Էննի Մաունդեր

Էննի Մաունդեր;
Ծնվել է	ապրիլի 14, 1868
Ծննդավայր	Ստրաբան, County Tyrone, Իռլանդիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Մահացել է	սեպտեմբերի 15, 1947 (79 տարեկան)
Մահվան վայր	Wandsworth, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն կամ Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն
Քաղաքացիություն	Միացյալ Թագավորություն
Կրթություն	Գիրթոն քոլեջ և Victoria College, Belfast?
Երկեր	աստղագիտություն
Մասնագիտություն	աստղագետ, մաթեմատիկոս, human computer և գիտնական
Աշխատավայր	Գրինվիչի աստղադիտարան
Ամուսին	Էդվարդ Ուոլտեր Մաունդեր
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Fellow of the Royal Astronomical Society?
Անդամություն	Բրիտանական թագավորական աստղագիտական ընկերություն
	Annie Russell Maunder Վիքիպահեստում

Էննի Մաունդեր (անգլ.՝ Annie Scott Dill Maunder, ապրիլի 14, 1868(1868-04-14)^[1], Ստրաբան, County Tyrone, Իռլանդիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն - սեպտեմբերի 15, 1947(1947-09-15)^[1], Wandsworth, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն^[2] և Լոնդոն, Միացյալ Թագավորություն^[3]), բրիտանացի և իռլանդացի աստղագետ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էննի Ռասելը ծնվել է 1868 թվականին Իռլանդիայի Տայրոն կոմսությունում գտնվող Ստրաբանում, Ուիլյամ Էնդրյու Ռասելի և Հեսսի Նեսբիթ Դիլի ընտանիքում։ Նրա հայրը Պրեսբիտերական եկեղեցու սպասավոր էր մինչև 1882 թվականը, իսկ մայրը քահանայի դուստր էր։ Էննին վեց երեխաներից մեկն էր և դաստիարակվել է կրոնական ոգով։ Ընտանիքի բոլոր երեխաները լավ կրթություն են ստացել։ Էննին և նրա քույր Էսթերը հաճախել են Բելֆաստի աղջիկների քոլեջի դպրոցը, այժմ՝ Վիկտորիա քոլեջը։ 1886 թվականին արժանանալով մրցանակի՝ դպրոցական քննությունները հանձնելու համար, Էննիին թույլատրվեց մասնակցել Գիրթոն քոլեջի (Քեմբրիջի համալսարան) ընդունելության քննությանը և ապահովեց տարեկան 35 ֆունտ ստեռլինգ եռամյա կրթաթոշակ։

Համալսարանում սովորելու ընթացքում Էննին գերազանցությամբ հանձնեց տարվա մաթեմատիկոսի քննությունները 1889 թվականին և արժանացավ Wrangler-ի բարձր ուսանողական կոչման՝ Իռլանդիայից առաջին աղջկան, ով հասավ դրան։ Սակայն ժամանակի սովորույթները նրան թույլ չտվեցին բակալավրի կոչում ստանալ։

1890 թվականին Էննիին տեղեկացրին, որ Գրինվիչում թափուր աշխատատեղ կա։ Նա մի քանի անգամ գրել էր Թագավորական աստղադիտարանին՝ աշխատանք գտնելու հույսով։ Նրա հայրը հարցում ուղարկեց, և Ռոբերտ Սթոուել Բոլը երաշխավորագիր գրեց։ Էնին մեկ տարի աշխատեց Ջերսիի աղջիկների ավագ դպրոցում որպես մաթեմատիկայի ուսուցչուհի, մինչև որ նրան պաշտոն առաջարկեց գլխավոր օգնական Հերբերտ Թերները։ 1891 թվականից աշխատել է Գրինվիչի աստղադիտարանում՝ աշխատելով արևային հետազոտությունների բաժնում որպես «լեդի համակարգիչներից մեկը»։ Այս աշխատանքի համար Էնին ամսական ստանում էր 4 ֆունտ, որը հազիվ էր բավարարում ապրելու համար, չնայած այն հանգամանքին, որ որպես ուսուցիչ նա վաստակում էր 8 ֆունտ և ուներ անվճար բնակարան։

Էննին աշխատում էր Էդվարդ Մաունդերի ղեկավարությամբ, ով ակտիվորեն ուսումնասիրում էր Արևը (նրա անունով է կոչվում Maunder Minimum տերմինը) Գրինվիչի ֆոտոհելիոգրաֆիկ ծրագրում. նա գրանցեց արևային բծերը, դրանց գտնվելու վայրը և շարժումը արևային սկավառակի միջով։ Նա պարզել է, որ իր դիտարկումների տարում արևային բծերի թիվը 7 անգամ գերազանցել է վերջին 35 տարվա միջին թիվը։ Թեև այս հայտնագործությունը հետագայում որևէ կերպ չկապվեց նրա անվան հետ, հաջորդ տարի՝ 1892 թվականին, Էդվարդ Մաունդերը նրան առաջադրեց Թագավորական աստղագիտական ընկերության անդամության համար։ 1894 թվականի նոյեմբերին Էնին նշանակվեց Բրիտանական աստղագիտական ասոցիացիայի ամսագրի խմբագիր, որի նախագահն էր Էդվարդ Մաունդերը, որը նա պահպանեց 35 տարի։

