Սալիցիլատային թունավորում
| Սալիցիլատային թունավորում | |
|---|---|
| Բժշկական մասնագիտություն | անհետաձգելի բժշկություն |
| ՀՄԴ-9 | 965.1 |
| ՀՄԴ-10 | T39.0 |
| Բուժում | ակտիվացրած ածուխ |
Սալիցիլատային թունավորում, հայտնի է նաև որպես ասպիրինային թունավորում, սուր կամ քրոնիկ թունավորում այնպիսի սալիցիլատներով, ինչպիսին է ասպիրինը[1]։ Դասական ախտանշաններն են ականջներում աղմուկի զգացողություն, սրտխառնոց, որովայնային ցավը և հաճախաշնչությունը[1]։ Ավելի մեծ դեղաչափերը կարող են հանգեցնել տենդի[1][2]։ Բարդությունները կարող են ներառել ուղեղի կամ թոքի այտուց, ցնցումներ, արյան գլյուկոզի ցածր մակարդակ կամ սրտի կանգ[1]։
Չնայած սովորաբար պատճառը ասպիրինն է՝ այլ հնարավոր պատճառներից կարող են լինել մեթիլսալիցիլատը և բիսմութի սուբսալիցիլատը[3]։ Գերդոզավորումը կարող է լինել միտումնավոր կամ պատահական[1]։ Մեթիլսալիցիլատի փոքր դեղաչափը կարող է թունավոր լինել[3]։ Ախտորոշումը հիմնականում հիմնված է արյան մեջ ասպիրինի մակարդակի և արյան գազերի չափման վրա[1]։ Չնայած ախտորոշմանը օժանդակելու համար ստեղծվել է հատուկ գրաֆիկ պատկեր, նրա օգտագործումը խորհուրդ չի տրվում[1]։ Գերդոզավորման ժամանակ արյան մեջ դեղամիջոցի առավելագույն մակարդակը կարող է չհայտնաբերվել առաջին ավելի քան 12 ժամերի ընթացքում[3]։
Թունավորման կանխարգելման միջոցները ներառում են երեխաների համար անհասանելի փաթեթավորում և մեկ փաթեթում հաբերի քիչ քանակը[1]։ Բուժումը կարող է ներառել ակտիվացված ածուխ, ներերակային նատրիումի բիկարբոնատ՝ դեքստրոզով և կալիումի քլորիդով, և հեմոդիալիզ[3]։ Դեքստրոզայի կիրառումը խորհուրդ է տրվում նույնիսկ այն դեպքերում, երբ գլուկոզի մակարդակը նորմալ է[3]։ Դիալիզը խորհուրդ է տրվում երիկամային անբավարարությամբ, գիտակցության մթագնմամբ, արյան pH- ը 7.2-ից պակաս կամ արյան բարձր սալիցիլատային մակարդակով հիվանդների դեպքում[3]։ Եթե կա ինտուբացիայի անհրաժեշտություն, ապա կարող է հաճախակի շնչառական շարժումների կարիք լինել[1]։
Սալիցիլատների թունավոր ազդեցությունները նկարագրվել են դեռևս 1877 թվականից[4]։ 2004 թվականին ԱՄՆ-ում հայտնաբերվել է ավելի քան 20.000 դեպք, որից 43- ը մահվան ելքով[1]։ Սուր գերդոզավորմամբ հիվանդների մոտ 1%- ն է մահանում, մինչդեռ քրոնիկը կարող է ավելի վատ արդյունքներ ունենալ[5]։ Ծեր մարդկանց մոտ գերդոզավորման ռիսկն ավելի բարձր է ցանկացած դեղաչափի դեպքում[4]։
Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ասպիրինային գերդոզավորումը ունի պոտենցիալ լուրջ հետևանքներ, երբեմն հանգեցնում է զգալի հիվանդացության և մահվան։ Թեթև թունավորմամբ հիվանդները հաճախ ունենում են սրտխառնոց և փսխում, որովայնային ցավ, քնկոտություն, ականջներում աղմուկ և գլխապտույտ։ Ավելի նշանակալի նշաններ և ախտանշանները ի հայտ են գալիս ավելի ծանր թունավորումների դեպքում և ներառում են մարմնի բարձր ջերմաստիճան, հաճախաշնչություն, շնչառական ալկալոզ, մետաբոլիկ ացիդոզ, հիպոկալեմիա, հիպոգլիկեմիա, հալյուցինացիաներ, շփոթվածություն, ցնցումներ, գլխուղեղի այտուց և կոմա։ Ասպիրինային թունավորման հետևանքով մահվան ամենատարածված պատճառը սրտի կանգն է՝ պայմանավորված թոքերի այտուցով[7]։
Ծանրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թունավորման ծանրությունը կախված է մարմնի քաշի մեկ կիլոգրամի համար ստացված ասպիրինի քանակից։
| Ծանրություն | Թեթև (150 մգ/կգ) | Միջին (150-300 մգ/կգ) | Ծանր (300-500 մգ/կգ) |
|---|---|---|---|
| Թունավորություն | Թունավորում չի սպառնում | թեթև կամ չափավոր թունավորում | Ակնկալվում է կյանքին սպառնացող թունավորում |
| Ախտանիշներ | Սրտխառնոց, փսխում, գլխապտույտ | Սրտխառնոց, փսխում, ականջներում աղմուկ, գլխացավ, շփոթվածություն, գերօդափոխում, հաճախասրտություն, տենդ | Դելիրիում, հալյուցինացիաներ, ցնցումներ, կոմա, շնչառական կանգ |
Ախտաֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուր ասպիրինային կամ սալիցիլատային գերդոզավորումը կամ թունավորումը կարող է հանգեցնել նախնական շնչառական ալկալոզի, սակայն այնուհետև միանում է մետաբոլիկ ացիդոզը։ Սալիցիլատային թունավորման ժամանակ նկատվող թթվահիմնային հաշվեկշռի, հեղուկների և էլեկտրոլիտային շեղումները կարող են խմբավորվել երեք մեծ փուլերում.
- Փուլ I։ Բնութագրվում է գերօդափոխությամբ, որը առաջանում է շնչառական կենտրոնի ուղղակի խթանման արդյունքում` հանգեցնելով շնչառական ալկալոզի և կոմպենսատոր ալկալուրիայի։ Կալիումը և նատրիումի բիկարբոնատը արտազատվում են մեզի մեջ։ Այս փուլը կարող է տևել մինչեւ 12 ժամ[8]։
- Փուլ II։ Պարադոքսալ ացիդուրիա՝ շարունակվող շնչառական ալկալոզի առկայության դեպքում առաջանում է, երբ բավարար քանակությամբ կալիում է հեռացվել երիկամներով։ Այս փուլը կարող է սկսվել մի քանի ժամում և կարող է տևել 12-24 ժամ[8]։
- Փուլ III։ Բնութագրվում է ջրազրկմամբ, հիպոկալեմիայով և խորացող մետաբոլիկ ացիդոզով։ Այս փուլը նորածինների մոտ կարող է սկսվել 4-6 ժամվա մեջ[9] կամ 24 ժամվա ընթացքում կամ ավելի ուշ դեռահասների կամ մեծահասակների մոտ[8]։
Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ասպիրինի խիստ թունավոր դեղաչափը, ընդհանուր առմամբ, համարվում է ավելի քան 150 մգ/կգ- ը[10]։ Միջին աստիճանի թունավորումը առաջանում է մինչեւ 300 մգ/կգ դեղաչափի դեպքում, ծանր թունավորումը՝ 300-500 մգ/կգ դեղաչափի դեպքում, իսկ պոտենցիալ մահացու չափաբաժինը 500 մգ/կգ-ից բարձրն է[11]։ Քրոնիկ թունավորում կարող է առաջանալ օրական 100 մգ/կգ դեղաչափի կիրառումը 2 կամ ավել օրերի ընթացքում[11]։
