра Милтону Стоверу Эйзенхауэру от 9 октября 1953 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  24. ↑ «Biographies of the robes: Earl Warren». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  25. ↑ John Birch Society Արխիվացված 2021-11-08 Wayback Machine на сайте Political Research Associates
  26. ↑ «Сайт Колледжа Эрла Уоррена». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  27. ↑ «Earl Warren Middle School». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  28. ↑ «Earl Warren High School». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  29. ↑ «Earl Warren High School». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  30. ↑ «Chronological List of Medals Awarded». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  31. ↑ «California Hall of Fame: Inductees». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.


Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Էրլ_Ուորեն&oldid=9504712» էջից