Չորտ
| Չորտ | |
|---|---|
 Չորտը չեխական նկարում (1848 թվական) | |
| Ենթատեսակ | supernatural beings in Slavic folklore? և դև |
| Դիցաբանություն | Սլավոնական |
| Անվան մեկնաբանում | Չար, կռվարար, աշխույժ ոգի |
| Այլ մշակույթներում | դև (չար ոգի) |
| Երևի համընկնում է | Չար ոգի, imp?, սատանա, Velnias? և Shaitan? |
 Chort Վիքիպահեստում | |
Չորտը նույնն է ինչ և չար ոգին[1][2] և մոտ է հրեշի հասկացությանը[3][4][5]։ Սլավոնական դիցաբանության մեջ չար[6] ոգի[3] է համարվում, որը ուրախ է և հեշտասեր[7]։ Արևելյան Եվրոպայի մեծ քանակությամբ հեքիաթներում է հանդիպում, իսկ Ռուսական դիվաբանության մեջ ամենատարածված կերպարն է[8]։
Դիցաբանությունում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քրիստոնեական ժողովրդական դիցաբանության մեջ ձևավորվել են երկարատև և հստակ պատկերացումներ արտաքին տեսքի, դիմագծի, ավելի կոնկրետ՝ նրանց մարմնական կերպարի մասին, քանի որ չորտերը նաև չար ոգիներ են։ Չորտի վերաբերյալ պատկերացումները հիմնավորապես գալիս են նախաեվրոպական դիցաբանությունից, ավելի ուշ հիշատակումներ են հայտնաբերվել արդեն քրիստոնեությունում, որտեղ նշվում է, որ բոլոր հեթանոսական աստվածությունները դևեր են և մարմնավորում են չարի սկիզբը, դրանք մտնում են հուդայաքրիստոնեության մեջ այդպիսով ներկայացնում են պատկերացումներ դևերի և ընկած հրեշտակների մասին։ Չորտերի մասին պատկերացումներում նմանություններ են նկատվում արոտավայրերի հովանավոր հունական Պանոսի, դաշտերի ու անտառների ոգու և Վելեսի հետ։ Սակայն քրիստոնեությունում չորտերն ի տարբերություն հեթանոսական նախատիպերի չչեն հանդիսանում արոտավայրերի հովանավոր, այլ համարվում են մարդկանց վնաս հասցնողներ։ Չորտերին հավատալիքներում ընդունում են կենդանակերպերի ձևով՝ այծերի, գայլերի, շների, օձերի, ագռավների և այլ նմանատիպ կենդանիների տեսքով։ Համարվում էր, որ չորտերն ընդհանուր առմամբ ունեն մարդկային տեսք, ուղղակի իրենց վրա կար նաև հրեշային որոշ դետալներ։ Առավել տարածված տեսքը նման է անտիկ Պանի, ֆավնի և սատիրների եղջյուրների պատկերին (պոզեր, պոչ, այծային ոտքեր կամ sմբակներ, երբեմն մորթի, թևեր և այլն)[9]։ Հաճախ դրանք նկարագրվում են այրվող աչքերով։ Այս տեսքով դիմագծերը պատկերված են բազմաթիվ նկարների, սրբապատկերների, որմնանկարների և գրքային նկարազարդումների վրա ինչպես Արևմտյան, այնպես էլ Արևելյան Եվրոպայում։ Ուղղափառ ագիոգրաֆիկ գրականության մեջ սատանաները նկարագրվում են հիմնականում նեգրոիդ ռասայի մարդու տեսքով[10]։
Հեքիաթները պատմում են, որ չորտերը Լյուցիֆերին են ծառայում, որն անմիջապես թռչում է դեպի դժոխք։ Նա որսում է մարդկային հոգիներ, որոնք խաբեությամբ մեղքեր են գործել, չնայած լիտվական հեքիաթներում նման սյուժեները եզակի են[11]։ Ընդ որում, չորտը սովորաբար հիմարացվում է հեքիաթի հերոսի կողմից։ Հոգու վաճառքի մասին հայտնի հնագույն հիշատակումներից մեկի մասին տեղեկություններ պարունակում է XIII դարի սկզբի Կոդեքս Գիգաս գիրքը։
Նրանք համարվում են խթոնյան կերպարներ, որոնք ապրում են ոչ միայն ստորգետնյա աշխարհում այլ նաև, ջրերում և լճափոսերում[12]։
Ունեն շատ ունակություններ աբորոգենության, անտեսանելիության, թռչելու ունակություն ունեն։ Կարող են վերածվել տարբեր արարածների, կարող են մտնել մարդկանց, քարերի և այլ օբյեկտների մեջ[7]։
Չորտերը պահպանում են թանկարժեք գանձերը, դա նկարագրված է օրինակ «Սուրբ Ծննդյան գիշերը» (1832), «Ջութակահարը դժոխքում» և այլ բալտո-սլավոնական հեքիաթներում։ Դրանով նրանք նման են գերմանա-սկանդինավյան բանահյուսության թզուկներին։ Երբեմն լինելով մարդու կերպարի մեջ, վճարում է մի շարք աղբի կամ գոմաղբի ծառայությունների համար, որը մարդիկ դուրս են նետում, բայց լուսաբացին տեսնում են, որ աղբի չմշակված մնացորդները ոսկու են վերածվել[13]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Դև (հունական դիցաբանություն)
