Բեհբությաններ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բեհբությաններ
վրաց.՝ ბებუთაშვილები, Բեհբությաններ և ռուս.՝ Бебутовы
ՏեսակԻշխանական (մելիքական) տոհմ
Երկիր Քարթլի-Կախեթի թագավորություն,
Ռուսական կայսրություն Ռուսական կայսրություն
ՏիտղոսներԻշխան, մելիք, խոջա, Տփղիսի շահապ, Թիֆլիսի քաղաքագլուխ
Հիմնում16-րդ դար
Ազգային
պատկանելիություն		Հայեր
ԴավանանքՔրիստոնեություն (Հայ առաքելական եկեղեցի)
Կրտսեր
ճյուղեր		Աշխարհբեկյաններ[1]
Մելիք-Սահակյաններ[1][2][3],

Բեհբությաններ (Բեհբուդյաններ, ռուսերեն հնչողությամբ նաև՝ Բեհբութովներ կամ Բեհբուտովներ), հայկական իշխանական տոհմ Քարթլիի թագավորությունում, Քարթլի-Կախեթի թագավորությունում և Ռուսական կայսրությունում (ներկայիս Վրաստանի տարածք)[1][4][5]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բեհբությանների նախահայրն է եղել Խոջա Բեհբուդը (16-րդ դար), որը կառուցել է Հավլաբարի եկեղեցին (Թբիլիսի)։ 1714 թվականից Բեհբությանները ժառանգաբար վարել են Թիֆլիսի մելիքի կամ մելիք-մամասախլիսի (քաղաքագլուխ) պաշտոնը։

Մելիք Աշխարհբեկը (սպանվել է 1723 թվականին՝ թուրքերի կողմից Թիֆլիսը գրավելու ժամանակ) որդու՝ Մելիք Աղայի (մկրտության անվամբ Բարսեղ) հետ հիմնել է Թիֆլիսի հայ առաքելական Կուսանաց վանքը, որն ուներ սուրբ Ստեփանոս նախավկայի անունը կրող եկեղեցով ու եկամտաբեր կրպակներով։ Մելիք աղան դեռահաս թագաժառանգ Հերակլին ուղեկցել է պարսից Նադիր շահի արքունիքը, մասնակցել շահի հնդկական արշավանքին, արիության համար նրանից ստացել ալմաստակուռ սուր և մինիշկարբաշու (որսապետ) պաշտոն պարսից արքունիքում։ Նա Հերակլ II-ի թագավորության օրոք նա Թիֆլիսի մելիքն էր, վրաց արքունիքի մինիշկարբաշին։

Մելիք աղայի որդիներ Հովհաննեսը և Հովսեփը հաջորդաբար ստանձնել են հոր պաշտոնը վրաց արքունիքում։ Վրաստանը Ռուսական կայսրությանը միանալուց հետո Հովսեփը դարձել է արքունի խորհրդական։ Նա Վրաստան ներծուժած՝ Երևանի սարդար Հուսեյնղուլի խանին ջախջախելու համար Ալեքսանդր I կայսրից ստացել է գնդապետի աստիճան։ Հովսեփի զավակներից չորսը զինվորականներ էին. Դավիթը Սուրբ Գեորգի III աստիճանի շքանշանի ասպետ էր, Բարսեղը՝ գեներալ։

Տոհմի հայտնի ներկայացուցիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բեհբության իշխանական տան ներկայացուցիչները տարբեր դարերում զբաղեցրել են ռազմաքաղաքական բարձր պաշտոններ։

Թիֆլիսի քաղաքագլուխներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Թբիլիսիի քաղաքապետների ցանկ

