Բարդայի դամբարան
| Դամբարան Բարդայում ադրբ.՝ Bərdə türbəsi | |
|---|---|
 | |
 | |
 |
Բարդայի դամբարան[1] (ադրբ.՝ Bərdə türbəsi), հայտնի նաև որպես Թյուրբե «Ալլահ-Ալլահ» (ադրբ.՝ «Allah-Allah» türbəsi), դամբարան, տեղակայված Ադրբեջանի Բարդա քաղաքում։ Բաղկացած է ստորգետնյա գերեզմանատնից և ներքին խցիկից՝ ելքեր ունեցող տասնանիստի տեսքով[1]։
Դամբարանի պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դամբարանը կառուցվել է 1322 թվականին Նախիջևանի ճարտարապետ Հաֆիզ Էյուբի որդու՝ Ահմեդ վարպետի կողմից։
1861 թվականին հուշարձանը նկարագրել է արևելագետ Բ. Ա. Դորնը՝ Կովկասում իր ճանապարհորդությունների ժամանակ։ Արևելագետը նշել է կուֆիական գրությունների առկայությունը, որոնք գծված են հիմնական ճակատին՝ կարմիր աղյուսի ֆոնի վրա կապույտ փայլով, ինչպես նաև դամբարանի մուտքի վերևում արաբերեն գրության առկայությունը սովորական ձեռագրով։ Միևնույն ժամանակ, կատարվել է «սերունդների համար» հուշարձանի գծանկարը, քանի որ Դորնը կանխատեսեց դրա անխուսափելի մահը «հարևան բնակիչների տգիտությունից՝ դրա հիմքի տակից աղյուսներ վերցնելով»[2]։
Ադրբեջանի խորհրդայնացումից հետո հուշարձանի գերեզմանաքարեր ոչնչացվեցին, արաբական այբուբենով որոշ արձանագրություններ էլ ջնջվեցին։ Երկար ժամանակ առանց հսկողության մնացած դամբարանի դարպասները ոչնչացվեցին, դամբարանն ինքնին քայքայվեց, բակի ծառերը չորացան կամ հատվեցին։ Հուշարձանի տարածքի մեծ մասը գրավվել է անհատների կողմից և օգտագործվել տարբեր նպատակների համար[3]։
2011 թվականին Բարդայի շրջանում սկսված վերականգնման աշխատանքների կապակցությամբ, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հրամանով, դամբարանի վերանորոգումը ներառվել է օրակարգի մեջ։ Մշակույթի և զբոսաշրջության նախարարությանը կից մշակութային ժառանգության պահպանության, զարգացման և վերականգնման պետական ծառայությունը դամբարանում վերականգնման աշխատանքներ է սկսել։ 2015 թվականի մարտին ինքը՝ Ալիևը, ծանոթացավ դամբարանում կատարվող աշխատանքներին[3]։
Ճարտարապետություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դամբարանը 14 մ բարձրությամբ գլանաձև աշտարակ է, աշտարակի պսակի համար նախատեսված մասը չի պահպանվել։ Աշտարակի տրամագիծը 10 մ է։ Դամբարանի հարավային մուտքում կա կառուցման ամսաթիվը սահմանող գրություն. «Տարվա շավվալում երկրորդ և քսաներորդ և յոթ հարյուր» (այսինքն՝ հիջրայի 722 տարին կամ 1322 թվականը)։ Հյուսիսային մուտքի մակագրությունը պատմում է ճարտարապետի մասին. «Նախիջևանի ճարտարապետ Հաֆիզ Էյուբի որդի Ահմեդի աշխատանքը»[4]։
Դեպի դամբարանի երկու մուտք կա՝ կողմնորոշված միջօրեականի երկայնքով (հյուսիս - հարավ)։ Դամբարանն ունի մեկ մուտք հյուսիսից։ Դամբարանը կառուցված է աղյուսներից։ Աշտարակի մի զգալի մասի երեսպատումը պատրաստված է կանաչա-կապտավուն ապակեպատ աղյուսներից և լավ որակի սովորական կարմիր աղյուսներից։ Ապակե աղյուսները տեղադրված են ուղղահայաց, իսկ սովորական աղյուսները տեղադրված են հորիզոնական, որի արդյունքում աշտարակի ամբողջ մակերեսը ծածկված է 45 աստիճանի անկյան տակ պտտվող «Ալլահ» կրկնվող բառով[4]։ «Ալլահ» բառը կրկնվում է ավելի քան 200 անգամ[1]։
