Jump to content

Մարտի Տալվելա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մարտի Տալվելա
Ի ծնե անունֆիններեն՝ Martti Olavi Talvela
Ծնվել էփետրվարի 4, 1935(1935-02-04)[1][2][3][…]
Խիյտոլա (գյուղ, Լահդենպոխսկի շրջան)[4]
Երկիր Ֆինլանդիա
Մահացել էհուլիսի 22, 1989(1989-07-22)[1][2][3][…] (54 տարեկան)
Inkilä Manor, Յուվա[5][6][2]
Մասնագիտությունօպերային երգիչ և ուսուցիչ
Երգչաձայնբաս
Գործիքներվոկալ
Պարգևներ
Knight First Class of the Order of the White Rose of Finland[4] և Ֆինլանդիայի առյուծի շքանշանի պրո ֆինլանդական մեդալ[4]
 Martti Talvela Վիքիպահեստում

Մարտի Օլավի Թալվել (ֆիններեն՝ Martti Olavi Talvela, փետրվարի 4, 1935(1935-02-04)[1][2][3][…], Խիյտոլա (գյուղ, Լահդենպոխսկի շրջան)[4] - հուլիսի 22, 1989(1989-07-22)[1][2][3][…], Inkilä Manor, Յուվա[5][6][2]), ֆիննական օպերային երգիչ (բաս), որին անվանում են «ֆիննական Շալլյապին»[7]։ Սովորաբար համարվում է «Վագներյան» երգիչ, սակայն նրա երգացանկը և թողած ընդարձակ սկավառակագրություն ներառում են ամենատարբեր կոմպոզիտորների և ուղղությունների ստեղծագործություններ։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարտի Թալվելան ծնվել է 1935 թվականի փետրվարի 4-ին Խիյտոլայում (Ֆինլանդիա) գյուղացիական ընտանիքում: Ըստ Թալվելի հիշողությունների՝ նա հետաքրքրվել է օպերայով՝ լսելով Իվան Պետրովի ելույթը Բորիս Գոդունովի պարտիայում Մուսորգսկու համանուն օպերայում։

Սովորել է Լախտիի երաժշտական ակադեմիայում 1958-1960 թվականներին։ Կատարողների ազգային մրցույթում հաղթելուց հետո 1960 թվականին տեղափոխվել է Ստոկհոլմ։ 1961 թվականին տեղի է ունեցել Տալվելի դեբյուտը օպերային թատրոնի բեմում (Ստոկհոլմի Թագավորական թատրոն) Սպարաֆուչիլե պարտիայում (Վերդիի «Ռիգոլետտո»)։ 1962 թվականին կոմպոզիտորի թոռան՝ Վիլանդ Վագների հրավերով ելույթ է ունեցել Բայրեթի փառատոնում, իսկ հաջորդ տարի միացել է Արևմտյան Բեռլինի «Դոյչե օպերա» թատրոնի թատերախմբին։ 1965 թվականին առաջնելույթ է ունեցել «Լա Սկալա»-ում և Վիեննայի պետական օպերայում։

1968 թվականին Թալվելի անունը համբավ է ձեռք բերել ԱՄՆ-ում։ Նա մենահամերգով հանդես է եկել Նյու Յորքում և կատարել Մեծ ինկվիզիտորի դերերգը Վերդիի «Դոն Կառլոս»-ում «Մետրոպոլիտեն օպերայում»։ Այդ ժամանակից ի վեր նրա ելույթները մետրոպոլիտենում դարձել են կանոնավոր, ԱՄՆ-ում ամենամեծ հաջողությունը վայելում էր նրա Բորիս Գոդունովը։

1972-1979 թվականներին Տալվելան եղել է Սավոնլինի օպերային փառատոնի գեղարվեստական ղեկավարը, նրա ջանքերի շնորհիվ փառատոնը հասել է միջազգային մակարդակի[7][8]։

