Բվանմաններ
| Ենթակատեգորիա | • քորդավորներ • Ողնաշարավորներ • թռչուններ  | |
|---|---|---|
| Կիրառությունը | բու | |
| Միջազգային գիտական անվանում | Strigiformes | |
| Taxon rank | կարգ | |
| Parent taxon | • թռչուններ • Passerae • Afroaves | |
| Սկսած | 60 million years BC | |
| Main food source | վայրի ճագար | |
| Produced sound | Q47261571 | |
| CITES Appendix | Appendix II of CITES | |
| Taxon range | Բրազիլիա | |
Բվանմաններ (լատ. Strigiformes) կարգ, որը ներառում է ավելի քան 200 տեսակի թռչուններ, հիմնականում միջին չափի (փոքրից մինչև մեծ), որոնք տարածված են աշխարհի բոլոր մասերում, բացառությամբ Անտարկտիդայի և որոշ կղզիների: Այս կարգում կան երկու ժամանակակից ընտանիքներ՝ բվեր, կամ իսկական բվեր, և խզխզան բվեր:
Բվանմանները ունեն մեծ գլուխ և մեծ աչքեր։ Կտուցը կարճ է, կոր, ճանկերը՝ սուր և կոր։ Գունավորումը պաշտպանիչ է (քողարկման): Տեսակների մեծ մասը որս են անում գիշերը, հետևաբար ունեն փափուկ փետուր և լուռ թռիչք:
Անատոմիական առանձնահատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բվանմանները իրենց անատոմիական բնութագրերով տարբերվում են ցերեկային գիշատիչներից և այդ պատճառով առանձնանում են որպես անկախ կարգ։ Բվանմանների կմախքի առանձնահատկությունները ներառում են՝ տեսակների մեծ մասում (բացառություն են կազմում խզխզան բուերը) կրծոսկրի հետևի եզրին խազի առկայությունը: Ավելի կոշտ, ընդլայնված փետուրների հինգ շարքերը կազմում են փայլուն պսակ, այսպես կոչված, դեմքի սկավառակ: Լայն թևերի թռիչքային փետուրները լայն են, ծայրերում կլորացված և դեպի մարմինը կորացած; առաջին երեք փետուրների արտաքին ցանցերը հաճախ ծայրամասային կամ սղոցված են, ինչը թույլ է տալիս բվին գրեթե լուռ թռչել, երրորդ և չորրորդ փետուրներն ավելի երկար են, քան մյուսները: Կտրված կամ կլորացված, սովորաբար կարճ պոչի փետուրները նույնպես կորացած են դեպի ներքև: Ոտքերը սովորաբար փետրավորված են դեպի հիմքը:
Նրանց սուր երկար ճանկերը խիստ կորացած են։ Բվի կտուցը, որը ոլորվում է հենց հիմքից, ծայրերում ոչ մի խազ չունի և ավարտվում է կարճ կեռիկով, որի օգնությամբ բվերը կարող են բնորոշ կտկտոց ձայն տալ՝ արտահայտելով ուժեղ հուզմունք կամ գրգռվածություն։ Կարճ ձագը միշտ ծածկված է փրփրուն փետուրներով։
Բվանմանների աչքերը շատ մեծ են և նայում են ուղիղ առջև՝ համապատասխանելով գանգի դեմքի մասերի առջևի ակնախոռոչների դիրքին, այսինքն՝ բուն չի կարող աչքերը շարժել մարդու նման։ Բվերի աչքերը մնում են անշարժ ողջ կյանքի ընթացքում։ Բվանմանների համար աշխարհը սև ու սպիտակ է: Հակառակ տարածված կարծիքի, որ բվերն օրվա ընթացքում ոչինչ չեն տեսնում, բվերի աչքերն այնքան էլ զգայուն չեն ցերեկային լույսի նկատմամբ: Բվերի բիբը մեծապես նեղանում և լայնանում է ոչ միայն լուսավորության փոփոխության, այլև յուրաքանչյուր ներշնչման և արտաշնչման ժամանակ։ Բվերի և՛ տեսողությունը, և՛ լսողությունը չափազանց նուրբ են: Այն գրեթե չորս անգամ ավելի բարակ է, քան կատուինը: Արտաքին ականջը համեմատաբար մեծ է և կարող է ծածկված լինել արտաքինից փետրավորված մաշկի շարժական ծալքով; ականջի բացվածքների շուրջ նստած շողշողացող փետուրները, կարծես, ականջի արտաքին թաղանթն են կազմում:
Բվանմանները կարող են գլուխները շրջել 270° առանց վնասելու մի շարք հարմարվողականությունների պատճառով։ Նախ՝ ստորին ծնոտի ոսկորի հատվածում բվերի քներակ զարկերակները փուչիկի նման ընդլայնում ունեն՝ արյան մատակարարում ստեղծելով այն դեպքում, երբ կտրուկ շրջադարձի ժամանակ արյան մատակարարումը «ներքևից» նվազում է։ Այս հատկության պատճառով հիմնական զարկերակներից ճյուղավորվող փոքր արյունատար անոթների ցանցն ընդլայնվում է, ինչը հեշտացնում է արյան մատակարարումը ուղեղ։ Երկրորդ, որպեսզի արյունատար անոթները գլուխը շրջելիս չսեղմվեն արգանդի վզիկի ողերի իրենց համապատասխան անցքերում, այդ անցքերը մոտավորապես 10 անգամ ավելի լայն են, քան դրանցով անցնող զարկերակների տրամագիծը։ Երրորդ, քնային զարկերակները կապված են ողնաշարի հետ հատուկ անաստոմոտիկ կամուրջներով, եթե պտտման ընթացքում քնային զարկերակները ուժեղ սեղմված են[1]։