Դամբարանի վերին ֆրիզը բաղկացած է չորս գոտուց։ Երկու ստորին գոտիները և մեկ վերին գոտին ծածկված են զարդանախշերով, իսկ նրանց միջև տեղակայված չորրորդ լայն գոտին կրում է մակագրությունը։ Հյուսիսից և հարավից դամբարանի մուտքերն ընդգծված են գլխավոր մուտքերով, որոնք հստակորեն առանձնանում են աշտարակի ընդհանուր սահուն ֆոնի վրա։ Դամբարանի հյուսիսային մուտքն ընդգծված է ավելի հարուստ զարդարանքով և աշտարակի մարմնից դուրս է գալիս 30 սմ-ով[4]։
Գլխավոր մուտքերի պրոֆիլները, ստալակտիտները, արխիվոլտները և տիմպանները զարդարված են երկրաչափական և ծաղկային զարդանախշերով, որոնք կտրված և փորագրված են վառված սալիկների մեծ կտորներից, որոնք պատված են փայլով ըստ օրինաչափության և նախշերի։ Վերգետնյա և ստորգետնյա մասերի ինտերիերը լուծվում է տարբեր ձևերով։ Արտաքին գլանաձև տեսքով պայմանավորված, ստորգետնյա մասի ներսի հատակագիծը հիմքում միայն ունի շրջագիծ։ Աղյուսաշարքի տասնմեկերորդ շարքի բարձրության վրա գլանը վերածվում է տասնանիստի, որի յուրաքանչյուր եզրին տեղադրված է արմնախորշ։ Որմնախորշերն ավարտվում են սրածայր կամարներով։ Կամարներից վեր, տասնանիստը կրկին վերածվում է գլանի, և երեք շարքով կախված ստալակտիտների միջոցով ներքին օղակի տրամագիծը նեղանում է մեկ մետրով[4]։
Գմբեթի վերին հատվածում երկու ճակատային պատերի հետքերը և ներսի հատվածի հետքերը հիմք է տալիս հավատալ, որ կառույցն ուներ կրկնակի ծածկույթ։ Սա բացատրում է ներքին տրամագծի նվազումը։ Դամբարանը հատակագծով խաչաձև է, կենտրոնական մասում ծածկված է գմբեթով, իսկ «խաչի» ծայրերը վերջում միավորված են[4]։ Ստորգետնյա մասի լուծումը բազմամյա խաչի տեսքով հանդիպում է ինչպես Ադրբեջանի դամբարաններում, այնպես էլ Կենտրոնական Ասիայում[1]։
Գմբեթը, որը ծածկում էր «խաչի» կենտրոնական մասը, չի պահպանվել, մնացել են միայն առագաստները։ Կողային ծայրերի միացումները սլաքաձև տեսք ունեն, կտրված են վերին կողպեքի մասում և կազմում են փիրուզագույն և սովորական աղյուսներով շարված հարթ պլաֆոններ (նկարազարդ կամ քանդակազարդ առաստաղ)։ Չորս պլաֆոններից յուրաքանչյուրում առաստաղի կառուցվածքը գերազանց է։ Կենտրոնական գմբեթի պատերի և առագաստների պահպանված մնացորդները հուշում են, որ պատերն ու գմբեթը նույնպես երեսապատված են եղել ջնարակած աղյուսներով[4]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ադրբեջանի ճարտարապետություն
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Мамед-заде К. М. Строительное искусство Азербайджана (с древнейших времён до XIX века) / Научный редактор aкадемик АН Азерб. ССР А. В. Саламзаде. — Баку: Элм, 1983.
- ↑ Б. А. Дорн. Отчет об ученом путешествии по Кавказу и южному берегу Каспийского моря. – 1861., с. 24.
- ↑ 3,0 3,1 Ильхам Алиев ознакомился с ходом строительных работ, проводимых в Бардинском мавзолее
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Дадашев С. А., Усейнов М. А. Архитектура Азербайджана. — М.: Издательство Академии архитектуры СССР, 1948. — С. 24. — 94 с.
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Բարդայի դամբարան կատեգորիայում։ |