1974 թվականից Հելսինկիում Ֆինլանդիայի ազգային օպերայի մենակատար է: 1976 թվականից պարբերաբար հանդես է եկել Մոսկվայի Մեծ թատրոնում։ Բարեկամական կապեր է պահպանել ռուս օպերային արտիստների, մասնավորապես Եվգենի Նեստերենկոյի հետ[7]։

Դաշնային Արխիվ B 145 լուսանկար-F076527-0013, Բոնն, oder-ի նվիրատվությունը մեզ համար Hannelore Kohl

1989 թվականին Տալվելան նշանակվել է Ֆինլանդիայի ազգային օպերայի ղեկավար։ Թալվելը պետք է ստանձներ իր պարտականությունները այդ պաշտոնում 1992 թվականից, երբ նախատեսվում էր օպերայի նոր շենքի բացում, բայց հանկարծակի մահը խանգարեց այդ ծրագրին:Թալվելան մահացել է սրտի կաթվածից դստեր հարսանիքի ժամանակ։

Ստեղծագործություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարտի Թալվելը բասային մասեր է կատարել Վագների («Հռենոսի ոսկին», «Վալկիրիա», «Թռչող հոլանդացին»), Մուսորգսկու («Բորիս Գոդունով», «Խովանշչինա»), Սմետանայի («վաճառված հարսնացուն») օպերաներում։ Մոցարտից Նրա երգացանկում կար ոչ միայն Կոմանդոր («Դոն Ժուան»), այլև Զարաստրո («Կախարդական սրինգ»), և զավեշտական Օսմինը («առևանգում սերալից»): Մարտի Թալվելան ուներ հզոր կազմվածք (2 մետր 1 սանտիմետր հասակով երգիչը կշռում էր ավելի քան 120 կգ), ինչը նրան թույլ էր տալիս բեմում արտահայտիչ կերպով ներկայացնել առասպելական և ուժային կերպարներ, ինչպիսիք են Ֆազոլտը «Հռենոսի ոսկին» ֆիլմում, Բորիս Գոդունովը, թագավոր Մարկը «Տրիստանում և Իզոլդայում» և այլն։[9]

Երգիչը մեծ ուշադրություն է դարձրել ֆին կոմպոզիտորների ստեղծագործություններին։ Այսպիսով, Յոնաս Կոկոնենի «վերջին գայթակղությունը» օպերան գրվել է հատուկ Թալվելայի համար։

1960-ական թվականներին Թալվելը շատ է համագործակցել դիրիժոր Հերբերտ ֆոն Կարայանի հետ՝ նրա հետ կատարելով յոթ օպերա ձայնագրություններ։ Այնուամենայնիվ, նրանց միջև հարաբերությունները բարդ էին և ավարտվել են բաժանմամբ:

Բացի Կարայանից, Թալվելան համագործակցել է այնպիսի դիրիժորների հետ, ինչպիսիք են Կառլ Բյոմը, Կլաուդիո Աբադոն, Գեորգ Շոլթին, Հանս Կնապերտսբուշը, Օտո Կլեմպերերը և Ռիչարդ Բոնինգը:

Գնահատականներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թալվելան արժանացել է քննադատների ամենահաճելի արձագանքներին տարբեր երկրներում, որտեղ նա ելույթ է ունեցել։

Նրա վոկալ տվյալները մատնանշում են«Մետրոպոլիտեն օպերան»։ Երբեք չեմ լսել նման հնչեղ և հյութալի, լայն շրջանակով ֆինական բաս.

— քննադատ Էրիկ Թավաստշերն, 1960[10]

Հզոր բնությանը, ձայնի ուժին, ֆինական բասի նրբությունների ամբողջականությանը և հարստությանը լիովին համապատասխանում է այս ամենը կատարելի պատկերով մարմնավորելու նրա կարողությունը.