- Հադես (հունական դիցաբանություն)
- Ֆավն (իտալական դիցաբանություն)
- Չար ոգի
- Սատանա (հրեական դիցաբանություն)
- Թզուկներ
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ /…/ кликушество, любовные недуги (блудный бес), пьянство (пьяный бес). Эти функции беса сходны с функциями черта, лихорадки. В позднейших христианских легендах бес наносит нравственный вред (отвлечение от молитв, лесть, козни, внушение ложных помыслов.) В устных пересказах заклинательных легенд беса заменяет черт. Книжные и народные легенды о бесе и о черте имеют сходные мотивы: сотворение мира, свержение падших ангелов с неба н др. Взаимозаменяемы Бес и черт в молитвах и заговорах. В фольклоре бес 'нечистый дух' употребляется под влиянием книжной традиции («бес вселился», «бес попутал»).
Бес в народной демонологии представляется особым персонажем, отличным от черта, дьявола и беса книжной традиции. У вост. славян черт и бес — синонимы (ср. лысый бес — лысый черт; хромой бес — хромой черт, общие эвфемизмы: злой, нечистый, беспятый). Общие у беса и черта внешние черты. Бес — родовое название всех демонологических персонажей
иконографические типы … зубчатые крылья, хвостик, длинные когти, высунутый язык, остроконечная голова, волосы шишом (ср. рус. диалектное шиш, шишко 'черт')', рожки (не ранее XVII в.), с XVII в. — фантастические костюмы. С начала XVIII в. изображения бес превращаются в живописную характеристику греха, порока (бес пьянства — обрюзглый Силен, бес обжорства — со свиным рылом). - ↑ Другой мотив, характеризующий черта, — вселение в тело человека (живого или умершего). Это действие может восприниматься как злонамеренное, причиняющее вред человеку, или же как потребность бестелесного злого духа обрести защитную телесную оболочку (например, в ситуации, когда он прячется от преследований грома). Рассказы о людях, проглотивших с едой или питьем незримого беса и ставших бесноватыми, или об изгнании из пострадавших злого духа, имеют широкую сферу бытования как в фольклорной, так и в книжной традиции. Одним из наиболее популярных в Полесье является сюжет о том, как сын изгоняет черта из тела умершего отца-колдуна, вылив на усопшего горячую воду. Особенно близки к полесским демонологические поверья, записанные на Русском Севере, где точно так же размыты границы между отдельными персонажными типами, а вся нечистая сила осмысляется как множество однотипных по своим характеристикам духов, объединённых общим названием черти, бесы (или местными терминами — шишки́, анчутики, ичетики, кузутики, хохлики, кулеши и т. п.). По мнению лингвистов, названия леший, водяной, домовой могли появиться в русском языке в сравнительно позднее время как конкретизация более раннего и обобщенного слова бес (ср. бес-хороможителъ, бес во дворе, водяная сила) [Черепанова 1983: 81]. Таким образом, недостаточная степень индивидуализации образов нечистой силы, смешение их в обобщенном образе черта (беса), как нам кажется, отражает одну из ранних стадий формирования народных демонологических представлений, связанных с категорией «нечистых» покойников.