Ամենափոքր բուն, որը կշռում է ընդամենը 31 գ և ունի մոտ 13,5 սմ, էլֆային բուն է (Micrathene whitneyi)[2]։ Մոտավորապես նույն փոքր չափսերով, թեև մի փոքր ավելի ծանր են, քիչ հայտնի են անդյան բեղավոր բուն է ( Xenoglaux lowyi ) և մեքսիկական ճնճղուկը ( Glaucidium sanchezi )[2]։ Ամենամեծ բվերը նույն չափի արծիվային բուերի սեռի երկու ներկայացուցիչներ են. բվեճը ( Bubo bubo ) և ձկան արծիվը (Bubo blakistoni): Այս տեսակների ամենամեծ էգերն ունեն 71 սմ երկարություն, թեւեր՝ 54 սմ երկարություն և մինչև 4,2 կգ քաշ[2][3][4][5][6]։
Սեռական դիմորֆիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բվանմանների տեսակների մեծ մասը ցուցադրում է հակադարձ սեռական դիմորֆիզմ, ընդ որում էգերը մի փոքր ավելի մեծ են, քան արուները[7]: Այս օրինաչափությունը բացատրելու համար առաջարկվել են մի քանի տեսություններ: Արագաշարժության և արագության շնորհիվ արուների ավելի շատ սնունդ ստանալու ունակությունը ձեռնտու է բազմացման շրջանում[8]: Ավելի մեծ էգերը կարող են ավելի երկար մնալ առանց ուտելիքի՝ առանց բույնից դուրս գալու[7]:
Եթե հատկանիշը կայուն է, ապա այն կարող է ունենալ տարբեր օպտիմալներ երկու սեռերի համար: Ընտրությունը գործում է միաժամանակ երկու սեռերի վրա. ուստի անհրաժեշտ է բացատրել ոչ միայն, թե ինչու է սեռերից մեկը համեմատաբար ավելի մեծ, այլև ինչու է մյուս սեռը փոքր[9]:
Տնտեսական նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բվերը զգալի օգուտներ են բերում գյուղատնտեսությանը` ոչնչացնելով մկանանման կրծողներին: Օրինակ՝ շագանակագույն բուն ի վիճակի է մեկ տարվա ընթացքում բռնել մինչև հազար մուկ և դաշտամուկ, ինչը տվյալ ժամանակահատվածում ոչնչացնում է մինչև 500 կգ հացահատիկ: Դրա պատճառով բուերի որոշ տեսակներ պաշտպանված են:
Բրածո տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ornimegalonyx-ը հսկա, արագ քայլող բուի բրածո է:
- Ogygoptynx wetmorei
- Miosurnia diurna-ն առաջին բրածո բուն է, որը հայտնաբերված է ակտիվ ցերեկային ժամերին և առաջին բրածո բուն հայտնաբերված Չինաստանում[10][11]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Почему у совы не болит голова?». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-04-18-ին. Վերցված է 2013-05-07-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Konig, Claus; Welck, Friedhelm and Jan-Hendrik Becking (1999) Owls: A Guide to the Owls of the World, Yale University Press, 978-0-300-07920-3.
- ↑ Eurasian Eagle Owl Արխիվացված է Դեկտեմբեր 11, 2019 Wayback Machine-ի միջոցով:. Oiseaux-birds.com. Retrieved 2013-03-02.
- ↑ Eurasian Eagle Owl — Bubo bubo — Information, Pictures, Sounds Արխիվացված է Նոյեմբեր 20, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:. Owlpages.com (13 August 2012). Retrieved 2013-03-02.
- ↑ Take A Peek At Boo, The Eagle Owl — The Quillcards Blog Արխիվացված է Ապրիլ 26, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:. Quillcards.com (23 September 2009). Retrieved 2013-03-02.
- ↑ Blakiston’s Fish Owl Project Արխիվացված է Սեպտեմբեր 15, 2008 Wayback Machine-ի միջոցով:. Fishowls.com (26 February 2013). Retrieved 2013-03-02.
- ↑ 7,0 7,1 {{{վերնագիր}}}.
- ↑ Krüger, Oliver (September 2005). «The evolution of reversed sexual size dimorphism in hawks, falcons and owls: a comparative study» (PDF). Evolutionary Ecology. 19 (5): 467–486. doi:10.1007/s10682-005-0293-9.
- ↑ Székely T, Freckleton R. P., Reynolds J. D. (2004) Sexual selection explains Rensch’s rule of size dimorphism in shorebirds. PNAS, 101, N. 33, p. 12224-12227.
- ↑ {{{վերնագիր}}}.
- ↑ «В Китае обнаружена самая ранняя окаменелость совы». «Жэньминь жибао». 2022-03-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-04-01-ին. Վերցված է 2022-04-01-ին.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բվանմաններ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բվանմաններ» հոդվածին։ |
| ||||||||||
