Բռնության մենաշնորհ
Բռնության մենաշնորհ կամ ուժի օրինական կիրառման մենաշնորհ, քաղաքական փիլիսոփայության մեջ օրինական կերպով ուժ կիրառելու իրավասություն:
Մինչդեռ բռնության մենաշնորհը որպես պետության որոշիչ մաս սոցիոլոգիայում առաջին անգամ նկարագրել է Մաքս Վեբերը իր «Քաղաքականությունը որպես կոչում» էսսեում (1919)[1], ֆիզիկական ուժի օրինական կիրառման մենաշնորհը ժամանակակից հանրային իրավունքի հիմնական հայեցակարգն է, որը դեռ հիշատակում են ֆրանսիացի իրավաբան և քաղաքական փիլիսոփա Ժան Բոդենը 1576 թվականի Les Six livres de la République աշխատության մեջ և անգլիացի փիլիսոփա Թոմաս Հոբսը 1651 թվականի «Լևիաթան» գրքում: Վեբերը պնդում է, որ պետությունը «մարդկային միակ խումբն է, որը հավակնում է ֆիզիկական ուժի օրինական կիրառմանը: Որպես այդպիսին, պետությունները կարող են դիմել հարկադրանքի միջոցների, ինչպիսիք են բանտարկությունը, աքսորը, նվաստացումը և մահվան սպառնալիքները, որպեսզի ստանան բնակչության հնազանդությանը իրենց կառավարմանը և դրանով իսկ պահպանել կարգուկանոնը, սակայն այս մենաշնորհը սահմանափակվում է որոշակի աշխարհագրական տարածքով, և իրականում հենց այս սահմանափակումը պետության սահմանումներից մեկն է»[2]: Վեբերը նկարագրում է պետությունը որպես կազմակերպություն, որը ունի իր տարածքի բնակիչների նկատմամբ ֆիզիկական ուժ կիրառելու բացառիկ իրավունք: Նման մենաշնորհը, ըստ Վեբերի, պետք է տեղի ունենա լեգիտիմացման միջոցով։
Մաքս Վեբերի տեսությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մաքս Վեբերը «Քաղաքականությունը որպես կոչում» էսսեում գրել է, որ նման մենաշնորհի պահանջը պետականության հիմնական հատկանիշներից է։ Ընդլայնված սահմանումը հայտնվում է «Տնտեսություն և հասարակություն»-ում.
Շարունակական գործունեությամբ քաղաքական կազմակերպությունը կոչվում է «պետություն» այնքան ժամանակ, քանի դեռ իր վարչական կազմը հաջողությամբ պաշտպանում է ֆիզիկական ուժի օրինական կիրառման մենաշնորհի պահանջը[3][4]։
Վեբերը կիրառել է մի քանի նախազգուշացումներ այս սահմանմանը.
