Դիդգորի ճակատամարտ

Դիդգորի ճակատամարտ
վրաց-սելջուկյան պատերազմ
Թվական օգոստոսի 12, 1121 Վայր Դիդգոր, Քվեմո Քարթլի, Վրաց թագավորություն Արդյունք Վրացական կողմի վճռական հաղթանակ
Հակառակորդներ
Սելջուկյան սուլթանություն Ելտկուզյաններ Շադդադյաններ Տփղիսի ամիրայություն Շահ Արմեններ	Վրաց թագավորություն Ալաններ Ղփչաղներ Հայեր
Հրամանատարներ
Իլղազի	Դավիթ Դ Շինարար
Կողմերի ուժեր
արդի վրացական տվյալներ՝ 100,000-250,000; այլ աղբյուրների համաձայն՝ շուրջ 200,000-250,000 պատմագիտական վկայություններ` 400,000-600,000 կամ 800,000	Ընդհանուր հաշվով՝ 55,600 40,000 վրացիներ 15,000 ղփչաղներ 500 ալաններ 100-500 խաչակիր ֆրանկներ հայեր

Դիդգորի ճակատամարտ, առճակատում, որը տեղի է ունեցել 1121 թվականի օգոստոսի 12-ին Տփղիսի մերձակայքում գտնվող Դիդգոր բնակավայրում, մի կողմից՝ Սելջուկյան սուլթանության (և դաշնակիցների՝ Ելտկուզյանների, Շադդադյանների, Տփղիսի ամիրայության և Շահ Արմենների), մյուս կողմից՝ Վրաց թագավորության միջև։ Հատկանշական է, որ վրացական բանակում կռվում էին նաև զգալի ալաններ, ղփչաղներ, հայեր, ինչպես նաև ֆրանկյան խաչակիրներ։ Դա է պատճառը, որ ճակատամարտը հայտնի է նաև որպես վրաց խաչակրաց արշավանք։

Մեծ մուսուլմանական բանակը՝ Իլղազիի գլխավորությամբ, նախահարձակ է լինում և խայտառակ պարտություն կրում Դավիթ Դ Շինարարի ղեկավարած զինուժի կողմից։ Դավիթ Շինարարի հաղթանակը պայմանավորված էր արդյունավետ, հեռատեսական մարտավարությամբ և բարենպաստ պատերազմական իրադրությամբ։ Դիդգորի ճակատամարտը վրաց-սելջուկյան պատերազմի գագաթնակետն էր, որն էլ հանգեցնում է 1122 թվականի Տփղիսի ազատագրմանը։ Տփղիսի ամիրայության տապալումից հետո Դավիթ Շինարարը Վրաց թագավորության մայրաքաղաքը Քութայիսից տեղափոխվում է Տփղիս (Թբիլիսի` Վրաստանի ներկայիս մայրաքաղաք)։

Դիդգորի ճակատամարտի հաղթանակով մեկնարկում է միջնադարյան Վրաստանի պատմության ոսկեդարը, որի մասին հավաստում են վրացական տարեգրությունները։ Մերօրյա իրականությունում ամեն տարվա օգոստոս-սեպտեմբերին նշվում է Դիդգորի ճակատամարտի հաղթանակին նվիրված համավրացական փառատոնը՝ Դիդգորոբան։

Նախապատմություն

Վրաց թագավոր Դավիթ Դ Շինարարի որմնապատկերը։

1080-ական թվականներին Վրաց թագավորությունը Սելջուկյան սուլթանությանը հարկատու պետություններից մեկն էր։ Այնուամենայնիվ, 1090-ական թվականներին վրաց ականավոր թագավոր Դավիթ Դ Շինարարը կարողանում է կարողանում է օգտվել աշխարհաքաղաքական բարենպաստ իրադրությունից (ներքին գահակալական կռիվները և պառակտումները Սելջուկյան սուլթանությունում, ինչպես նաև առաջին խաչակրաց արշավանքը մերձավորարևելյան իսլամադավանների դեմ) և ստեղծել տարածաշրջանային մասշտամբներով բավականին հզոր պետություն։ Դավիթ Շինարարը աչք է ընկնում բանակաշինական գործունեությամբ։ Վերջինս սելջուկյան հրոսակներին Հարավային Կովկասից դուրս մղելու նպատակով վերակազմակերպում է բանակը՝ կարևորելով վարձկանական ուժի էական գործոնը (վարձկանները հավաքագրվում էին ղփչաղներից, ալաններից և նույնիսկ խաչակիրներից)։