— «Զյուդդոյչե ցայտունգ» թերթը Տալվելի մասին՝ Բորիս Գոդունովի դերում, 1971[10]

Ֆինական բաս հսկան, որը նման է Հին Կտակարանի Մարգարեին, գրանիտե բլոկի նման ձայնով, ցնցվում է մինչև խորքերը՝ Աղոթքներ աղաղակելով և ապշեցնելով ապշած հանդիսատեսին:

— «Ֆայնենշլ Թայմս», 1974[10]

Թալվելի նկարած հուզիչ պատկերը, որը, սակայն, զուրկ էր մեծագույն Բորիսներին Բնորոշ վերջին նրբագույն հպումներից, դարձավ այս մեկ, երբեմն ցնցող ներկայացման Կենտրոնական տարրը։ ...Այս Բորիսում Լիր թագավորից ինչ-որ բան կար,.. նա ավելի շատ նման էր դժբախտ մորթված կենդանու, քան վախից խելագարված անողոք ինքնիշխանի։

— «Նյու Յորք Թայմս», 1987[11]


Պարգևներ և կոչումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • 1960 - Վասի վոկալիստների ազգային մրցույթի դափնեկիր

Սկավառակագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • 1962 - «Պարսիֆալ», դիրիժոր՝ Հանս Կնապերտսբուշ (Տիտուրել)
  • 1964 - «Կախարդական սրինգ», դիրիժոր՝ Կառլ բեմ (երկրորդ մարտիկ)
  • 1965 - «Լոենգրին», դիրիժոր՝ Կառլ բեմ
  • 1965 - «Նաբուկո», դիրիժոր՝ Հորսթ Շտայն (Զաքարիա)
  • 1965 - «Դոն Կառլոս», դիրիժոր՝ Գեորգ Շոլտի (մեծ ինկվիզիտոր)
  • 1966 - Լ. վան Բեթհովեն։ Սիմֆոնիա թիվ 9, դիրիժոր՝ Հանս Շմիդտ-Իսերտեդտ
  • 1966 - «Վալկիրիա», դիրիժոր՝ Հերբերտ Ֆոն Կարայան (Հունդինգ)
  • 1966 - «Տրիստան և Իզոլդա», դիրիժոր՝ Կառլ բեմ (Մարկ թագավոր)
  • 1966 - «Տանգեյզեր», դիրիժոր՝ Կարլ Մելես (Լանդգրաֆ)
  • 1966 - «Հռենոսի ոսկին», դիրիժոր՝ Կառլ բեմ (Ֆազոլտ)
  • 1966 - «Հռենոսի ոսկին», դիրիժոր՝ Հերբերտ Ֆոն Կարայան (Ֆազոլտ)
  • 1966 - Յ. Ս. Բախ. Զատկի օրատորիա, դիրիժոր՝ Լորին Մազել
  • 1967 - «Տանգեյզեր», դիրիժոր՝ Վոլֆգանգ Զավալլիշ (Լանդգրաֆ)
  • 1967 - «Հռենոսի ոսկին», դիրիժոր՝ Հերբերտ Ֆոն Կարայան (Ֆազոլտ)
  • 1967 - «Վալկիրիա», դիրիժոր՝ Հերբերտ Ֆոն Կարայան (Հունդինգ)
  • 1967 - «Դոն Ժուան», դիրիժոր՝ Կառլ Բեմ (Կոմանդոր)
  • 1967 - Յ. Հայդն. «Տարվա եղանակներ» օրատորիա, դիրիժոր՝ Կառլ Բեմ
  • 1968 - «Թռչող հոլանդացին», դիրիժոր՝ Օտտո Կլեմպերեր (Դալանդ)
  • 1968 - «Ֆիդելիո», դիրիժոր՝ Կառլ բեմ (Ֆերնանդո)
  • 1968 - «Դոն Կառլոս», դիրիժոր՝ Կլաուդիո Աբբադո (մեծ ինկվիզիտոր)
  • 1968 - «Թռչող հոլանդացին», դիրիժոր՝ Օտտո Կլեմպերեր (Դալանդ)
  • 1969 - «Կախարդական սրինգ», դիրիժոր՝ Գեորգ Շոլտի (Զարաստրո)
  • 1969 - «Դոն Ժուան», դիրիժոր՝ Հերբերտ Ֆոն Կարայան (Կոմանդոր)
  • 1969 - «Վալկիրիա», դիրիժոր՝ Հերբերտ Ֆոն Կարայան (Հունդինգ)
  • 1970 - «Դոն Կառլոս», դիրիժոր՝ Հորսթ Շտայն (մեծ ինկվիզիտոր)