Իրականացվում է կենսաքիմիական այնպիսի պարամետրերի մոնիտորինգ, ինչպիսիք են էլեկտրոլիտները և լուծույթները, լյարդային և երիկամային մարկերները, մեզի և արյան ընդհանուր հետազոտությունները, ինչպես նաև սալիցիլատի և գլյուկոզի մակարդակի հաճախակի ստուգումը։ Զարկերակային արյան գազերի գնահատումը սովորաբար հայտնաբերում է շնչառական ալկալոզ, որը առաջանում է շնչառական կենտրոնի դրդման հետևանքով և կարող է լինել թեթև թունավորման միակ նշանը։ Անիոնպակասորդային մետաբոլիկ ացիդոզը ի հայտ է գալիս ավելի ուշ, հատկապես չափավոր կամ ծանր թունավորման դեպքում։
Թունավորման ախտորոշումը սովորաբար ներառում է պլազմայում ասպիրինի մետաբոլիտի՝ սալիցիլատի մակարդակի որոշումը ավտոմատացված սպեկտրոֆոտոմետրիկ մեթոդներով։ Սալիցիլատի պլազմային մակարդակը ընդհանուր առմամբ կազմում է 30-100 մգ/լ (3-10 մգ/դլ) թերապևտիկ դեղաչափերից հետո, 50-300 մգ/լ՝ բարձր դեղաչափ ստացող հիվանդների մոտ և 700-1400 մգ/լ սուր գերդոզավորման դեպքում[12]։ Հիվանդները կարող են կրկնակի հետազոտություններ անցնել, մինչև նրանց մոտ պլազմայում սալիցիլատի գագաթնակետային մակարդակը որոշվի[13]։ Լավագույն դեպքում, պլազմային մակարդակները պետք է գնահատվեն դեղի ընդունումից չորս ժամ անց և դրանից հետո յուրաքանչյուր երկու ժամը մեկ, որպեսզի գնահատվի առավելագույն մակարդակը, ինչը կարող է օգտագործվել որպես ակնկալվող թունավորման ծանրության աստիճանի ուղեցույց[14]։ Հիվանդները կարող են նաև բուժվել ըստ իրենց անհատական ախտանիշների։
Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թունավորման կանխարգելման միջոցառումները ներառում են երեխաների համար դժվար բացվող փաթեթավորում և փաթեթում հաբերի քիչ քանակություն[1]։
Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուր գերդոզավորման սկզբնական բուժումը ներառում է վերակենդանացում, որին հաջորդում է ստամոքսաղիքային մաքրումը` ակտիվացված ածուխի կիրառմամբ, որը ադսորբում է ասպիրինը ստամոքս-աղիքային համակարգից։ Ստամոքսի լվացումը այլևս ռուտին չի օգտագործվում թունավորումների բուժման մեջ, բայց երբեմն համարվում է արդյունավետ, եթե հիվանդը ընդունել է պոտենցիալ մահացու դեղաչափ 1 ժամից ոչ ավելի շուտ[15]։ Փսխման արհեստական առաջացումը խորհուրդ չի տրվում[10]։ Ածխի կրկնակի չափաքանակները կարող են օգտակար լինել ասպիրինային թունավորման դեպքում[16], այնուամենայնիվ մեկ հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ դա կարող է նշանակալի արդյունք չունենալ[17]։ Չնայած սրան, կլինիցիստների մեծամասնությունը սալիցիլատի մակարդակի բարձրացման դեպքում կկիրառեն հավելյալ դեղաչափերով ակտիվացրած ածուխ։
Ներերակային հեղուկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դեքստրոզ պարունակող ներերակային հեղուկները, ինչպիսիք են ջրի մեջ 5% դեքստրոզան (D5W), խորհուրդ են տրվում՝ միզարձակումը 2-3 մլ/կգ/ժամ չափի պահելու համար[18]։
