Ելիզավետա Կարամիհայլովա

Ելիզավետա Կարամիհայլովա
Ծնվել է	սեպտեմբերի 3, 1897; Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա
Մահացել է	ապրիլի 24, 1968 (70 տարեկան); Սոֆիա, Բուլղարիա; բնական մահով
Գերեզման	Սոֆիայի կենտրոնական գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Բուլղարիա
Մասնագիտություն	ֆիզիկոս
Հաստատություն(ներ)	Սոֆիայի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	Միջուկային ֆիզիկա
Ալմա մատեր	Վիեննայի համալսարան և 7 School "Seven Saints"?
Տիրապետում է լեզուներին	բուլղարերեն և անգլերեն
Հայր	Ivan Karamihaylov?

Ելիզավետա Իվանովա Կարամիհայլովա (Էլիզաբեթ Կարամիխայլովա, բուլղար․՝ Елисавета Иванова Карамихайлова)^[1], անգլիական ծագումով բուլղարացի ֆիզիկոս։ Համարվում է 20-րդ դարի միջուկային ֆիզիկայի կին նախաձեռնողներից։ Առաջին կինն է, ով երկրում ստացել է պրոֆեսորի կոչում^[2]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ելիզավետա Կարամիհայլովան ծնվել է 1897 թվականին Վիեննայում, Իվան Միխայլովի և Մարի Սլեյդի ընտանիքում։ Ծնողները երկուսն էլ Վիեննայի համալսարանի շրջանավարտներ էին։ Իվանը ծնվել էր Շումենում, ուսանել բժշկություն, Մարին՝ Օքսֆորդշիրի Մինստեր Լովել գյուղում և ուսանել էր երաժշտություն։ 1907 թվականին՝ հոր ավարտելուց հետո, ընտանիքը ևս երկու տարի Վիեննայում մնալուց հետո 1909 թվականին տեղափոխվեց Բուլղարիա և Սոֆիայում ձեռք բերեց ընդարձակ բնակարան^[3]։

Ելիզավետան մեծացել է գեղարվեստական և գիտական միջավայրում։ Հայրը տան վերնահարկը վերածել էր Կարմիր Խաչի հիվանդանոցի, որտեղ բուժում էր իր հիվանդներին առանց վճար պահանջելու^[1]։ Ելիզավետա Կարամիհայլովան սովորել է Սոֆիայի իգական քոլեջում, որն ավարտել է 1917 թվականին։ Այնուհետև սովորել է Վիեննայի համալսարանում^[3]։ 1922 թվականին ստացել է ֆիզիկա-մաթեմատիկական գիտությունների թեկնածուի կոչում՝ պաշտպանելով «Էլեկտրական մարմինների ազդեցությունը տարբեր մարմինների՝ մասնավորապես բյուրեղների վրա» թեզը^[4] Կառլ Փրզայբրեմի ղեկավարությամբ։ Այնուհետ աշխատել է Ռադիումի հետազոտության ինստիտուտում, ուսումնասիրել ռադիոլյումինեսցենցում, պոլոնիումի ուսումնասիրության համար համագործակցել Մարիետա Բլաուի հետ, հետագայում ուսումնասիրել է թորիումի նեյտրոնային մեթոդները^[5]։ Միաժամանակ հաճախել է Վիեննայի պոլիտեխնիկի էլեկտրոնիկայի և ռադիո ճարտարագիտության դասընթացներին։ 1923 թվականի աշնանը կարճ ժամանակահատված վերադարձել է Բուլղարիա, եղել է Սոֆիայի համալսարանի ֆիզիկայի ինստիտուտի հրավիրյալ դասախոս։ Վերադառնալով Վիեննա՝ Ռադիումի ուսումնասիրությունների ինստիտուտում նա սկսեց իր աշխատանքը ալֆա-տրոհման թեթև տարրերի տրանսմուտացիայի վրա^[6]։ 1931 թվականին Կարամիհայլովան և Մարիետա Բլաուն դիտարկեցին պոլոնիումից արտանետված նախկինում անհայտ հատուկ տեսակը, որը հետագայում Ջեյմս Չադվիկի կողմից հաստատվել է որպես նեյտրոնային ճառագայթում և հանգեցրեց նրա կողմից նեյտրոնների հայտնաբերմանը^[3]^[7]։

