Դանիել Սոլանդեր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դանիել Սոլանդեր
շվեդ.՝ Daniel Carl Solander
Ծնվել էփետրվարի 19, 1733(1733-02-19)[1][2][3][…]
Piteå landsförs., Piteå Municipality, Շվեդիա[2][1]
Մահացել էմայիսի 13, 1782(1782-05-13)[1] (49 տարեկան)
Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն[1]
ԳերեզմանԲրուքվուդ գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն Շվեդիա
Մասնագիտությունբուսաբան, գրադարանավար, գրող, բնագետ և scientific explorer
Հաստատություն(ներ)Ուփսալայի համալսարան, Ջոզեֆ Բենքս[4] և Բրիտանական թանգարան
Գործունեության ոլորտբուսաբանություն և կենդանաբանություն
ԱնդամակցությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն[5] և Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատերՈւփսալայի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներինշվեդերեն[6]
Պարգևներ
Հեղինակի անվան հապավումը (բուսաբանություն)Sol.
 Daniel Solander Վիքիպահեստում

Դանիել Կարլսոն Սոլանդեր (շվեդ.՝ Daniel Carl Solander,փետրվարի 19, 1733(1733-02-19)[1][2][3][…], Piteå landsförs., Piteå Municipality, Շվեդիա[2][1] - մայիսի 13, 1782(1782-05-13)[1], Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն[1]), շվեդ բուսաբան[7], կենդանաբան և բնագետ[8], «Լիննեյի առաքյալներից» մեկը՝ Ջեյմս Կուկի առաջին ճանապարհորդության մասնակից (1728-1771)։ Արխիվային փաստաթղթերի պահպանման տուփի գյուտարար։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դանիել Կարլսոն Սոլանդերը ծնվել է 1733 թվականի փետրվարի 19-ին Պիտեո քաղաքում։

17 տարեկանում ընդունվել է Ուփսալայի համալսարան, որտեղ բուսաբանություն է սովորել մեծ բնագետ Կարլ Լիննեյի ղեկավարությամբ, եղել է նրա սիրելի աշակերտներից մեկը և ապրել նրա տանը։ Սոլանդերը նաև եղել է շվեդ գիտնական Յուհան Գոտշալկ Վալերիուսի ուսանողը[8]։

1760 թվականին Սոլանդերը Լիննեուսի առաջարկությամբ մեկնել է Անգլիա։ 1768-1771 թվականներին Սոլանդերը անգլիացի բուսաբան Ջոզեֆ Բենքսի հետ մասնակցել է Ջեյմս Կուկի առաջին շուրջերկրյա ճանապարհորդությանը։ Սոլանդերը Բենքսի հետ միասին նկարագրել է բույսերի և կենդանիների հազարավոր նոր տեսակներ (ներառյալ միջատները), հիմնականում Հարավային Խաղաղ օվկիանոսից, Ավստրալիայից և Նոր Զելանդիայից։ 1772 թվականին Բենքսն ու Սոլանդերը մեկ այլ համատեղ ճանապարհորդություն կատարեցին՝ դեպի Իսլանդիա։

Սոլենդերը մահացավ Բենքսի տանը՝ Սոհո հրապարակում, 49 տարեկան հասակում, 1782 թվականի մայիսի 13-ին։ Հաջորդ օրը կատարվեց դիահերձում և բացահայտվեց ուղեղի արյունազեղում։ Նա թաղված է Բրուքվուդ գերեզմանատան շվեդական բաժնում[9]։

Ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոլենդերի հեղինակության վրա խորապես ազդել են նրա սահմանափակ թվով հրապարակումները և նրա վաղաժամ մահը։ Չնայած նրան, որ նա մանրամասն նկարագրություններ էր պատրաստել բուսաբանական նմուշների մեծ մասի համար, որոնք նա հավաքել էր ճանապարհորդության ժամանակ, ի հարգանք Ջոզեֆ Բենքսի, Սոլանդերը դադարեցրեց հրատարակությունը՝ սպասելով ավելի քան 700 փորագրությունների ավարտին։ Սակայն Սոլենդերի մահից հետո Բենքսը, որն այժմ Թագավորական ընկերության նախագահն էր, չկարողացավ հրապարակել իր նախագծած Florilegium-ը։ Եթե նա այդպես վարվեր, ապա կապահովեր Սոլանդերի հետմահու համբավը։ Ասում են, թե Բենքսը Սոլանդերին և Յոնաս Դրյանդերին վերաբերվում էր որպես նրա ծառաների, այլ ոչ թե որպես մյուսների հետ հավասար դիրք ունեցող բուսաբանների։ Այնուամենայնիվ, Բենքսն ակնհայտորեն ամուր էմոցիոնալ կապ ուներ Սոլանդերի հետ, հոգում էր նրա ծախսերը և նույնիսկ աջակցում էր Շվեդիայի իր հարազատներին։ 1784 թ. Երբ նա գրեց Յոհան Ալստրյոմերին Սոլանդերի մահվան մասին, Բենքսը հայտարարեց. «Ընկերոջ այս վաղ կորուստը, որին ես սիրել եմ իմ ավելի հասուն տարիներին և որին միշտ կարոտելու եմ, ինձ ստիպում է ցանկանալ շղարշ քաշել նրա մահվան վրա, հենց որ ես դադարեցի խոսել այդ մասին։ Ես երբեք չեմ կարող դրա մասին մտածել առանց մահացու ցավի»։ Սոլենդերը իր կյանքի վերջին տասնամյակում մնաց Բրիտանական թանգարանի աշխատակից, բայց նաև վճարվեց Բենքսի կողմից։ Բենքսի հարաբերությունները Ռոբերտ Բրաունի հետ ավելի պաշտոնական էին[10]։

Սոլանդերը հորինել է գրքի տուփ, որը հայտնի է որպես Solander տուփ, և մինչ այժմ օգտագործվում է գրադարաններում և արխիվներում՝ որպես տպագիր, գծանկար, հերբարիումային նյութեր և որոշ ձեռագրեր պահելու ամենահարմար միջոց։ Լոնդոնի արևելյան հատվածում գտնվող Սոլենդերի այգիները կոչվում են նրա անունով, ինչպես նաև Սոլանդեր կղզիները Նոր Զելանդիայի Հարավային կղզու մոտ և Սոլենդեր հրվանդանը՝ Kamay Botany Bay ազգային պարկում, ինչպես նաև Սիդնեյի NSW-ի մոտ գտնվող Ռեդֆերն արվարձանում, բնակարանային հանձնաժողովի աշտարակները ներառում են Դանիել։ Սոլենդերի շենքը[11] Նաև Սոլանդեր կղզին, Կանադայի Վանկուվեր կղզու հյուսիսային արևմտյան ափին։ Նրա պատվին կոչված բազմաթիվ բույսերից մեկը Fuscospora solandri-ն է։ Սոլենդերը կապված էր Բենքսի հետ՝ Կապիտան Կուկի շուրջերկրյա ճանապարհորդության բուսաբանության նկարազարդումներում և նրա «Բազմաթիվ հետաքրքիր և անսովոր զոոֆիտների բնական պատմությունը», որը հանգուցյալ Ջոն Էլիսի կողմից (1786 թ.) հրատարակվել է հետմահու։ Սիդնեյի թագավորական բուսաբանական այգում գտնվող «Դանիել Սոլանդերի գրադարանը», որը հիմնադրվել է 1852 թվականին, Ավստրալիայի ամենահին բուսաբանական հետազոտական գրադարանն է[12]։ Պրովիդենս Պետրելի գիտական անվանումը՝ Pterodroma solandri, տվել է նրա պատվին թռչնաբան Ջոն Գուլդը։ Նրա անունով է կոչվում Banksia solandri թուփը։ Սոլանդերի ծննդավայր Պիտեոյում Սոլանդերի գիտական պարկում տեղակայված են մի շարք մաքուր տեխնոլոգիական ընկերություններ և հետազոտական կազմակերպություններ[13]։ Սոլանդերի ծննդավայր Պիտեոյում Սոլանդերի գիտական պարկում տեղակայված են մի շարք մաքուր տեխնոլոգիական ընկերություններ և հետազոտական կազմակերպություններ։

Գիտական աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Illustration of the botany of Captain Cook’s voyage round the world in HMS ‚Endeavour‘ in 1768—1771. (հրատարակվել է հետմահու 1900-05 թվականներին)։
  • The Natural History of Many Curious and Uncommon Zoophytes, Collected by the late John Ellis (հրատարակվել է հետմահու 1786 թվականին)։

Սոլանդերի պատվին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դանիել Սոլանդերի պատվին անվանվել է Solanaceae ընտանիքից Solandra Kuntze ծաղկավոր բույսերի ցեղը։

Նրա անունով են կոչվել նաև հետևյալ բուսատեսակները[14]

