Jump to content

Քրդերեն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Քրդերեն
Տեսակլեզու, մակրոլեզու և կենդանի լեզու
Ենթադասհյուսիսարևմտյան իրանական լեզուներ
Երկրներ Թուրքիա[1],  Իրաք[2],  Իրան[3],  Հայաստան[4],  Վրաստան[5],  Ադրբեջան[6],  Սիրիա[7] և  Թուրքմենստան[8]
Խոսողների քանակ21 000 000 մարդ (2007)[9]
Գրերի համակարգլատինական այբուբեն, արաբերենի այբուբեն և կյուրեղագիր
IETFku
ISO 639-1ku
ISO 639-2kur
ISO 639-3kur
 Kurdish language Վիքիպահեստում

Քրդերեն (زمانێ كوردی, Zimanê Kurdî), հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի հնդիրանական ճյուղի իրանական լեզուների հյուսիս-արևմտյան խմբին պատկանող լեզու կամ լեզուների խումբ։ Քրդերեն խոսում են աշխարհում 21 միլիոն մարդ[10]։ Քրդերեն խոսում են Թուրքիայում, Իրաքում, Իրանում, Սիրիայում, Հայաստանում, Լիբանանում և այլ երկրներում, որտեղ կա քուրդ բնակչություն։

Ժամանակակից քրդերենը ունի մի շարք բարբառներ, որոնցից հիմնականները երկուսն են՝ հյուսիսարևմտյան և հարավարևելյան։ Ամենատարածված բարբառը հյուսիսարևմտյանն (քուրմանջի) է, որով խոսում է քրդերի մեծամասնությունը։ Քուրմանջի բարբառով խոսում են Թուրքիայի, Հայաստանի, Իրանի որոշ շրջանների, հյուսիսային Իրաքի և հետխորհրդային երկրների քրդերը։ Երկրորդ բարբառը՝ հարավարևելյան կամ քուրդի բարբառը, որով խոսում են Իրանի ՝ Մեհաբադի, Սանհենդեջի և Քերմանշահի, նաև Իրաքի՝ Ռևանդուզի, Էրբիլիայի, Քիրքիքի և Սուլեյմանի քրդերը։

Գրական քրդերենի հիմնադիր է համարվում քուրդ քաղաքական գործիչ,լրագրող և լեզվաբան Ջալադաթ Ալի Բադրխանը։ Բացի քրդերենից տիրապետել է անգլերեն, ֆրանսերեն,գերմաներեն,թուրքերեն,պարսկերեն,արաբերեն,ռուսերեն և հունարեն լեզուներին։

Ջալադաթ Բադրխանը 1932թ. Մայիսի 15-ին թողարկում է Հավար ամսագրի առաջին համարը։ Նրա հիմնական նպատակներից էր այս ամսագրի միջոցով ողջ Քրդստանի տարածքում ճանաչեցնել տալ լատինատառ քրդերեն այբուբենը։ Նույն թվականին նա հրատարակում է իր քերականական գիրքը ՝ “Rêzimana Elfabê ya Kurdî” վերնագրով։ Հավար ամսագրի լույսընծայման առաջին օրը՝մայիսի 15-ը, նշվում է որպես քրդերենի օր։ Նա է դրել գրական քրդերենի լեզվաբանության հիմնասյունները։

Ժամանակակից քրդերենը ունի մի շարք բարբառներ, որոնցից հիմնականները երկուսն են՝ հյուսիսարևմտյան և հարավարևելյան։ Ամենատարածված բարբառը, որով խոսում է մոտ 24 միլիոն քուրդ, հանդիսանում է հյուսիսարևմտյանը (Քուրմանջի)։ Քուրմանջի բարբառով խոսում են Թուրքիայի, Հայաստանի, Իրանի որոշ շրջանների, հյուսիսային Իրաքի և ԱՊՀ երկրների քրդերը։ Երկրորդ բարբառը՝ հարավարևելյան կամ քուրդի բարբառն է, որով խոսում են Իրանի՝ Մեհաբադի, Սանհենդեջի և Քերմանշահի, նաև Իրաքի՝ Ռևանդուզի, Էրբիլիայի, Քիրքիքի և Սուլեյմանի քրդերը։

Մոկրիանիի բարբառը խոսվում է Պիրանշահր և Բիջար քաղաքներում։

Գրադարձություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քրդական լատինատառ Մաշտոցատառ Քրդական լատինատառ Մաշտոցատառ
а ա n ն
b բ o о
с ջ p փ
ç չ q ք
d դ r ր
е ա s ս
ê է ş շ
f ֆ t թ
g գ u ու
h հ û ը
i ը v վ
î ի w վ
j ժ x խ
k ք y հյ
l լ z զ
m մ - -

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ScriptSource - Turkey
  2. ScriptSource - Iraq
  3. ScriptSource - Iran
  4. ScriptSource - Armenia
  5. ScriptSource - Georgia
  6. ScriptSource - Azerbaijan
  7. ScriptSource - Syria
  8. ScriptSource - Turkmenistan
  9. Nationalencyklopedin (շվեդերեն) — 1999.
  10. Nationalencyklopedin "Världens 100 största språk 2007" Աշխարհի 100 ամենաշատը խոսվող լեզուները 2007 թ-ին
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քրդերեն» հոդվածին։