Նատրիումի բիկարբոնատը տրվում է ասպիրինով ծանր թունավորման դեպքում (սալիցիլատի մակարդակը 35 մգ/դլ-ից բարձր է ընդունումից 6 ժամ անց), անկախ շիճուկի pH-ից, քանի որ այն նպաստում է մեզով ասպիրինի արտազատմանը։ Այն տրվում է մինչև մեզի pH- ը 7.5-8.0-ի հասնի[19]։
Դիալիզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հեմոդիալիզը կարող է կիրառվել արյունից սալիցիլատի հեռացման արագացման համար։ Հեմոդիալիզը սովորաբար օգտագործվում է այն մարդկանց մեջ, ում մոտ առկա է ծանր թունավորվում։ Ծանր թունավորման դեպքերում ներառում են արյան մեջ սալիցիլատի բարձր մակարդակ ունեցող մարդկանց` 7.25 մմոլ/լ (100 մգ/դլ) սուր թունավորման դեպքում կամ 40 մգ/դլ՝ քրոնիկի դեպքում[19], զգալի նյարդային ախտահարման դեպքերը (ագիտացիա, կոմա, ցնցումներ), երիկամային անբավարարությունը, թոքերի այտուցը կամ սիրտանոթային անկայունություն[13]։ Հեմոդիալիզը ունի նաև էլեկտրոլիտների և թթվահիմնային հաշվեկշռի շեղումների վերականգնման առավելություն՝ միաժամանակ հեռացնելով սալիցիլատը[20]։
Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
20-րդ դարի վերջին հատվածում, սալիցալատային թունավորումների քանակը նվազել է, հիմնականում այն պատճառով, որ կիրառվում են այլ ցավազրկողներ, օրինակ՝ պարացետամոլ (ացետամինոֆեն)։ 2000 թվականին ԱՄՆ- ում գրանցվել է ասպիրինային թունավորման 50 մահացու ելքով դեպք, սակայն, բոլոր դեպքերում, բացի երեքից, գերդոզավորումը դիտավորյալ էր, հիմնականում ինքնասպանության նպատակով[21]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ասպիրինային թունավորումը հակասականորեն նշվել է, որպես 1918 թվականի Գրիպի պանդեմիայի ընթացքում բարձր մահացության դեպքերի հնարավոր պատճառ[22]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 O'Malley, GF (May 2007). «Emergency department management of the salicylate-poisoned patient». Emergency medicine clinics of North America. 25 (2): 333–46, abstract viii. doi:10.1016/j.emc.2007.02.012. PMID 17482023.
- ↑ Brenner, George M.; Stevens, Craig (2012). Pharmacology E-Book: with STUDENT CONSULT Online Access (անգլերեն) (4 ed.). Elsevier Health Sciences. էջ 319. ISBN 1455702781. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 18-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Walls, Ron (2017). Rosens Emergency Medicine Concepts and Clinical Practice (9th ed.). Elsevier. էջ X. ISBN 978-0323354790.
- ↑ 4,0 4,1 Roland, Peter S.; Rutka, John A. (2004). Ototoxicity (անգլերեն). PMPH-USA. էջ 28. ISBN 9781550092639. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 27-ին.
- ↑ McNeil Consumer & Specialty Pharmaceuticals (2002). «Assessment of Safety of aspirin and other Nonsteroidal Anti-Inflammatory Drugs (NSAIDs)». FDA. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 27-ին.