1096 թվականին Դավիթ թագավորը հրաժարվում է հարկ վճարել սելջուկներին և արգելում է թուրքերի սեզոնային ներգաղթը դեպի Վրաստան։ Շուտով անեքսիայի է ենթարկվում Կախեթ-Հերեթի թագավորությունը, որն էլ ազդարարում է վրաց-սելջուկյան զինված հակամարտության սկիզբը։ Վրացիները կարողանում են սելջուկների նկատմամբ ջախջախիչ հաղթանակ տանել Էրծուխի ճակատամարտում, ապա՝ հաջող ռազմարշավներ մղել մինչև 1118 թվականը։

Շուրջ 20 տարի տևած մարտերը կազմալուծում են Վրաց թագավորությունը և Դավիթ Դ-ն սկսում է իրականացնել ռազմական նոր բարեփոխումներ, որոնք միտված էին վրացական բանակի համալրմանը։ 1118-1120-նն ընկած ժամանակահտվածում մի քանի հազար ղփչաղներ Հյուսիսկովկասյան տափաստաններից վերաբնակեցվում են Վրաստանի սահմանամերձ շրջաններում։ Սրա դիմաց յուրաքանչյուր ղփչաղ ընտանիք պարտավորվում էր տրամադրել մեկ զինվոր։ Տիրապետելով բավականաչափ մեծ ռազմական ուժի՝ 1120 թվականից սկսած Դավիթ Շինարարը սկսում է տարածաշրջանում սելջուկյան լծի թոթափման գործընթացը։ Շարժվելով Քարթլիի ուղղությամբ՝ Դավիթ թագավորի բանակը պաշարում է Տփղիսը։ Արդյունքում՝ 1121 թվականին Մահմուդ II-ը սրբազան պատերազմ է հայտարարում Վրաստանին։ Հայ պատմիչ Սմբատ Գունդստամբլն իր «Ժամանակակագրություն» աշխատությունում անդրադառնում է ուժերի հարաբերակցությանը։

Կենդանի մնացածները փախան պարսից սուլթան Մելիք-իբն Տաբարի մոտ և պատմեցին նրան իրենց դժբախտությունների մասին։ Այդ ժամանակ սա հրամայեց իր տիրույթներից զորք հավաքել, ընդ որում հրամայեց նաև Կարմիանին` արաբների սուլթանին, որի անունը Սալա էր, ևս իր մասնակցությունը բերել այդ արշավանքին։ Հավաքվեցին 150.000 հոգի և գնացին Տփղիսի վրա։ Վրաց արքա Դավիթը հավաքեց իր զորքը, օգնության կանչեց նաև 40.000 ղփչախների, 18.000 ալանների, 10.000 հայերի և 500 ֆրանկների` քաջ ու ռազմունակ մարդկանց։ Ահա սրանց բոլորի գլուխն անցած նա մարտի մեջ մտավ և մի սարսափելի ճակատամարտ բռնկվեց, որի արդյունքում աստվածային աջակցությամբ հաղթեցին քրիստոնյաները` ոչնչացնելով ավելի քան 40 բյուր ու գերելով 50.000 հոգի։ Սուլթան Մելեքն ու Ղազին ամոթով դիմեցին փախուստի, իսկ Դավիթն էլ հաղթականորեն և ուրախ սրտով վերադարձավ իր տեղը․․․ - Սմբատ Սպարապետ «Ժամանակագրություն»

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 379)։