- Նա հայտարարությունը նախատեսել էր որպես ժամանակավոր դիտարկում՝ նշելով, որ պետության և ֆիզիկական ուժի կիրառման կապը միշտ այդքան սերտ չի եղել։ Նա օգտագործել է ֆեոդալիզմի օրինակները, որտեղ մասնավոր բախումները որոշակի պայմաններով թույլատրվում էին, և կրոնական դատարանների օրինակները, որոնք միանձնյա իրավասություն ունեին որոշ տեսակի հանցագործությունների, հատկապես հերետիկոսության և սեռական հանցագործությունների նկատմամբ: Ամեն դեպքում, պետություն գոյություն ունի այնտեղ, որտեղ մեկ իշխանությունը կարող է օրինական կերպով բռնություն թույլատրել:
- Նույն պատճառներով «մենաշնորհը» չի նշանակում, որ միայն կառավարությունը կարող է ֆիզիկական ուժ կիրառել, այլ որ պետությունն այն համայնքն է, որը պնդում է, որ ինքն է հանդիսանում բոլոր ֆիզիկական հարկադրանքների կամ օրինականության միակ աղբյուրը։ Օրինակ, օրենքը կարող է թույլատրել անհատներին ուժ կիրառել սեփական անձի կամ սեփականության պաշտպանության համար, սակայն այդ իրավունքը բխում է պետության իշխանությունից: Սա ուղղակիորեն հակասում է անհատական ինքնիշխանության լուսավորչական սկզբունքներին, որոնցում իշխանությունը համաձայնությամբ է հանձնվում պետությանը, և բնական իրավունքի հայեցակարգերին, որոնք պնդում են, որ անհատի իրավունքները, որոնք բխում են սեփականության իրավունքից, միայն ճանաչված են և երաշխավորված են պետության կողմից։ Այսպիսով, բնական իրավունքը սահմանափակվում է սահմանադրական իրավունքով[5]։
Վեբերի տեսության քննադատությունները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ռոբերտ Հինրիխս Բեյթսը պնդում է, որ պետությունն ինքնին չունի բռնական ուժ. ավելի ճիշտ, մարդիկ են տիրապետում ողջ ուժին՝ կարգը և այլ հավասարակշռությունները պահպանելու համար[6]: Ենթատեքստն այն է, որ սահմանադրություն չունեցող հասարակություններում կա բարեկեցության սահման, որը կարելի է հաղթահարել միայն բռնության որոշակի մակարդակ օգտագործելու դեպքում: Այլ կերպ ասած, առանց զորքերի, ոստիկանության կամ որևէ հարկադրական մեխանիզմի, պետությունները չեն կարող վայելել ավելի զարգացած պետությունների օրենքն ու կարգը:
Պետական կարողությունները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]_Columbus,_OH_(Statehouse)_bIMG_0153_(50712707566).jpg)
Այն տարածաշրջաններում, որտեղ պետության ուժի առկայությունը գրեթե չի զգացվում, ոչ պետական դերակատարները կարող են օգտագործել բռնության իրենց մենաշնորհը՝ լեգիտիմություն հաստատելու կամ իշխանությունը պահպանելու համար[7]։ Օրինակ, սիցիլիական մաֆիան առաջացել է որպես պաշտպանական ռեկետ, որը պաշտպանում է սև շուկայում գնորդներին և վաճառողներին: Առանց այս տեսակի հարկադիր կատարման, շուկայի գնորդները բավականաչափ չէին վստահի իրենց գործընկերներին, պայմանագրեր չէին ստորագրվի, և շուկան կփլուզվեր:
Ստորգետնյա շուկաներում բռնությունը կիրառվում է գործարքների կատարման համար՝ կոնֆլիկտների իրավական լուծման բացակայության դեպքում[8]: Չարլզ Թիլլին շարունակում է այս համեմատությունը՝ ասելով, որ պատերազմի և պետականության ստեղծումը իրականում լավագույն ներկայացումն են այն բանի, թե ինչի կարող է վերածվել կազմակերպված հանցավորությունը[9]: Պետության, շուկաների և բռնության փոխհարաբերությունները նշվել են որպես ուղղակի կերպով փոխհարաբերություններ՝ բռնությունը օգտագործելով որպես հարկադրանքի ձև[10][11]: Անարխիստները տեսնում են անմիջական կապ կապիտալիզմի, իշխանության և պետության միջև. Բռնության մենաշնորհ հասկացությունը մեծապես կապված է անարխիզմի կողմից չարդարացված հիերարխիայի մերժման հետ[12][13]:
Այլ տեսակետներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ Ռայմոն Արոնի՝ միջազգային հարաբերությունները բնութագրվում են պետությունների միջև ուժի կիրառման լայնորեն ճանաչված օրինականության բացակայությամբ։[14]
Մարթա Լիզաբեթ Ֆելփսը մի քայլ առաջ է տանում Վեբերի գաղափարները՝ պնդելով, որ պետության կողմից մասնավոր դերակատարների օգտագործումը մնում է օրինական միայն այն դեպքում, եթե ռազմական պայմանագրային ծառայողները վերահսկվում են պետության կողմից:[15]
«Բռնության, խաղաղության և հակամարտությունների հանրագիտարանում» Ջոն Ուայզմանը նշում է, որ բռնության մենաշնորհը պետությանը շնորհվում է այդ տարածքի բնակիչների կողմից՝ իրենց անձի և ունեցվածքի պաշտպանության դիմաց, որն իր հերթին պետություններին հարկադրանքի կարողություն և մարդկանց շահագործելու հնարավորություն է տալիս, օրինակ, հարկման միջոցով[16]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Weber, Max (2015). Waters, Tony; Waters, Dagmar (eds.). Weber's rationalism and modern society: new translations on politics, bureaucracy, and social stratification. Translated by Waters, Tony; Waters, Dagmar. New York, NY: Palgrave Macmillan. էջեր 129–198. doi:10.1057/9781137365866. ISBN 978-1-137-37353-3.
