Իմպալա

Իմպալա
Իմպալա (արու)
Իմպալա (էգ)
Դասակարգում
Ենթատիպ	Ողնաշարավորներ (Vertebrata)
Դաս	Կաթնասուն (Mammalia)
Վերնակարգ	Paraxonia
Կարգ	Երկսմբակավորներ (Artiodactyla)
Ընտանիք	Սնամեջ եղջերավորներ (Bovidae)
Ենթաընտանիք	Aepycerotinae
Ցեղ	Aepyceros
Տեսակ	Իմպալա (A. melampus)
Միջազգային անվանում
Aepyceros melampus Lichtenstein, 1812
Տարածվածություն և պահպանություն
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Քիչ մտահոգող տեսակ Տաքսոնի տարածվածությունը

Իմպալա^[1], կամ սև այծքաղ (լատին․՝ Aepyceros melampus), միջին չափի աֆրիկական այծքաղ^[2]։ Վիթերի հետ արտաքին նմանության պատճառով իմպալային հաճախ դասել են վերջիններիս շարքին, սակայն նորագույն հետազոտությունների համաձայն՝ նրա ավելի մոտ ազգականները բուբալներն են։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արու իմպալաների մարմնի երկարությունը կազմում է 125-160 սանտիմետր^[3], իսկ էգերինը՝ 120-150 սանտիմետր, վզակոթում բարձրությունը համապատասխանաբար 80-95 և 75-90 սանտիմետր է, իսկ պոչինը՝ 30-45 սանտիմետր։ Արուները կշռում են 45-80, իսկ էգերը՝ 40-60 կիլոգրամ։ Գունավորումը շագանակագույն է, կողերը՝ ավելի բաց։ Որովայնը, կրծքավանդակը, պարանոցը և կզակը սպիտակ են։ Հետևի ոտքերի երկու կողմերով անցնում են սև զոլեր^[4], հետևի ոտքերի սմբակների վրա աճում է մազերի սև փունջ։ Գլուխը փոքր է, աչքերը մեծ են, ականջները նեղ են և սուր։ Արուների գլխի վրա կան եղջյուրներ, որոնք հասնում են մինչև 92 սանտիմետր երկարության և աճում են դեպի հետ, կամ դեպի վեր։

Տարածում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իմպալաները այծքաղների ամենատարածված տեսակներից են, նրանց արեալն ընդգրկում է Քենիայի և Ուգանդայից մինչև Բոտսվանա և Հարավային Աֆրիկա։ Այս տարածությունից մեկուսացված՝ Անգոլայի և Նամիբիայի սահմանային շրջանում ապրում է ևս մեկ պոպուլյացիա։ Այն համարվում է ինքնուրույն ենթատեսակ (A. m. petersi), որին կարելի է տարբերակել մռութների սև գունավորմամբ։ Այդ իմպալաներն ապրում են հիմնականում բաց սավաններում։

Վարքագիծ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զուգավորման ընթացքում, որպես կանոն, միայն մեկ արու է պաշտպանում էգերի հոտը։ Նա հպարտորեն շրջանցում է հոտը բոլոր կողմերից, ցույց է տալիս իր եղջյուրները, սեղմում ականջները և բարձրացնում պոչը։ Արուների մարտերը հարեմի համար սովորաբար բաժանվում են երեք փուլի։ Առաջին փուլում գոտեմարտին կոչ անողը ցուցադրում է իր լուսավոր որովայնը, հորանջում ու հանում լեզուն։ Դրանից հետո նա իջեցնում է գլուխը, ինչը պայքարի ազդանշան է։ Երկրորդ փուլում մրցակիցները կանգնում են դեմ դիմաց՝ բարձրացրած գլուխներով և սկսում են հրել միմյանց։ Եթե մրցակիցներից ոչ մեկը չի հանձնվում, ապա գործի են դրվում եղջյուրները, որոնք խաչում են իրար ու ճնշում միմյանց վրա՝ ստիպելով հակառակորդին ընկրկել։ Եթե դա էլ արդյունք չի տալիս, մենամարտը նորից սկսվում է երկրորդ փուլից։ Արյուն, որպես կանոն, նման մենամարտերում չի լինում։

Էգ իմպալաները մատղաշ անասունների հետ ապրում են 10-100 առանձնյակից կազմված հոտերում։ Առանձին հոտեր են ձևավորում երիտասարդ և տարեց արուները, որոնք չեն կարողանում պաշտպանել սեփական տարածքը։ Միջին տարիքի արուներն ապրում են միայնակ և յուրաքանչյուր էգին համարում են իրենցը, եթե այն գտնվում է իրենց տարածքում։ Ցատկոտում են օդ բարձրանալով. կենդանին մի պահ կախվում է օդում՝ այդ ժամանակ ծալելով բոլոր ոտքերն ու ետ շպրտելով գլուխը։ Այդ թռիչքների բարձրությունը հասնում է 3 մետրի, իսկ երկարությունը՝ նույնիսկ 10 մետրի։ Փրկվելով հետապնդումից՝ իմպալաները սլանում են՝ բառացիորեն թռչելով բոլոր հանդիպող թփերի միջոցով։ Փախչելով գիշատիչներից՝ իմպալաները կարող են զարգացնել բարձր արագություններ և ցատկել մինչև 9 մետր։ Այնուամենայնիվ, նրանք ավելի շատ նախընտրում են ապաստան գտնել, քան հույսը դնել իրենց արագության վրա։

Սնունդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սնվում են թփերի տերևներով, թփուտների ընձյուղներով և բողբոջներով, բայց հաճախ ուտում են նաև խոտաբույսեր։ Նրանք ունեն ամեն օր ջուր խմելու անհրաժեշտություն և երբեք չեն հեռանում աղբյուրների մոտից։ Սնվում են, ինչպես շատ այլ այծքաղներ՝ առավոտյան և երեկոյան, իսկ օրվա տաք ժամերն անց են կացնում թփերի ստվերում կամ ակացիայի հովանու տակ հանգստանալով և որոճելով։

Ենթատեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իմպլատա տեսակն ունի 6 ենթատեսակ^[5]^[6]։

A. melampus melampus
A. melampus johnstoni
A. melampus katangae
A. melampus petersi - Անգոլյան իմպալա^[6] կամ սևադեմ իմպալա^[6], հարավ-արևմտյան Անգոլա և հյուսին-արևմտյան Նամիբիա, որոշ հետազոտողների կողմից առանձնացվում է Aepyceros petersi ինքնուրույն տեսակը^[6],
A. melampus rendilis
A. melampus suara

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Банников, Андрей Григорьевич, Флинт, Владимир Евгеньевич Отряд Парнокопытные (Artiodactyla) // Жизнь животных. Том 7. Млекопитающие / под ред. Соколов, Владимир Евгеньевич. — 2-е изд. — М.: Просвещение, 1989. — С. 493. — 558 с. — ISBN 5-09-001434-5
↑ Estes, R.D. (2004). [[[:Կաղապար:Google Books]] The Behavior Guide to African Mammals: Including Hoofed Mammals, Carnivores, Primates] (4th ed.). Berkeley, US: University of California Press. էջեր 158–66. ISBN 978-0-520-08085-0. OCLC 19554262. {{cite book}}: Check |url= value (օգնություն)
↑ Liebenberg, L. (1990). [[[:Կաղապար:Google Books]] A Field Guide to the Animal Tracks of Southern Africa]. Cape Town, South Africa: D. Philip. էջեր 275–6. ISBN 978-0-86486-132-0. OCLC 24702472. {{cite book}}: Check |url= value (օգնություն)
↑ Stuart, C.; Stuart, T. (2001). [[[:Կաղապար:Google Books]] Field Guide to Mammals of Southern Africa] (3rd ed.). Cape Town, South Africa: Struik Publishers. էջ 210. ISBN 978-1-86872-537-3. OCLC 46643659. {{cite book}}: Check |url= value (օգնություն)
↑ «Mammal Species of the World - Browse: melampus». www.departments.bucknell.edu. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Castello J. R. (2016) Bovids of the World: Antelopes, Gazelles, Cattle, Goats, Sheep, and Relatives. — Princeton University Press. — Pp. 24—27. — 664 p. — ISBN 978-0-691-16717-6

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Estes, R. (1991). The Behavior Guide to African Mammals, Including Hoofed Mammals, Carnivores, Primates. Los Angeles, The University of California Press

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իմպալա» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իմպալա» հոդվածին։

[life-1] Банников, Андрей Григорьевич, Флинт, Владимир Евгеньевич Отряд Парнокопытные (Artiodactyla) // Жизнь животных. Том 7. Млекопитающие / под ред. Соколов, Владимир Евгеньевич. — 2-е изд. — М.: Просвещение, 1989. — С. 493. — 558 с. — ISBN 5-09-001434-5

[estes-2] Estes, R.D. (2004). [[[:Կաղապար:Google Books]] The Behavior Guide to African Mammals: Including Hoofed Mammals, Carnivores, Primates] (4th ed.). Berkeley, US: University of California Press. էջեր 158–66. ISBN 978-0-520-08085-0. OCLC 19554262. {{cite book}}: Check |url= value (օգնություն)

[Liebenberg-3] Liebenberg, L. (1990). [[[:Կաղապար:Google Books]] A Field Guide to the Animal Tracks of Southern Africa]. Cape Town, South Africa: D. Philip. էջեր 275–6. ISBN 978-0-86486-132-0. OCLC 24702472. {{cite book}}: Check |url= value (օգնություն)

[Stuart-4] Stuart, C.; Stuart, T. (2001). [[[:Կաղապար:Google Books]] Field Guide to Mammals of Southern Africa] (3rd ed.). Cape Town, South Africa: Struik Publishers. էջ 210. ISBN 978-1-86872-537-3. OCLC 46643659. {{cite book}}: Check |url= value (օգնություն)

[5] «Mammal Species of the World - Browse: melampus». www.departments.bucknell.edu. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 22-ին.

[bow-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Castello J. R. (2016) Bovids of the World: Antelopes, Gazelles, Cattle, Goats, Sheep, and Relatives. — Princeton University Press. — Pp. 24—27. — 664 p. — ISBN 978-0-691-16717-6

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]