«Խոջիվանքի գերեզմանատուն»–ի խմբագրումների տարբերություն
-Կատեգորիա:Թբիլիսի, -Կատեգորիա:Հայերը Վրաստանում ՀոթՔաթ գործիքով |
No edit summary |
||
Տող 2. | Տող 2. | ||
{{Տեղեկաքարտ Գերեզմանատուն |
{{Տեղեկաքարտ Գերեզմանատուն |
||
| անուն = Խոջիվանքի գերեզմանատուն <br/> {{lang-ka|ხოჯივანქის სასაფლაოზე}} |
| անուն = Խոջիվանքի գերեզմանատուն <br/> {{lang-ka|ხოჯივანქის სასაფლაოზე}} |
||
⚫ | |||
| պատկեր = Khojivank Armenian Pantheon 2.jpg |
|||
| պատկերիչափ = |
|||
⚫ | |||
| քարտեզի_տեսակ = |
|||
| քարտեզի_չափ = |
|||
| քարտեզի_մեկնաբանություն = |
|||
| հիմնված = |
|||
| երկիր = {{դրոշավորում|Վրաստան}} |
|||
| տեղադրություն = [[Թբիլիսի]], [[Հավլաբար]] |
|||
| կոորդինատներ = |
|||
| լայնություն = 41.697511 |
|||
| երկայնություն = 44.816563 |
|||
| տեսակ = Գերեզմանատուն |
|||
| սեփականատեր = |
|||
| չափ = |
|||
| շիրմաքարեր = |
|||
| թաղումներ = |
|||
| դիակիզումներ = |
|||
| վարձակալում = |
|||
| վեբկայք = |
|||
| պոլիտիկալ = |
|||
}} |
}} |
||
'''Խոջիվանքի գերեզմանատուն''' ({{lang-ka|ხოჯივანქის სასაფლაოზე}}), [[Հայեր|հայկական]] գերեզմանատուն [[Վրաստանի Հանրապետություն|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաք [[Թբիլիսի]]ի [[Հավլաբար]] թաղամասի հյուսիսում։ Հանդիսացել է Թբիլիսիի ամենահին և ընդարձակ գերեզմանատունը: Ներկայումս ամբողջությամբ ոչնչացված է: Գերեզմանատան տարածքում 1995 նոյեմբերի 23-ին սկսվել և 2002 թվականին ավարտվել է [[Վրաց ուղղափառ եկեղեցի|Վրաց ուղղափառ եկեղեցու]] գլխավոր եկեղեցին՝ [[Սուրբ Երրորդության մայր տաճար (Թբիլիսի)|Սուրբ Երրորդության մայր տաճարի]] կառուցումը։<ref name="ՍԿԹՔԳ">Սամվել Կարապետյան, «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե: ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. [http://www.raa-am.com/TiflisMayors/Mayors_arm.amboxg.poqr.pdf {{ref-hy}}] [http://www.raa.am/TiflisMayors/Mayors_rus.amboxg.poqr.%20pdf..pdf {{ref-ru}}]</ref><ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II">[http://www.raa-am.com/BOOK_2/Girqamboxg.pdf RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II. Վրաց պետական քաղաքականությունը և հայ մշակույթի հուշարձանները (1988-1999), Դիվան վավերագրերին և լուսանկարների], կազմող [[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]]. ISBN 5-8080-0144-7 ԳՄԴ 85.113 (2Հ)</ref><ref name="Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:"/> |
'''Խոջիվանքի գերեզմանատուն''' ({{lang-ka|ხოჯივანქის სასაფლაოზე}}), [[Հայեր|հայկական]] գերեզմանատուն [[Վրաստանի Հանրապետություն|Վրաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաք [[Թբիլիսի]]ի [[Հավլաբար]] թաղամասի հյուսիսում։ Հանդիսացել է Թբիլիսիի ամենահին և ընդարձակ գերեզմանատունը: Ներկայումս ամբողջությամբ ոչնչացված է: Գերեզմանատան տարածքում 1995 նոյեմբերի 23-ին սկսվել և 2002 թվականին ավարտվել է [[Վրաց ուղղափառ եկեղեցի|Վրաց ուղղափառ եկեղեցու]] գլխավոր եկեղեցին՝ [[Սուրբ Երրորդության մայր տաճար (Թբիլիսի)|Սուրբ Երրորդության մայր տաճարի]] կառուցումը։<ref name="ՍԿԹՔԳ">Սամվել Կարապետյան, «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե: ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. [http://www.raa-am.com/TiflisMayors/Mayors_arm.amboxg.poqr.pdf {{ref-hy}}] [http://www.raa.am/TiflisMayors/Mayors_rus.amboxg.poqr.%20pdf..pdf {{ref-ru}}]</ref><ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II">[http://www.raa-am.com/BOOK_2/Girqamboxg.pdf RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II. Վրաց պետական քաղաքականությունը և հայ մշակույթի հուշարձանները (1988-1999), Դիվան վավերագրերին և լուսանկարների], կազմող [[Սամվել Կարապետյան (հուշարձանագետ)|Սամվել Կարապետյան]]. ISBN 5-8080-0144-7 ԳՄԴ 85.113 (2Հ)</ref><ref name="Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:"/> |
||
== Պատմություն== |
== Պատմություն == |
||
Խոջիվանքի գերեզմանատան տարածքը հին ժամանակներից պատկանել է [[Բեհբությաններ|Բեհբության հայկական իշխանական տան]] ներկայացուցիչներին և հանդիսացել վերջիններիս տոհմական գերեզմանոցը: [[Քարթլիի թագավորություն|Քարթլիի թագավոր]] Ռոստոմը (1638-1658) իր գանձապետ [[Հայեր|հայազգի]] [[Մելիք Խոջա-Բեհբուդ|Աշխարհբեկ Բեհբությանի]] նվիրվածությունը և ազնիվ ծառայությունը բարձր է գնահատել ու նրան կոչել Խոջա Բեհբութ, այսինքն Մեծ Բեհբութ: 1654 թվականին թագավորը բավարարել էր հայ արքունականի խնդրանքը՝ գերեզմանոցի տարածքը մեծացնել, եկեղեցի կառուցել, դրանից վեր այգի տնկել և Մախաթ լեռան լանջով ջրանցք կառուցել:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="დოკუმენტები თბილისის ისტორიისათვის (XVI-XIX სს.), წიგნი პირველი, შეადგინეს: ნიკო ბერძენიშვილმა და მამისა ბერძენიშვილმა, თბილისი, 1962, էջ 17:">დოკუმენტები თბილისის ისტორიისათვის (XVI-XIX სს.), წიგნი პირველი, შეადგინეს: ნიკო ბერძენიშვილმა და მამისა ბერძენიშვილმა, თბილისი, 1962, էջ 17:</ref>1655 թվականին Խոջա-Բեհբուդը կառուցել է [[Խոջիվանքի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին]], որին ժողովուրդը տվել է Խոջի վանք, այսինքն՝ խոջա Բեհբութի շինած վանք անունը: Ժողովրդի կողմից գործածվող Խոջի վանք անվանումից էլ հետագայում ամբողջ գերեզմանատունը կոչվել է Խոջիվանք:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии, Երևան, 1988, էջ 96:">Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии, Երևան, 1988, էջ 96:</ref> |
