Դիսֆորիա
Դիսֆորիա (հին հունարենից δύσφορος (dúsphoros), որտեղ δυσ- (dus-) վատ, դժվար և φέρω (phérō) կրել), խորը անհանգստության կամ դժգոհության զգացողություն։ Դիսֆորիան էյֆորիայի իմաստային հակադրությունն է։ Այն կարող է ուղեկցվել դեպրեսիայով, անհանգստությամբ կամ գրգռվածությամբ։
| Դիսֆորիա Dysphoria | |
|---|---|
| Տեսակ | Տրամադրություն և ախտանիշ |
| Բժշկական մասնագիտություն | Հոգեբուժություն, կլինիկական հոգեբանություն |
Հոգեբուժության մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Անհարմարության և անհանգստության ինտենսիվ վիճակները մեծացնում են ինքնասպանության փորձի ռիսկը, ինչպես նաև անձի՝ իր նկատմամբ տհաճության զգացողությունը։ Հետևաբար, դիսֆորիայի վերացումը հոգեբուժական բուժման առաջնահերթություն է։ Կարելի է բուժել դիսֆորիայի հիմքում ընկած պատճառները, ինչպիսիք են դեպրեսիան (հատկապես մշտական դեպրեսիվ խանգարումը (նախկինում դիսթիմիա) կամ հիմնական դեպրեսիվ խանգարումը) կամ երկբևեռ խանգարումը, ինչպես նաև դիսֆորիկ ախտանիշները։
Հիվանդությունների միջազգային դասակարգման (ICD-11) 11-րդ վերանայումը դիսֆորիան սահմանում է որպես «տհաճ տրամադրության վիճակ», որը կարող է ներառել դեպրեսիայի, անհանգստության, դժգոհության, դյուրագրգռության և դժբախտության զգացողություններ[1]։
Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկը (DSM-5) դասակարգում է հատուկ դիսֆորիաները օբսեսիվ-կոմպուլսիվ սպեկտրում։
Ըստ հիվանդությունների միջազգային դասակարգման (ICD-11), աշխատունակության հետ կապված դժգոհության, անհանգստության, դեպրեսիայի, դյուրագրգռության զգացողությունը ախտորոշվում է որպես մարմնի ամբողջականության դիսֆորիա[2]։
Սեռական դիսֆորիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սեռական դիսֆորիան անհարմարությանն, դժգոհության, անհանգստության, դեպրեսիայի, դյուրագրգռության զգացողությունն է, կապված առաջնային և երկրորդական սեռական հատկանիշների հետ։ Հոգեկան խանգարումների ախտորոշիչ և վիճակագրական ձեռնարկի ընթացիկ հրատարակությունը՝ DSM-5, օգտագործում է «սեռական դիսֆորիա» տերմինը, որը նախկինում կոչվում էր «սեռական ինքնության խանգարում»։
Առնչվող պայմաններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դիսֆորիան կարող է ներկայացվել որպես ստորև ներկայացված վիճակների ախտանիշ՝
- Խորը դեպրեսիվ խանգարում (միաբևեռ) և դիսթիմիա
- Երկբևեռ խանգարում և ցիկլոթիմիա
- Անձի սահմանային խանգարում
- Նախադաշտանային սինդրոմ
- Նախադաշտանային դիսֆորիկ խանգարում
- Կաթի դիսֆորիկ արտամղման ռեֆլեքս
- Սթրես
- Կարգավորման խանգարում դեպրեսիվ տրամադրությամբ
- Անհանգստության խանգարումներ, ինչպիսիք են հետվնասվածքային/պոստտրավմատիկ սթրեսային խանգարումը
- Դիսֆորիկ մտորում
- Դիսոցիատիվ խանգարում, ինչպիսիք են ինքնության դիսոցիատիվ խանգարումը, դիսոցիատիվ ամնեզիան և դիսոցիատիվ դեպերսոնալիզացիան
- Ուշադրության դեֆիցիտի հիպերակտիվության խանգարում, որը սահմանվում է որպես հուզական ապակարգավորում կամ «մերժման զգայունության դիսֆորիա»
- Խառը տագնապային-դեպրեսիվ խանգարում
- Սեռական դիսֆորիա
- Անձի անհատականության խանգարումներ, ինչպիսիք են անձի սահմանային անհատականության խանգարումը, կախյալ անձնային խանգարումը, անձի հիսթերիկ խանգարումը և անձի անհատականության հակասոցիալական խանգարումը
- Մարմնի դիսմորֆիկ խանգարում
- Ակատիզիա
- Հիպոգլիկեմիա
- Շիզոֆրենիա
- Սեռական դիսֆունկցիա
- Մարմնի ամբողջականության դիսֆորիա
- Անքնություն
- Քրոնիկ ցավ
Դեղորայքից առաջացած դիսֆորիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որոշ դեղամիջոցներ կարող են առաջացնել դիսֆորիա, ներառյալ κ-օփիոիդային ընկալիչների ագոնիստները, ինչպիսիք են սալվինորին A-ն (հալյուցինոգեն բույսի Salvia divinorum-ի ակտիվ բաղադրիչը), բուտորֆանոլը և պենտազոցինը[3], μ-օփիոիդային ընկալիչների անտագոնիստները, ինչպիսիք են նալտրեքսոնը և նալմեֆենը[4], և հակափսիխոտիկ դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են հալոպերիդոլը և քլորպրոմազինը (գործունեության հիմքում ընկած է դոֆամինային ընկալիչների պաշարումը)[5], և այլ դեղամիջոցներ։ Դեպրեսիա և/կամ անհանգստություն առաջացնող դեղամիջոցները կարող են կապված լինել նաև դիսֆորիայի հետ։
Հայտնի մշակույթում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իմ դեմ! թողարկեց Transgender Dysphoria Blues ալբոմը, որտեղ մենակատար Լորա Ջեյն Գրեյսը կիսվել է սեռական դիսֆորիայի իր փորձառությամբ[6]։
Շեյն Նիլսոնը թողարկել է պոեզիայի գիրք «Դիսֆորիա» վերնագրով (Erin, ON: The Porcupine's Quill, 2017), որտեղ նա ուսումնասիրել է դիսֆորիայի զարգացումը[7]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «MB24.7 Dysphoria». ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics (Version 01/2023). World Health Organization (WHO). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 2-ին. «An unpleasant mood state, which can include feelings of depression, anxiety, discontent, irritability, and unhappiness»
- ↑ «ICD-11 - Mortality and Morbidity Statistics». icd.who.int (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
- ↑ Lemke, Thomas L.; Williams, David A. (2012 թ․ հունվարի 24). Foye's Principles of Medicinal Chemistry. Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 682–683. ISBN 978-1-60913-345-0.
- ↑ Lowinson, Joyce H. (2005). Substance Abuse: A Comprehensive Textbook. Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 648–. ISBN 978-0-7817-3474-5.
- ↑ Wu, Hanjing Emily; Okusaga, Olaoluwa O. (2014). «Antipsychotic Medication-Induced Dysphoria: Its Meaning, Association with Typical vs. Atypical Medications and Impact on Adherence». Psychiatric Quarterly. 86 (2): 199–205. doi:10.1007/s11126-014-9319-1. ISSN 0033-2720. PMID 25164199. S2CID 6831656.
- ↑ Thompson, Stephen. "First Listen: Against Me!, 'Transgender Dysphoria Blues'" NPR. NPR, 12 Jan. 2014. Web. 27 May 2014
- ↑ «Dysphoria». The Porcupine's Quill.