  • 1970 - «Դոն Կառլոս», դիրիժոր՝ Կլաուդիո Աբբադո (մեծ ինկվիզիտոր)
  • 1970 - «Բորիս Գոդունով», դիրիժոր՝ Հերբերտ Ֆոն Կարայան (Պիմեն)
  • 1970 - «Ֆիդելիո», դիրիժոր՝ Կառլ բեմ (Ֆերնանդո)
  • 1971 - «Ռիգոլետտո», դիրիժոր՝ Ռիչարդ Բոնինջ (Սպարաֆուչիլե)
  • 1972 - Լ. վան Բեթհովեն: Սիմֆոնիա թիվ 9, դիրիժոր՝ Գեորգ Շոլտի
  • 1972 - Հասցե` Գ.Մալեր սիմֆոնիա թիվ 8, դիրիժոր՝ Գեորգ Շոլտի
  • 1976 - «Բորիս Գոդունով», դիրիժոր՝ Եժի Սեմկուվ (Բորիս Գոդունով)
  • 1976 - «Թռչող հոլանդացին», դիրիժոր՝ Գեորգ Շոլտի (Դալանդ)
  • 1977 - «Վերջին գայթակղությունը», դիրիժոր՝ Ուլֆ Սյոդերբլոմ (Պաավո Ռուոտսալայնեն)
  • 1980 - «Կախարդական սրինգ», դիրիժոր՝ Ջեյմս Լիվայն (Զարաստրո)
  • 1980 - «Առևանգում հարեմից», դիրիժոր՝ Կառլ բեմ (Օսմին)
  • 1982 - «Կախարդական սրինգ», դիրիժոր՝ Ջեյմս Լիվայն (Զարաստրո)
  • 1984 -Ֆ. Շուբերտ: «Ձմեռային ճանապարհ» վոկալ ցիկլ:
  • 1985 - «Առևանգում հարեմից», դիրիժոր՝ Գեորգ Շոլտի (Օսմին)
  • 1999 - Նվիրում Մարտի Թալվելին: Օպերային արիաներ. Յ. Սիբելիուսի, թ. Կուուլի վոկալ ստեղծագործությունները

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Martti Talvela (фин.) // Helsingin Sanomat / K. Niemi — Helsinki: Sanoma Media Finland, 1989. — ISSN 0355-2047; 1239-257X; 1798-1557
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Kansallisbiografia (фин.) / M. Klinge — Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Suomen Historiallinen Seura. — ISSN 1799-4349
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 http://www.kansallisbiografia.fi/english/?id=1526
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 http://www.discogs.com/artist/861487-Martti-Talvela
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Горбунов, 2005
  8. ↑ Joseph Stevenson. «Martti Talvela Biography». AllMusic (անգլերեն). Վերցված է 2023-10-13-ին.
  9. ↑ Kozinn, 1989
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Лампила, 2004
  11. ↑ Henahan, 1987

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ханну-Илари Лампила. Мартти Талвела // Сто замечательных финнов : Калейдоскоп биографий = 100 suomalaista pienoiselämäkertaa venäjäksi : [пер. с 

фин.] / Ред. Тимо Вихавайнен (Timo Vihavainen); пер. с фин. И. М. Соломеща. — Хельсинки : Общество финской литературы (Suomalaisen Kirjallisuuden Seura), 2004. — 814 с. — ISBN 951-746-522-X.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարտի_Տալվելա&oldid=10043258» էջից