Խոջիվանքի գերեզմանատան տարածքը հին ժամանակներից պատկանել է [[Բեհբությաններ|Բեհբության հայկական իշխանական տան]] ներկայացուցիչներին և հանդիսացել վերջիններիս տոհմական գերեզմանոցը: [[Քարթլիի թագավորություն|Քարթլիի թագավոր]] Ռոստոմը (1638-1658) իր գանձապետ [[Հայեր|հայազգի]] [[Մելիք Խոջա-Բեհբուդ|Աշխարհբեկ Բեհբությանի]] նվիրվածությունը և ազնիվ ծառայությունը բարձր է գնահատել ու նրան կոչել Խոջա Բեհբութ, այսինքն Մեծ Բեհբութ: 1654 թվականին թագավորը բավարարել էր հայ արքունականի խնդրանքը՝ գերեզմանոցի տարածքը մեծացնել, եկեղեցի կառուցել, դրանից վեր այգի տնկել և Մախաթ լեռան լանջով ջրանցք կառուցել:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="დოკუმენტები თბილისის ისტორიისათვის (XVI-XIX სს.), წიგნი პირველი, შეადგინეს: ნიკო ბერძენიშვილმა და მამისა ბერძენიშვილმა, თბილისი, 1962, էջ 17:">დოკუმენტები თბილისის ისტორიისათვის (XVI-XIX სს.), წიგნი პირველი, შეადგინეს: ნიკო ბერძენიშვილმა და მამისა ბერძენიშვილმა, თბილისი, 1962, էջ 17:</ref>1655 թվականին Խոջա-Բեհբուդը կառուցել է [[Խոջիվանքի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի|Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին]], որին ժողովուրդը տվել է Խոջի վանք, այսինքն՝ խոջա Բեհբութի շինած վանք անունը: Ժողովրդի կողմից գործածվող Խոջի վանք անվանումից էլ հետագայում ամբողջ գերեզմանատունը կոչվել է Խոջիվանք:<ref name="ՍԿԹՔԳ"/><ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии, Երևան, 1988, էջ 96:">Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии, Երևան, 1988, էջ 96:</ref> |
||
Տող 32. | Տող 12. | ||
== Գերեզմանատան ոչնչացում == |
== Գերեզմանատան ոչնչացում == |
||
=== Ոչնչացման 1-ին փուլ. 1920-1940 թթ. === |
=== Ոչնչացման 1-ին փուլ. 1920-1940 թթ. === |
||
Վրաստանում խորհրդային կարգերի հաստատման սկզբնական շրջանում Խոջիվանքի գերեզմանատունը, Թբիլիսիի հայկական առաքելական բազմաթիվ եկեղեցիների ու գերեզմանատների հետ միասին փակվեց: 1920-ական թվականների վերջերից գերեզմանատանը գրեթե դադարեցին թաղումները, իսկ 1936-1938 թվականներին քաղաքային իշխանությունների որոշմամբ և Լավրենտին Բերիայի անմիջական նախաձեռնությամբ սկսվեց ինչպես ամբողջ գերեզմանատան, այնտեղ գտնվող հազարավոր շիրմաքարերի, այնպես էլ նրա կենտրոնում կանգնած Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու և մյուս բոլոր մատուռների ու դամբարանների ոչնչացումը:<ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Թեյմուրազ Բերիձե, … Եւ հայտնվեց Թբիլիսին (վրացերեն), Թբիլիսի, 1977, էջ 128-129:">Թեյմուրազ Բերիձե, … Եւ հայտնվեց Թբիլիսին (վրացերեն), Թբիլիսի, 1977, էջ 128-129:</ref><ref name="Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:">Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:</ref> |
Վրաստանում խորհրդային կարգերի հաստատման սկզբնական շրջանում Խոջիվանքի գերեզմանատունը, Թբիլիսիի հայկական առաքելական բազմաթիվ եկեղեցիների ու գերեզմանատների հետ միասին փակվեց: 1920-ական թվականների վերջերից գերեզմանատանը գրեթե դադարեցին թաղումները, իսկ 1936-1938 թվականներին քաղաքային իշխանությունների որոշմամբ և Լավրենտին Բերիայի անմիջական նախաձեռնությամբ սկսվեց ինչպես ամբողջ գերեզմանատան, այնտեղ գտնվող հազարավոր շիրմաքարերի, այնպես էլ նրա կենտրոնում կանգնած Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու և մյուս բոլոր մատուռների ու դամբարանների ոչնչացումը:<ref name="RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II"/><ref name="Թեյմուրազ Բերիձե, … Եւ հայտնվեց Թբիլիսին (վրացերեն), Թբիլիսի, 1977, էջ 128-129:">Թեյմուրազ Բերիձե, … Եւ հայտնվեց Թբիլիսին (վրացերեն), Թբիլիսի, 1977, էջ 128-129:</ref><ref name="Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:">Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:</ref> |
11:04, 1 Մարտի 2017-ի տարբերակ
Խոջիվանքի գերեզմանատուն վրաց.՝ ხოჯივანქის სასაფლაოზე վրաց.՝ ხოჯივანქი | |
---|---|
Տեսակ | գերեզմանատուն |
Տեղագրություն | Թբիլիսի |
Երկիր | Վրաստան |
Հիմնման տարի | 1655 |
Խոջիվանքի գերեզմանատուն (վրաց.՝ ხოჯივანქის სასაფლაოზე), հայկական գերեզմանատուն Վրաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Թբիլիսիի Հավլաբար թաղամասի հյուսիսում։ Հանդիսացել է Թբիլիսիի ամենահին և ընդարձակ գերեզմանատունը: Ներկայումս ամբողջությամբ ոչնչացված է: Գերեզմանատան տարածքում 1995 նոյեմբերի 23-ին սկսվել և 2002 թվականին ավարտվել է Վրաց ուղղափառ եկեղեցու գլխավոր եկեղեցին՝ Սուրբ Երրորդության մայր տաճարի կառուցումը։[1][2][3]
Պատմություն
Խոջիվանքի գերեզմանատան տարածքը հին ժամանակներից պատկանել է Բեհբության հայկական իշխանական տան ներկայացուցիչներին և հանդիսացել վերջիններիս տոհմական գերեզմանոցը: Քարթլիի թագավոր Ռոստոմը (1638-1658) իր գանձապետ հայազգի Աշխարհբեկ Բեհբությանի նվիրվածությունը և ազնիվ ծառայությունը բարձր է գնահատել ու նրան կոչել Խոջա Բեհբութ, այսինքն Մեծ Բեհբութ: 1654 թվականին թագավորը բավարարել էր հայ արքունականի խնդրանքը՝ գերեզմանոցի տարածքը մեծացնել, եկեղեցի կառուցել, դրանից վեր այգի տնկել և Մախաթ լեռան լանջով ջրանցք կառուցել:[1][2][4]1655 թվականին Խոջա-Բեհբուդը կառուցել է Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին, որին ժողովուրդը տվել է Խոջի վանք, այսինքն՝ խոջա Բեհբութի շինած վանք անունը: Ժողովրդի կողմից գործածվող Խոջի վանք անվանումից էլ հետագայում ամբողջ գերեզմանատունը կոչվել է Խոջիվանք:[1][2][5]
Բավական ընդարձակված գերեզմանատան տարածքը հստակ ու մաքուր պահելու նպատակով 1899 թվականին կառուցվել է ամուր շրջապարիսպ:[2][6]
Գերեզմանատան ոչնչացում
Ոչնչացման 1-ին փուլ. 1920-1940 թթ.
Վրաստանում խորհրդային կարգերի հաստատման սկզբնական շրջանում Խոջիվանքի գերեզմանատունը, Թբիլիսիի հայկական առաքելական բազմաթիվ եկեղեցիների ու գերեզմանատների հետ միասին փակվեց: 1920-ական թվականների վերջերից գերեզմանատանը գրեթե դադարեցին թաղումները, իսկ 1936-1938 թվականներին քաղաքային իշխանությունների որոշմամբ և Լավրենտին Բերիայի անմիջական նախաձեռնությամբ սկսվեց ինչպես ամբողջ գերեզմանատան, այնտեղ գտնվող հազարավոր շիրմաքարերի, այնպես էլ նրա կենտրոնում կանգնած Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու և մյուս բոլոր մատուռների ու դամբարանների ոչնչացումը:[2][7][3]
Ոչնչացման 2-րդ փուլ. 1940-1991 թթ.