- ↑ Weber, Max (2015). Waters, Tony; Waters, Dagmar (eds.). Weber's rationalism and modern society: new translations on politics, bureaucracy, and social stratification. Translated by Waters, Tony; Waters, Dagmar. New York, NY: Palgrave Macmillan. էջ 136. doi:10.1057/9781137365866. ISBN 978-1-137-37353-3.
- ↑ Weber, Max (1978). Roth, Guenther; Wittich, Claus (eds.). Economy and Society. Berkeley: U. California P. էջ 54.
- ↑ Weber, Max (1980) [1921]. Winckelmann, Johannes (ed.). Wirtschaft und Gesellschaft (5 ed.). Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck. էջ 29.
- ↑ Բռնության մենաշնորհ-ը Բրիտանիկա հանրագիտարանում
- ↑ Bates, R.; Greif, A.; Singh, S. (2002). «Organizing Violence» (PDF). Journal of Conflict Resolution (անգլերեն). 46 (5): 599–628. doi:10.1177/002200202236166. S2CID 14970734.
- ↑ Gambetta, Diego (1996). The Sicilian Mafia: the business of private protection. Harvard University Press. էջ 1.
- ↑ Owens, Emily Greene (2011). «Are Underground Markets Really More Violent? Evidence from Early 20th Century America». American Law and Economics Review. v13, N1: 1–44. doi:10.1093/aler/ahq017.
- ↑ Tilly, Charles (1985). “War making and state making as organized crime” in Bringing the State Back In, eds P.B. Evans, D. Rueschemeyer, and T. Skocpol. Cambridge: Cambridge University Press, 1985. • Introduction and Chapt
- ↑ Thorelli, Hans B. (1986). «Networks: Between markets and hierarchies». Strategic Management Journal. 7: 37–51. doi:10.1002/smj.4250070105.
- ↑ Williamson, Oliver E. (1973). «Markets and Hierarchies: Some Elementary Considerations» (PDF). The American Economic Review. 63 (2): 316–325. JSTOR 1817092.
- ↑ Newell, Michael E. (2019). «How the normative resistance of anarchism shaped the state monopoly on violence». European Journal of International Relations. 25 (4): 1236–1260. doi:10.1177/1354066119848037. S2CID 182194314.
- ↑ Springer, Simon (2012). «Anarchism! What Geography Still Ought to be». Antipode. 44 (5): 1605–1624. Bibcode:2012Antip..44.1605S. doi:10.1111/j.1467-8330.2012.01034.x.
- ↑ Raymond Aron. Paix et guerre entre les nations, Paris 1962; English: Peace and War, 1966. New edition 2003.
- ↑ Phelps, Martha Lizabeth (December 2014). «Doppelgangers of the State: Private Security and Transferable Legitimacy». Politics & Policy. 42 (6): 824–849. doi:10.1111/polp.12100.
- ↑ Kurtz, L.R.; Turpin, J.E. (1999). Encyclopedia of Violence, Peace, and Conflict. Elsevier Science. ISBN 978-0-12-227010-9.