  • Pleiogynium solandri (Benth.) Engl.[15]
  • Geissospermum solandri Miers[16]
  • Astelia solandri A.Cunn.[17]
  • Funckia solandri Kuntz[18]
  • Aster solandri E.Forst. ex Forbes[19]
  • Լepidium solandri Kirk[20]
  • Crantzia solandri Vahl ex Baill.[21]
  • Carex solandri Boott[22]
  • Fagus solandri Hook.f.[23]
  • Nothofagus solandri (Hook.f.) Oerst.[24]
  • Rhabdothamnus solandri A.Cunn.[25]
  • Alypum solandr Hort.ex Steud.[26]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 Daniel C Solander (շվեդերեն) — 1917.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Piteå landsförsamlings kyrkoarkiv, Födelse- och dopböcker, SE/HLA/1010154/C I/2 (1714-1756), bildid: C0035049_00073 — P. 118.
  3. ↑ 3,0 3,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 Atoms, dinosaurs, and DNA: 68 great New Zealand scientists — 1 — Auckland: Random House, 2008. — 160 p.
  5. ↑ 5,0 5,1 https://collections.royalsociety.org/DServe.exe?dsqIni=Dserve.ini&dsqApp=Archive&dsqCmd=Show.tcl&dsqDb=Persons&dsqPos=0&dsqSearch=%28%28text%29%3D%27solander,%20daniel%27%29
  6. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  7. ↑ DNB, Katalog der Deutschen Nationalbibliothek: Daniel Solander
  8. ↑ 8,0 8,1 «Daniel Solander (1733—1782)». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  9. ↑ DNB, Katalog der Deutschen Nationalbibliothek: Daniel Solander
  10. ↑ https://web.archive.org/web/20140208074937/http://www.solandersciencepark.se/
  11. ↑ ABC News. Archived from the original on 7 September 2017. Retrieved 9 November 2022.
  12. ↑ https://web.archive.org/web/20180824151039/https://www.nhm.ac.uk/discover/daniel-solander-a-linnaean-disciple-on-hms-endeavour.html
  13. ↑ [http://"Solander%20Science%20Park%20website" "Solander Science Park website"]
  14. ↑ Revis. Gen. Pl. 2: 452. 1891 (IK).
  15. ↑ Monographiae Phanerogamarum 4 1883 (APNI).
  16. ↑ Apocyn. S. Amer. 85. 1878 (IK).
  17. ↑ Companion Bot. Mag. 2: 374. 1837 (IK).
  18. ↑ Revis. Gen. Pl. 2: 711. 1891 (IK).
  19. ↑ Hort. Woburn. 189 (IK).
  20. ↑ Trans. & Proc. New Zealand Inst. xiv. (1882) 380 (IK).
  21. ↑ Mon. Bux. 67 (IK).
  22. ↑ in Hook.f., Bot. Antarct. Voy. II. (Fl. Nov.-Zel.) 1: 284. 1853 (IK).
  23. ↑ Icon. Pl. 7: t. 639. 1844; et 9: t. 816. 1851 (IK).
  24. ↑ Kongel. Danske Vidensk. Selsk. Skr., Naturvidensk. Math. Afd. Ser. V, ix. 355. 1871 (IK).
  25. ↑ Ann. Nat. Hist. 1(6): 460. 1838 (IK).
  26. ↑ Nomencl. Bot. [Steudel] 373. 1821 (IK).

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Wilfrid Blunt, William T. Stearn: «Captain Cook’s Florilegium: A Selection of Engravings from the Drawings of Plants Collected by Joseph Banks and Daniel Solander on Captain Cook’s First Voyage to the Islands of the Pacific». ISBN 0902490125.(անգլ.)
  • Edward Duyker & Per Tingbrand (réd. & trad.) Daniel Solander: Collected Correspondence 1753—1782, Miegunyah/Melbourne University Press, Melbourne, 1995, pp. 466, ISBN 0-522-84636-X [Scandinavian University Press, Oslo, 1995 ISBN 82-00-22454-6](անգլ.)
  • Edward Duyker, Nature’s Argonaut: Daniel Solander 1733—1782, Naturalist and Voyager with Cook and Banks, Miegunyah/Melbourne University Press, Melbourne, 1998 et 1999, pp. 380, ISBN 0-522-84753-6.(անգլ.)
  • Sverker Sörlin, Linné, Solander, the apostles and their time(անգլ.) // Australian Systematic Botany Society Newsletter : журнал. — Декабрь 2007. — № 133. — С. 14—22.
  • Robert Zander; Fritz Encke, Günther Buchheim, Siegmund Seybold (Hrsg.): Handwörterbuch der Pflanzennamen. 13. Auflage. Ulmer Verlag, Stuttgart 1984, ISBN 3-8001-5042-5.(գերմ.)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դանիել_Սոլանդեր&oldid=9485585» էջից