- ↑ MedlinePlus > Aspirin
- ↑ Thisted, B; Krantz, T; Strøom, J; Sørensen, MB (May 1987). «Acute salicylate self-poisoning in 177 consecutive patients treated in ICU». Acta anaesthesiologica Scandinavica. 31 (4): 312–6. doi:10.1111/j.1399-6576.1987.tb02574.x. ISSN 0001-5172. PMID 3591255.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Toxicity 1009987, բաժին Salicylate Toxicity(անգլ.) EMedicine կայքում
- ↑ «Drugs and Lactation Database (LactMed)». toxnet.nlm.nih.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ↑ 10,0 10,1 «Salicylate poisoning: an evidence-based consensus guideline for out-of-hospital management». Clinical Toxicology. 45 (2): 95–131. 2007. doi:10.1080/15563650600907140. PMID 17364628.
- ↑ 11,0 11,1 Temple, AR (February 1981). «Acute and chronic effects of aspirin toxicity and their treatment». Archives of Internal Medicine. 141 (3 Spec No): 364–9. doi:10.1001/archinte.141.3.364. ISSN 0003-9926. PMID 7469627.
- ↑ Ռ. Բազելտ, Թթվային թմրանյութերի եւ քիմիական նյութերի տնօրինում, մարդու 9-րդ հրատարակություն, Կենսաբժշկական հրատարակություններ, Seal Beach, CA, 2011, pp. 20-23:
- ↑ 13,0 13,1 Dargan, PI; Wallace, CI; Jones, AL (May 2002). «An evidenced based flowchart to guide the management of acute salicylate (aspirin) overdose». Emergency Medicine Journal. 19 (3): 206–9. doi:10.1136/emj.19.3.206. ISSN 1472-0205. PMC 1725844. PMID 11971828.
- ↑ «Non-narcotic analgesics. Problems of overdosage». Drugs. 32 (Suppl 4): 117–205. 1986. doi:10.2165/00003495-198600324-00013. ISSN 0012-6667. PMID 3552583.
- ↑ «Position paper: gastric lavage». Journal of Toxicology: Clinical Toxicology. 42 (7): 933–43. 2004. doi:10.1081/CLT-200045006. PMID 15641639.
- ↑ Hillman, RJ; Prescott, LF (Nov 1985). «Treatment of salicylate poisoning with repeated oral charcoal». British Medical Journal (Clinical research ed.). 291 (6507): 1472. doi:10.1136/bmj.291.6507.1472. ISSN 0267-0623. PMC 1418067. PMID 3933714.
- ↑ «Does multiple-dose charcoal therapy enhance salicylate excretion?». Archives of Internal Medicine. 150 (6): 1281–3. Jun 1990. doi:10.1001/archinte.150.6.1281. ISSN 0003-9926. PMID 2191636.
- ↑ Marx, John (2006). Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice. Mosby/Elsevier. էջ 2341. ISBN 978-0-323-02845-5.
- ↑ 19,0 19,1 Marx, John (2006). Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice. Mosby/Elsevier. էջ 2342. ISBN 978-0-323-02845-5.
- ↑ Gaudreault, P; Temple, AR; Lovejoy Fh, FH (October 1982). «The relative severity of acute versus chronic salicylate poisoning in children: a clinical comparison». Pediatrics. 70 (4): 566–9. ISSN 0031-4005. PMID 7122154.
- ↑ Litovitz, TL; Klein-Schwartz, W; White, S; Cobaugh, DJ; Youniss, J; Omslaer, JC; Drab, A; Benson, BE (Sep 2001). «2000 Annual report of the American Association of Poison Control Centers Toxic Exposure Surveillance System». The American Journal of Emergency Medicine. 19 (5): 337–95. doi:10.1053/ajem.2001.25272. ISSN 0735-6757. PMID 11555795.
- ↑ Starko, KM (2009 թ․ նոյեմբերի 1). «Salicylates and pandemic influenza mortality, 1918-1919 pharmacology, pathology, and historic evidence». Clinical Infectious Diseases. 49 (9): 1405–10. doi:10.1086/606060. PMID 19788357.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Reingardiene, D; Lazauskas, R (2006). «[Acute salicylate poisoning]». Medicina (Kaunas, Lithuania). 42 (1): 79–83. PMID 16467617.
| ||||||