1933 թվականին Ելիզավետայի Վիեննայում զբաղեցրած հետազոտող գիտնականի պաշտոնը կրճատվեց և մինչև 1935 թվականը նա ստիպված էր շարունակել իր հետազոտություններն առանց ուսման վճարի, այնուհետև Քեմբրիջի Գիրտոն քոլեջից ստացավ եռամյա կրթաթոշակ և աշխատանքի անցավ Քավենդիշ լաբորատորիայում^[6]։ 1937 թվականի դեկտեմբերին նա դիմում է Սոֆիայի համալսարանի փորձարարական ֆիզիկայի ամբիոնի դոցենտի պաշտոնի համար։ Կրթաթոշակը երկարացնելով 10 ամիս՝ Ելիզավետան 1939 թվականին վերջնականապես վերադառնում է Բուլղարիա և նշանակվում Սոֆիայի համալսարանի ռադիոակտիվության փորձարարական մոլեկուլային դինամիկայի ամբիոնի դոցենտ^[3]։ Նա կազմակերպում է ատոմային ֆիզիկայի դասընթացներ՝ ներկայացնելով Ավստրիայում և Անգլիայում ստացած գիտելիքները։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի բռնկմամբ դադարեցվում է միջուկային հետազոտական գործունեության հետագա ընդլայնումը։

Ուսումնասիրությունների բնագավառում են եղել նաև տիեզերական ճառագայթները։

1944 թվականի ձախ թևի ապստամբությունից հետո Կարամիհայլովան Բուլղարիայում «պիտակվեց» որպես «անվստահելի» իր հակակոմունիստական հայացքների համար և նրան արգելեցին արտերկիր մեկնել^[3]։ Նա իր գործունեությունը շարունակեց Բուլղարիայում ռադիոակտիվության բնագավառում, նախ Սոֆիայի համալսարանում, ապա՝ Բուլղարիայի գիտությունների ակադեմիայում, որտեղ էլ ստացել է պրոֆեսորի կոչում։

Մահացել է 1968 թվականին քաղցկեղից^[6]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Rayner-Canham, p. 205
↑ «Prominent women scientists from Central and Eastern Europe». Times Higher Education. 2003 թ․ օգոստոսի 11. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 10-ին.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 «Елисавета Карамихайлова - радиевата принцеса на България» (Bulgarian). Duma. 2012 թ․ հուլիսի 10. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 10-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)(չաշխատող հղում)
↑ German: "Über elektrische Figuren auf verschiedenen Materialien, insbesondere auf Kristallen"
↑ Rayner-Canham, p.206
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 «ELISABETH KARAMICHAILOVA (1897 – 1968) the first woman physicist, who managed to cross the "safety-curtain" of Sofia University» (PDF). National Polytechnical Museum of Bulgaria. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 10-ին.
↑ «Annual of Sofia University, Faculty of Physics» (PDF). Sofia University. 2007. էջ 7.(չաշխատող հղում)

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Rayner-Canham, Marelene F. (1997). A Devotion to Their Science: Pioneer Women of Radioactivity. McGill-Queen's Press - MQUP. էջեր 205–208. ISBN 0941901157.
Potocnik, Janez (2009). Women in Science (PDF). European Commission. էջեր 143–145. ISBN 9789279114861.

[p.5-1] 1,0 ^1,1 Rayner-Canham, p. 205

[2] «Prominent women scientists from Central and Eastern Europe». Times Higher Education. 2003 թ․ օգոստոսի 11. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 10-ին.

[Duma-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 «Елисавета Карамихайлова - радиевата принцеса на България» (Bulgarian). Duma. 2012 թ․ հուլիսի 10. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 10-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)(չաշխատող հղում)

[Dissertation-4] German: "Über elektrische Figuren auf verschiedenen Materialien, insbesondere auf Kristallen"

[5] Rayner-Canham, p.206

[NatPoly-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 «ELISABETH KARAMICHAILOVA (1897 – 1968) the first woman physicist, who managed to cross the "safety-curtain" of Sofia University» (PDF). National Polytechnical Museum of Bulgaria. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 10-ին.

[7] «Annual of Sofia University, Faculty of Physics» (PDF). Sofia University. 2007. էջ 7.(չաշխատող հղում)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]