Հայտնի է, որ սկզբում Քարթլիի թագավորությունում, այնուհետև Քարթլի-Կախեթի թագավորությունում Տփղիս (ներկայիս Թբիլիսի) քաղաքի քաղաքագլուխների (քաղաքի կառավարիչների) պաշտոնները ժառանգաբար զբաղեցրել են Բեհբության իշխանական տան ներկայացուցիչները։ Հայտնի է, որ այս տոհմի ներկայացուցիչ է Տփղիսի (Թիֆլիսի) քաղաքագլուխ Մելիք Էնալը (պաշտոնավարել է ընդհատումներով 1646-ից 1673 թվականները)[1][6], Մելիք Բայանդուրը (պաշտոնավարել է 1650 թվականից)[1][7]։ Վերջինիս հաջորդել է տոհմի անվանական հիմնադիր Մելիք Խոջա-Բեհբուդը (պաշտոնավարել է մինչև 1662 թվականը)[1][8]։ Նրան հաջորդել են Բեհբությանների ներկայացուցիչներ Մելիք Աշխարհբեկը (պաշտոնավարել է 1662 թվականին)[1], Մելիք Աֆթանդիլը (պաշտոնավարել է 1678-ից 1698 թվականներին)[1], Մելիք Ամիր Բեհբուդյանցը (պաշտոնավարել է 17-րդ դարում)[1], Ասլամազ Ամիրյան Բեհբուդյանց (պաշտոնավարել է 17-18-րդ դարերում)[1], Գիորգի Ասլամազյան Բեհբուդյանը (պաշտոնավարել է 1699-ից 1711 թվականներին)[1], Զուրաբ Գիորգյան Բեհբուդյանցը (պաշտոնավարել է 1712-ից 1742 թվականներին ժամանակահատվածում ընդհատումներով)[1], Աշխարհբեկ Բ.Բեհբուդյանցը (պաշտոնավարել է 1714-ից 1732 թվականներին)[1], Աղա Աշխարհբեկյան Բեհբուդյանը (պաշտոնավարել է 1734-ից 1768 թվականներին ընդհատումներով)[1], Մելիք Անտոնը (պաշտոնավարել է 1746-ից 1751 թվականներին)[1][2], Մելիք Սահակ Շերգիլյանը (պաշտոնավարել է 1751-ից 1760 թվականներին)[1][2], Ավետիք Աղայան Բեհբուդյանցը (պաշտոնավարել է 1768-ից 1795 թվականներին)[1], Դարչի Ավետիքյան Բեհբուդյանցը (պաշտոնավարել է 1795-ից 1801 թվականներին)[1]։

Ռազմական գործիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բեհբությանների տոհմի ներկայացուցիչներ են Ռուսական կայսրության ռազմական մի շարք հայտնի անձինք, մասնավորապես՝ Ռուսական կայսրության բանակի գեներալ-լեյտենանտ, Կովկասյան (1817-1864) և Ղրիմի (1853-1856) պատերազմների մասնակից-հրամանատար Դավիթ Բեհբությանը[9][10], Ռուսական կայսրության բանակի հետևազորի գեներալ, Կովկասյան (1817-1864) և Ղրիմի (1853-1856) պատերազմների մասնակից-հրամանատար Բարսեղ Բեհբությանը։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 Սամվել Կարապետյան, «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե։ ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. (հայ.) Արխիվացված 2019-02-07 Wayback Machine (ռուս.)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 ღოკუმენტები თბილსის ისტორიისათვის (XVI-XIX სს.), წიგნი პირველი, შეადგინეს: ნიკო ბერძენიშგილმა და მამისა ბერძენიშგილმა, თბილისი, 1962, გვერდი 204, 207, 216, 218, 221, 223, 229:(վրաց.)
  3. ↑ “Акты собранные Кавказскою археографическою комиссиею”, том XII,Тифлис, 1904, ст. 226-227.(ռուս.)
  4. ↑ Խաչատուր Դադայան, «Հայոց առևտրատնտեսական ներկայությունը Թիֆլիսում (ուշ միջնադար - 1918թ․)»։
  5. ↑ «Բեհբությաններ» հոդված Հայ Զինվոր թերթում, (արխիվացված 08․02․2022թ․)։
  6. ↑ Թվակիր վավերագրերը վերաբերում են 1646, 1648, 1658, 1659, 1666, 1672, 1673 թթ. (დოქუმენთები ცბილისის ისთორიისაცვის (XVI-XIX სს.), wიგნი ფირველი, შეადგინეს: ნიქო ბერჟენიშვილმა და მამისა ბერჟენიშვილმა, ცბილისი, 1962, էջ 12-13, 14, 19, 21, 22, 25, 28, 29, 30, 31, 32)։
  7. ↑ Զաքարեայ սարկավագի Պատմագրութիւն, Վաղարշապատ, 1870, էջ 98։
  8. ↑ Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии, Երևան, 1988, էջ 96։(ռուս.)
  9. ↑ Տիգրան Հայազն, Գարեգին Ղազարյան։ 1000 հայազգի գեներալներ, ծովակալներ.-Ե.,Հեղինակային հրատարակություն, 2009 թվական։ ISBN 978-9939-53-105-2
  10. ↑ Ваагн Крбекян, кандидат исторических наук, "Армяне - кавалеры ордена Святого Великомученика и Победоносца Георгия трех степеней, отличившиеся в войнах на Кавказе (1774-1879 гг.)", (արխիվացված 15․02․2022թ․)․
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 382)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բեհբությաններ&oldid=8987342» էջից