Գերեզմանատան, այնտեղ գտնվող եկեղեցու, մատուռների և դամբարանների քանդումից հետո սկսվեց նույն տեղում «Բարեկամություն» անվանումով զբոսայգու կառուցումը:[2][7]
Ոչնչացման 3-րդ փուլ. 1991 թ.-ներկա
1994 թվականին քանդեցին գերեզմանատան տապանաքարերից կառուցված «Բարեկամություն» զբոսայգու շրջապարիսպը, այն փոխարինելով նոր՝ բետոնե պատով: Քանդված հին պարսպից դուրս թափված տապանաքարերն արագորեն անհայտացրին:[2][8]
Թբիլիսիի հայ գրողների և հասարակական գործիչների «Խոջիվանք» պանթեոն
1962 թվականի մարտի 17-ից նախկին ընդարձակ Խոջիվանքի հայկական գերեզմանատան տարածքից հավաքված շուրջ 32 շիրմաքար իրար մոտ հավաքելով՝ հիմնվեց այսպես կոչված «Հայ մշակույթի գործիչների պանթեոնը»: Իրականում պանթեոնի տապանաքարերի մեծ մասը տեղադրված են առանց հողի տակ գտնվող աճյունների:[2][7]
Տապանաքարերի ճակատագիրը
Խոջիվանքի գերեզմանատան դամբարանները, առանձին տեղադրված շիրմաքարերը հիմնականում պատրաստված էին սև և սպիտակ մարմարից, մշակված բազալտից: Այդ իսկ պատճառով 1930-ական թվականներից սկսված գերեզմանատան ոչնչացումից հետո տապանաքարերի մի մասը տեղափոխվել են Թբիլիսիի տարբեր շինհրապարակներ և օգտագործվել շենքերի, հուշահամալիրների, փողոցների սալահատակման նպատակով: Այնուամենայնիվ մեծ մասը փշրված կամ ամբողջական տեղափոխվել են տարբեր աղբավայրեր, այդ թվում՝ Թբիլիսիում գտնվող Կրիայի լճի մոտ գտնվող Մխաթա լեռան ստորոտի աղբավայրեր:
Հայկական գերեզմանոցի տապանաքարերից մի զգալի մաս հայտնվեցին Թբիլիսիում կառուցվող նոր շենքերի և շինությունների հիմքերում, պատերի մեջ՝ ներքին և արտաքին երեսպատման տեսքով: Հայտնի է, որ Լավրենտի Բերիան իր տներից մեկը կառուցելիս (Մաչաբելի փող., թիվ 11) օգտագործեց զինվորական բժիշկ Ա.Բեգիջանյանի նախնիների տոհմական գերեզմանոցի սև մարմարյա քարերը՝ զուգարանի երեսպատման համար: Ռուսթավելու պողոտա 8 հասցեում գտնվող Վրաստանի խորհրդարանի շենքի (նախկինում՝ Մարքսիզմ-լենինիզմի հաստատության) պատերի շարվածքում նույնպես օգտագործվել են հիմնականում Խոջիվանքից բերված շիրմաքարերը: Կուր գետի աջափնյակում գտնվող «Դեդաենա» (մայրենի լեզու) հուշահամալիր տանող աստիճանների եզրաքարերի վրա այսօր էլ կարդացվում են հայկական շիրմաքարերի մակագրությունները»:[9]
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Սամվել Կարապետյան, «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե: ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. (հայ.) (ռուս.)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 RAA գիտական ուսումնասիրություններ Գիրք II. Վրաց պետական քաղաքականությունը և հայ մշակույթի հուշարձանները (1988-1999), Դիվան վավերագրերին և լուսանկարների, կազմող Սամվել Կարապետյան. ISBN 5-8080-0144-7 ԳՄԴ 85.113 (2Հ)
- ↑ 3,0 3,1 Սամվել Կարապետյան, «Բանբեր», N 64 (77), 1-5 դեկտեմբեր, 1995:
- ↑ დოკუმენტები თბილისის ისტორიისათვის (XVI-XIX სს.), წიგნი პირველი, შეადგინეს: ნიკო ბერძენიშვილმა და მამისა ბერძენიშვილმა, თბილისი, 1962, էջ 17:
- ↑ Мурадян П. М., Армянская эпиграфика Грузии, Երևան, 1988, էջ 96:
- ↑ Հայաստանի Հանրապետության Պատմության պետական կենտրոնական արխիվ, ֆ 53, ց. 1. գ. 3384, թ. 1, 35:
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Թեյմուրազ Բերիձե, … Եւ հայտնվեց Թբիլիսին (վրացերեն), Թբիլիսի, 1977, էջ 128-129:
- ↑ Սամվել Կարապետյան, Հայոց մասունքների տեղում վրաց եկեղեցի՞, «Բանբեր», 1995, N 64, էջ 3:
- ↑ Սարգիս Դարչինյան, «ՀԱՅՐԵՆԻՔԻ ՁԱՅՆ», դեկտեմբեր 16-22, 1993: