Դիտարկիչ
| Ենթակատեգորիա | ծրագիր, HTTP client, Համակարգչային պլատֆորմ, browser  | |
|---|---|---|
| Ստեղծում | 1990 | |
| Կիրառությունը | Web navigation | |
| Ստեղծել է | Թիմ Բերներս Լի | |
| Թողարկման ամսաթիվ | 20 Դեկտեմբերի 1990 | |
| Ստեղծման վայր | ՑԵՌՆ | |
| Implementation of | Web API | |
| ACM Classification Code (2012) | 10003302 | |
| Հակառակը | Վեբ սերվեր | |
Զննիչը կամ բրաուզերը (անգլ. Web browser), ծրագրային ապահովում է, որը նախատեսված է վեբ-կայքեր դիտելու համար, այսինքն վեբ կայքերին դիմելու, դրանցից ստացված տեղեկատվությունը վերամշակելու, կայքը արտածելու և մի էջից մյուսն անցնելու համար։
Համաշխարհային ցանցի ստեղծման օրվանից ցանցային զննիչները անընդհատ կատարելագործվել են և ժամանակի ընթացքում ավելի ու ավելի է մեծանում դրանց կարևորությունն ու պահանջարկը։ Այժմյան ցանցային զննիչը վեբ-կայքի մշակման և արտածման համար նախատեսված ծրագրային համակարգ է, որն իրենից ներկայացնում է վեբ-կայքի և իր հաճախորդի միջև միջանկյալ օղակ, միջավայր։ Գրեթե բոլոր հայտնի ցանցային զննիչները տարածվում են անվճար այլ լրացնող ծրագրերի հետ միասին. Ինտերնետ Էքսփլորեր (Microsoft Windows-ի հետ միասին), Մոզիլլա Ֆայրֆոքս (անվճար, ազատ ծրագրային ապահովում), Սաֆարի (Mac ՕՀ-ի հետ կամ անվճար Windows-ի համար), Օպերա (անվճար սկսած 8.50 տարբերակից), Գուգլ Քրոմ (անվճար, ազատ ծրագրային ապահովում)։
2019 թվականի մարտի տվյալներով ավելի քան 4.3 մլն մարդ օգտագործում է զննիչ, որը մոտավորապես կազմում է աշխարհի բնակչության 55%-ը[1]։ Ամենատարածված զննիչներն են Գուգլ Քրոմ-ը, Մոզիլլա Ֆայրֆոքս-ը, Սաֆարի-ն,Ինտերնետ Էքսփլորեր-ը և Microsoft Edge-ը։
Տարածում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Internet Explorer Mozilla Firefox Google Chrome Opera
Աշխարհում շատ ցանցային զննիչներ գոյություն ունեն, սակայն ավելի հայտնի են վերևում նշված հինգ զննիչները։ Այդ զննիչները միշտ գտնվել և գտնվում են մրցակցության մեջ ու տարբեր երկրներում ձգտում են գրավել ցանցային զննիչների շուկան։ Հետևաբար տարբեր երկրներում այս ցանցային զննիչները տարբեր տարածում ունեն[2]։
Ինտերնետ Էքսփլորեր ցանցային զննիչը ամենից շատ տարածված է ԱՄՆ-ում, Հարավային Կորեայում, Չինաստանում։ Այն իր օգտագործողների թվով առաջատարն է, սակայն վերջին ժամանակներս այս ցանցային դիտարկչի օգտագործողների թիվը պակասել է։ Դա հիմնականում բացատրվում է ծրագրային սխալներով ու դիտարկչի ծարաբեռնվածությամբ։ Շտկելու համար այս անհաջողությունները Microsoft ընկերությունը 2011 թվականին թողարկում է իր ցանցային զննիչի 9-րդ տարբերակը, որը բավականին տարբերվում է դիտարկչի ավելի հին տարբերակներից։
Մոզիլլա Ֆայրֆոքս ցանցային զննիչը երկրորդն է աշխարհում իր օգտագործողների թվով։ Այն մեծ տարածում ունի հատկապես Ինդոնեզիայում, որտեղ դիտարկչից օգտվում է համացանց օգտագործողների 80 տոկոսը։
Գուգլ Քրոմ ցանցային զննիչը, չնայած իր նոր լինելուն, բավականին մեծ տարածում է գտել աշխարհում։ Զննիչը հատկապես տարածված է Թունիսում և Ալբանիայում, որտեղ այն առաջին տեղում է։ Զննիչը նաև մեծ տարածում է գտել Հայաստանում, որտեղ այս ցանցային դիտարկչից օգտվում է համացանց օգտագործողների 34 տոկոսը[3]։
Օպերա ցանցային զննիչը նույնպես զարգանում է մեծ թափով, սակայն այս զննիչի օգտագործողների թիվը աշխարհում շատ փոքր է՝ընդամենը համացանց օգտագործողների 3 տոկոսը։ Այն մեծ տարածում ունի հատկապես Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Ղազախստանում, Վրաստանում։
Բրաուզերների զարգացման պատմությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առաջին վեբ բրաուզերը ստեղծվել է 1990 թվականին Թիմ Բերներս-Լիի կողմից։ Այն կոչվում էր WorldWideWeb և հետագայում վերանվանվեց Nexus: Սակայն առաջին հիմնական GUI զննարկիչը NCSA Mosaic-ն էր։ Սա առաջին բրաուզերներից էր բաց կոդով, և որոշ այլ բրաուզերներ (Netscape Navigator և Internet Explorer) հիմք են ընդունել այն։ Netscape-ը թողարկել է Netscape Navigator-ը տարբեր օպերացիոն համակարգերի համար (UNIX, Windows, Mac OS) և հասել նշանակալի հաջողությունների, այդ թվում՝ կոմերցիոն[4]։
Բրաուզերի առաջին պատերազմը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այն տեղի ունեցավ 1995-2001 թվականներին Netscape Navigator-ի և Internet Explorer-ի միջև շուկայի մասնաբաժնի համար։ 1995 թվականի սկզբին Netscape Navigator-ն ուներ բացարձակ գերակայություն՝ շուկայի 80% մասնաբաժնով։ Internet Explorer-ի մասնաբաժինը 5%-ից պակաս էր։ Պատերազմն ավարտվեց Internet Explorer-ի համոզիչ հաղթանակով, որը 2001 թվականի վերջին վերահսկում էր շուկայի մոտ 96%-ը։ Հաջողությունը գոնե մասամբ պայմանավորված է Microsoft-ի քաղաքականությամբ՝ նախապես տեղադրելով Internet Explorer-ը որպես անվճար հավելված իրենց համակարգիչների վրա։ Ի տարբերություն Netscape-ի, Microsoft-ը անմիջապես թողարկեց IE-ի տեղայնացված տարբերակները։ 1995-ին Microsoft-ը թողարկեց Windows 95 օպերացիոն համակարգը, այն չուներ ներկառուցված բրաուզեր, բայց որոշ ժամանակ անց Internet Explorer 3-ը ինտեգրվեց Windows 95 OSR2 թարմացմանը։ Բացի այդ, Microsoft-ն իր բրաուզերում ավելացրեց ստանդարտներին անհամատեղելի HTML ընդլայնումներ, և դա կարելի է համարել բրաուզերների պատերազմի սկիզբ, որն ավարտվեց Microsoft-ի բրաուզերի կողմից շուկայի մոնոպոլիզացմամբ։ «Mozilla» անվանումն ի սկզբանե առկա էր Netscape-ից բրաուզերում և դա Mosaic և killer բառերի հապավումն էր։ Այնուհետև Mozilla հիմնադրամը որոշեց բրաուզերը մատակարարել և զարգացնել ընդհանուր փաթեթից առանձին, և ծնվեց Mozilla Firefox նախագիծը, որը պարունակում է բազմաթիվ հնարավորություններ, որոնք բացակայում են IE կամ այլ բրաուզերներում։
Microsoft
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Microsoft-ը գրեթե դադարեցրեց զննարկչի զարգացումը, և այն հազիվ 4 տարբերակից փոխվեց 6-րդ տարբերակի, և աջակցեց ստանդարտները ավելի վատ, քան մյուս բրաուզերները, հետ մնաց աշխատանքի արագությունից և էջերի ցուցադրման արագությունից։ Այս իրավիճակը ստիպեց Microsoft-ին նորից միացնել բրաուզերը, և յոթերորդ տարբերակը դուրս եկավ որոշ փոփոխություններով՝ ավելացվեցին ներդիրներ, բարելավվեց ստանդարտների աջակցությունը, ավելացավ աշխատանքի արագությունը և ավելի հարմար ինտերֆեյսը։ 2009 թվականի մարտի 19-ին Microsoft-ը թողարկեց Internet Explorer-ի 8-րդ տարբերակը, իսկ 2011 թվականի մարտի 14-ին՝ Internet Explorer-ի 9-րդ տարբերակը և ակտիվորեն գովազդեց այն ռուսական շուկայում, այնպիսի ընկերությունների հետ, ինչպիսիք են Yandex-ը, Mail.ru-ն և այլն։
Բրաուզերների երկրորդ պատերազմը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այն սկսվեց 2004 թվականին, հիմնականում Opera- ի և Mozilla հիմնադրամի կողմից, ընդդեմ IE մենաշնորհի։ Դա հանգեցրեց Internet Explorer-ի գրեթե ամբողջական հեռացմանը և Google Chrome-ի գերակայությանը, որի մասնաբաժինը 2017 թվականի վերջին կազմում էր մոտ 60%։ 2008 թվականին Google-ը թողարկեց իր սեփական բրաուզերը՝ Google Chrome-ը՝ հիմնված անվճար Chromium նախագծի վրա։ Թողարկվեցին տարբերակներ Windows XP-ի, Windows Vista-ի, Windows 7-ի, Linux-ի, BSD-ի և Mac OS X-ի համար։ 2009 թվականի սկզբին Microsoft-ը հայտարարեց, որ մշակում է նոր բրաուզեր, որը կոչվում է Gazelle: Նոր բրաուզերը կկիրառի ռեսուրսների փոխանակման սկզբունքներ, որոնք բնորոշ են բազմաբնույթ օպերացիոն համակարգերին, ինչը, ըստ Microsoft-ի, կբարձրացնի նրա անվտանգությունը[5]։
Նշանակություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Համացանցային զննիչի նպատակը Համաշխարհային սարդոստայն-ից տեղեկատվությունը հասցնել և ցույց տալ դա Օգտվող-ի սարքի վրա։
Այս գործընթացը սկսում է երբ օգտագործողը ներմուծում է URL-ը զննիչում, օրինակ https://en.wikipedia.org/։ Գործնականում բոլոր URL-ները սկսում են http:-ով կամ https:-ով, ինչը նշանակում է, որ զննիչը կստանա դրանք որպես HTTP: https:-ի դեպքում զննիչի և վեբ սպասարիչի միջև հաղորդակցումը կոդավորված է անվտանգության և գաղտնիության սկզբունքներից ելնելով։ URL-ի համար մեկ այլ նախամասնիկ է file:-ը, որը օգտագործվում է համակարգչի ներքին պանակներն ու նիշքերը ցույց տալու համար։
Մի անգամ կայքէջը բեռնվում է դիատրկիչում, և զննիչը ցույց է տալիս այն օգտագործողի սարքի էկրանին։ Այն ներառում է զննիչի կողմից ներառվող հնարավոև պատկերները և վիդեոները։
Շուկայական մասնաբաժին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| Դիտարկիչների վիճակագրություն | ||||
|---|---|---|---|---|
| Chrome | 65.34% | |||
| Սաֆարի | 18.12% | |||
| Edge | 5.21% | |||
| Firefox | 2.88% | |||
| Samsung Internet | 2.60% | |||
| Օպերա | 2.50% | |||
| UC Browser | 0.88% | |||
| Android | 0.48% | |||
| QQ Browser | 0.44% | |||
| Այլ | 1.55% | |||
| Դիտարկիչների շուկայական մասնաբաժինները 2024 թվականի ապրիլի դրությամբ համաձայն StatCounter-ի[6] | ||||
Թոփ հայտնի բրաուզերներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1․ Google Chrome-ը բաց կոդ է։ Այսինքն՝ ցանկացած օգտատեր կարող է յուրովի փոխել ծրագիրը՝ չխախտելով լիցենզիաները։ Այսօր այս բրաուզերը հանդիսանում է աշխարհի առաջատար վեբ հետազոտողը։ Այն տեղադրված է աշխարհի բոլոր ԱՀ-ների գրեթե 45%-ի վրա։ Ավելին, սմարթֆոնների համար նախատեսված բջջային տարբերակը գալիս է նախապես տեղադրված հավելվածով։ Chrome-ը վեբ կայքերի մշակման արագությամբ առաջ է անցել մրցակիցներից՝ էջերի նախնական բեռնման շնորհիվ։ Վնասակար ռեսուրսների տվյալների բազան մշտապես թարմացվում է բրաուզերում՝ այդպիսով ապահովելով օգտատերերի անվտանգությունը ցանցում։ Ունի ընդլայնումների հսկայական ընտրություն, «Ինկոգնիտո» ռեժիմ, ավտոմատ թարգմանություն, ձայնային որոնում, ավտոմատ թարմացումներ և այլ գործառույթներ։
2․ Internet Explorer բրաուզերը Internet Explorer-ը ստեղծվել է Microsoft-ի ծրագրավորողների կողմից Windows օպերացիոն համակարգի (OS) համար։ Այն տեղադրված է ՕՀ-ի բոլոր տարբերակների վրա։ Ծրագիրն ունի բազմաթիվ թերություններ՝ կապված իր աշխատանքի արագության և անվտանգության հետ։ Ստեղծողները արդիականացրել են կոդը, մեծացրել են ներբեռնման արագությունը և ներկայացրել «Ինկոգնիտո» ռեժիմը։
3․ Օպերա - Վեբ զննարկիչն ուներ իր շարժիչը, սակայն 2013 թվականին անցավ Chromium-ին։ Ծրագրի կոդը փակ է դիտելու համար, բայց դա չի խանգարում օգտվողներին օգտագործել Explorer-ի բոլոր ընդարձակ գործառույթները։ Ունի ներբեռնման բարձր արագություն։ Հիմնական առանձնահատկությունը Turbo տեխնոլոգիան է, որն օգտագործում է ամպային տարածությունը՝ արագությունը մեծացնելու և գաջեթների երթևեկությունը խնայելու համար։ Թերություններից այն է, որ օպերան չի աջակցում որոշ սցենարներ, սառեցումները հաճախակի են, կայուն աշխատանքի համար պահանջվում է առնվազն 2 ԳԲ օպերատիվ հիշողություն։
4․ Mozilla Firefox բրաուզերը աշխարհում երկրորդ ամենահայտնի վեբ զննարկիչն է, և առաջինը՝ ծրագրավորողների համար հնարավորությունների առումով։ Mozila-ն թողարկվել է 2004 թվականին անվճար Gecko շարժիչով։ Chrome-ից շատ առաջ Firefox-ն ուներ ընդարձակման տվյալների բազա։ Ունի բարձր աստիճանի գաղտնիություն, կանոնավոր թարմացումներ, սակայն չնայած բոլոր առավելություններին, Mozila-ն հաճախ դանդաղեցնում է արագությունը և պահանջկոտ է համակարգչի ռեսուրսների նկատմամբ։
5․ Yandex Browser-ը մշակվել է համեմատաբար վերջերս՝ 2012 թ.։ Այն համարվում է Ռուսաստանում ամենահայտնիներից մեկը։ Ծրագիրն օգտագործում է Chromium շարժիչը, ինտեգրվում է Yandex-ի ծառայություններին՝ փոստ, որոնում, շուկա և այլն։ Անվտանգությունը բարձր մակարդակի վրա է՝ վնասակար ռեսուրսների անընդհատ թարմացվող տվյալների բազայի շնորհիվ։
6․ Safari բրաուզերը մշակվել է Apple կորպորացիայի կողմից։ Տեղադրված է IOS ունեցող բոլոր սարքերում՝ iPhone-ներ, պլանշետներ։ Կան նաև տարբերակներ Windows-ի համար։ Օգտագործվում է բաց կոդով WebKit շարժիչը։ Explorer-ը դադարեցրեց աջակցությունը 2012 թվականին։ Թարմացումների բացակայությունը վնասակար է անվտանգության մակարդակի համար, այդ իսկ պատճառով Safari-ն շատ ավելի քիչ է օգտագործվում, քան Chrome-ը[7]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «World Internet Users Statistics and 2019 World Population Stats». www.internetworldstats.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 21-ին.
- ↑ Ցանցային դիտարկիչների օգտագործման ցուցանիշները աշխարհում
- ↑ Ցանցային դիտարկիչների օգտագործումը Հայաստանում
- ↑ «Что такое «браузер»? Какие браузеры самые популярные?». www.calltouch.ru. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
- ↑ Кошельник, Дмитрий (2015 թ․ դեկտեմբերի 21). «Браузерные войны: история противостояния Netscape, Internet Explorer, Mozilla Firefox и Google Chrome — Истории на vc.ru». vc.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
- ↑ «Browser Market Share Worldwide - Statcounter Global Stats». StatCounter.
- ↑ «Лучшие бесплатные браузеры - Бесплатные программы». biblprog.org.ua. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 23-ին.
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Դիտարկիչ կատեգորիայում։ |