Այն բանից հետո, երբ Էննի Ռասելը և Էդվարդ Մաունդերը ամուսնացան, նրան պետական ծառայության ամուսնացած կանանց կանոնները ստիպեցին լքել աստղադիտարանը։ Այնուամենայնիվ, նա շարունակեց աշխատել աստղագիտության ոլորտում՝ ուղեկցելով ամուսնուն արևի խավարումները ուսումնասիրելու նրա արշավներին։ Նա հինգ արշավների է գնացել որպես Բրիտանական աստղագիտական ասոցիացիայի^[7] անդամ, հատկապես Նորվեգիայում 1896 թվականին և Հնդկաստանում 1898 թվականին, որտեղ նա լուսանկարել է արևի արտաքին պսակը։ Նա նաև լուսանկարել է արևի խավարումը 1901 թվականի մայիսին։ Նա ուղեկցել է ամուսնուն Կանադա արշավի ժամանակ, որը ֆինանսավորվում է Կանադայի կառավարության կողմից։

1904 թվականին Ուոլթերը և Էննի Մաունդերը հրապարակեցին արևային ակտիվության գրաֆիկ (Էննին նշված չէր որպես համահեղինակ)։ 1907թ.-ից Էննին ամուսնու հետ համահեղինակ է գիտական հրապարակումներում կամ ինքն է կատարում հրատարակումներ։ 1908 թվականին նա և իր ամուսինը գրեցին «Երկինքները և նրանց պատմությունը» («The Heavens and their Story») ոչ գեղարվեստական գիրքը, որն ուղղված էր լայն լսարանին։

Ճանաչում և հիշողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1916 թվականի նոյեմբերին, կանանց նկատմամբ սահմանափակումների վերացումից հետո, Էննի Մաունդերը ընտրվեց թագավորական աստղագիտական ընկերության անդամ։

2016-ին Թագավորական աստղագիտական ընկերությունը հիմնեց Էնի Մաունդերի մեդալը, որպեսզի ճանաչի աստղագիտության կամ երկրաֆիզիկայի առաջխաղացման և հանրության մասնակցության ակնառու ներդրումը։

Լուսնի խառնարանն անվանվել է Ուոլթեր և Էննի Մաունդերի անունով։

Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1895 թվականի դեկտեմբերի 27-ին Էնին ամուսնացավ 45-ամյա Էդվարդ Ուոլթեր Մոնդերի հետ՝ նախորդ ամուսնությունից հինգ երեխաների հայր։ Նա 17 տարով փոքր էր ամուսնուց և ընդամենը 9 տարով մեծ նրա 21-ամյա որդուց։ Նա սեփական երեխաներ չուներ։ Էննին գրեթե երկու տասնամյակով երկար ապրեց իր ամուսնուց։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Dictionary of Irish Biography — RIA.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ Ogilvie M. B. The Biographical Dictionary of Women in Science: Pioneering Lives From Ancient Times to the Mid-20th Century — Routledge, 2003. — Vol. 1. — P. 431. — 798 p. — ISBN 978-1-135-96342-2
↑ Ogilvie M. B. Maunder, Annie Scott Dill Russell // Biographical Encyclopedia of Astronomers — 2014. — P. 1418—1420. — ISBN 978-1-4419-9916-0 — doi:10.1007/978-1-4419-9917-7_912
↑ Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
↑ «British Astronomical Association» (անգլերեն). 2023 թ․ օգոստոսի 16. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Thomas Hockey Biographical Encyclopedia of Astronomers. — Springer, 2007. — 1342 с. — ISBN 978-0-387-31022-0
Bailey, Mandy Women and the RAS: 100 years of FellowshipWOMEN & THE RAS: INTRODUCTION(անգլ.) // Astronomy & Geophysics^[en] : journal. — 2016. — Т. 57. — № 1. — С. 1.19—1.21. — ISSN 1366-8781. — doi:10.1093/astrogeo/atw037

[_0297f9b1379cce38-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Dictionary of Irish Biography — RIA.

[_3c192bb863f8558b-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.

[_1413582d08f19c2d-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[_ac0709c8d0e59003-4] Ogilvie M. B. The Biographical Dictionary of Women in Science: Pioneering Lives From Ancient Times to the Mid-20th Century — Routledge, 2003. — Vol. 1. — P. 431. — 798 p. — ISBN 978-1-135-96342-2

[_537a337d227b9043-5] Ogilvie M. B. Maunder, Annie Scott Dill Russell // Biographical Encyclopedia of Astronomers — 2014. — P. 1418—1420. — ISBN 978-1-4419-9916-0 — doi:10.1007/978-1-4419-9917-7_912

[_4e2deccf52661cd5-6] Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.

[7] «British Astronomical Association» (անգլերեն). 2023 թ․ օգոստոսի 16. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]