- ↑ 3,0 3,1 Березович, Виноградова, 2012, էջ 519
- ↑ Серебряная И. Б. Слово черт в русской мифологии и в памятниках русской письменности Արխիվացված 2018-05-25 Wayback Machine
- ↑ Померанцева Э. В., 1975, էջ 119
- ↑ Питина С. А., 2002
- ↑ 7,0 7,1 Чёрт // Мифы народов мира, 1988
- ↑ Померанцева Э. В., 1975, էջ 118
- ↑ Гераклит-аллегорист. О невероятном: XXV. О панах и сатирах
- ↑ «Вид бесов».
- ↑ Цветок папоротника: Литовские мифологические сказания, 1989, էջ 102
- ↑ «Сказка о попе и о работнике его Балде» А. С. Пушкина, «Шабарша», польская «О рыбаке и чёрте»
- ↑ Цветок папоротника: Литовские мифологические сказания, 1989
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հանրագիտարաններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Чорт». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Մենագրություններ և ժողովածուներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Амфитеатров А. В. «Классическая демонология», «Дьявол в быту, легенде и в литературе Средних веков». 1911
- Виноградова Л. Н. Полесская народная демонология на фоне восточнославянских данных // Восточнославянский этнолингвистический сборник. Исследования и материалы. — М.: «Индрик», 2001. — С. 10—49.
- Н. Велюс. Стадо вяльняса = Velnio banda : [пер. с
лит.] // Балто-славянские исследования. 1980 / отв. ред. Вяч. Вс. Иванов; Институт славяноведения РАН. — М. : Наука, 1981. — С. 260—269. — (Балто-славянские исследования ; 1972–2014).
- Перкунас и вяльняс ; Вяльнясы // Цветок папоротника: Литовские мифологические сказания = Laumių dovanos: Lietuvių mitologinės sakmės, 1979 / Сост. и авт. предисл. Н. Велюс, перевод с литов. Е. А. Соловьёвой; Ил. Р. Велювене. — Вильнюс: Вага, 1989. — С. 60—66, 68—133. — 374 с. — 15 000 экз. — ISBN 5-415-00419-X
- Максимов С. В. Черти-дьяволы (Бесы) // Нечистая, неведомая и крестная сила. — 1903.
- Կաղապար:ВТ-Никифоровский
- Питина С. А. Семантико-культурологическая классификация мифологем // Концепты мифологического мышления как составляющая концептосферы национальной картины мира. — Челябинск: Челябинский государственный университет, 2002. — С. 46—88. — 191 с.
- Померанцева Э. В. Образ чёрта в русской устной прозе // Мифологические персонажи в русском фольклоре / Институт этнографии им. Н Н. Миклухо-Маклая, Академия наук СССР. — М.: Наука, 1975. — С. 118—149, 177—181.
- Польские народные сказки: Сборник. Пер. с пол / Сост. А. Щербакова; Вступ. статья Я. Мяцусович; Оформ. художн. А. Гасникова. — Л.: Худож. лит., 1980. — 328 с.
- Попов М. Бестиарий. Бесы и черти // Мир фантастики. — № 7 (71); июль 2009. — С. 126—130.
- Якубович И. С. Славянский чертежник: этимология слав. *čьrtъ ‘черт’ // Вопросы языкового родства. 2016. № 14/3-4.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չորտ» հոդվածին։ |
| ||||||
