Jump to content

Բարեկ Լայչեր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բարեկ Լայչեր
Դիմանկար
Ծնվել էհոկտեմբերի 24, 1893(1893-10-24)[1]
ԾննդավայրՉեստոխովա, Սիլեզիայի վոյեվոդություն
Մահացել էօգոստոսի 2, 1943(1943-08-02)[1] (49 տարեկան)
Մահվան վայրՏրեբլինկա, Kosów Lacki, Gmina Kosów Lacki, Sokołów County, Մազովեցի վոյեվոդություն, Լեհաստան
ԿրթությունՎարշավայի համալսարան
Մասնագիտությունբժիշկ

Բարեկ Լայչեր (հոկտեմբերի 24, 1893(1893-10-24)[1], Չեստոխովա, Սիլեզիայի վոյեվոդություն - օգոստոսի 2, 1943(1943-08-02)[1], Տրեբլինկա, Kosów Lacki, Gmina Kosów Lacki, Sokołów County, Մազովեցի վոյեվոդություն, Լեհաստան)[2], հրեա բժիշկ, մինչև Լեհաստանում հոլոքոստը՝ հասարակական ակտիվիստ Վիշկուվում, հայտնի է Տրեբլինկա համակենտրոնացման ճամբարում բանտարկյալների ապտամբությունը գլխավորելով։ Ավելի քան 800․000 հրեաներ, ինչպես նաև անհայտ թվով ռումիններ, սպանվել են Տրեբլինկայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի Ռեյնհարդ գործողության ընթացքում[3]:

Լայչերը 1924 թվականին Վարշավայի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի շրջանավարտ էր և լեհ-խորհրդային պատերազմից լեհական բանակի պաշտոնաթող սպա: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Լեհաստան գերմանական ներխուժումից հետո Լայչերը նացիստների կողմից վտարվեց Վիշկովից բոլոր լեհ հրեաների հետ և տեղափոխվեց Վեգրով, որտեղից նա արտաքսվեց Տրեբլինկա՝ գաղտնի անտառային ճամբար, որտեղ հրեա տղամարդիկ, կանայք և երեխաներ էին սպանվում գազախցերում[2]։

Լայչերը դարձավ Տրեբլինկայի ապստամբության առաջնորդը և գաղտնի կազմակերպիչը։ 1943 թվականի օգոստոսի 2-ին երկար նախապատրաստվելուց հետո բանտարկյալները զինանոցից մի քանի զենք գողացան և փորձեցին զինված փախչել Տոտենլագերից[4]։ Լայչերը սպանվեց մարտերում։ Թրավնիկի պահակայիններից որոշները սպանվեցին,և մոտ 150 հրեա բանտարկյալներ փախան [4]։ Ճամբարում գազազերծման գործողություններն ավարտվեցին ապստամբությունից անմիջապես հետո: Լայչերը (Lajcher) վերապրածների կողմից սխալմամբ հիշվել է որպես Dr. Lecher կամ Dr. Leichert Վեգրովից[2][5]։

Կենսագրություն և մահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բերեկ Լայչերը ծնվել է ռուսական տիրապետության ներքո գտնվող Չեստոխովայում, լեհ հրեաների ընտանիքում:Նա Սզմուլի (Շմուել) և Չայ (Չայա) Լայչերի ազգական Ֆրայդմանի վեց երեխաներից չորրորդն էր:Նրա հայրը խոսում էր իդիշ, լեհերեն և ռուսերեն։ Նրանք ապրում էին քաղաքի կենտրոնի մոտ՝ Stary Rynek 11 հասցեում գտնվող տանը: Բերեկը երբեմն օգտագործում էր իր պոլոնիզացված անունը՝ Բեռնարդ: Հաճախել է բազմամշակութային պետական ​​Հենրիկ Սիենկևիչի տղաների միջնակարգ դպրոցը 1907 թվականին: Ավարտելուց մեկ տարի անց՝ 1915 թվականին, հայրը մահացել է: Բերեկը տեղափոխվել է մայրաքաղաք և ընդունվել Վարշավայի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետը: Ֆինանսապես ապահովել է իրեն՝ աշխատելով որպես կես դրույքով դաստիարակ [2]։

Լայչերը 1924 թվականին ավարտել է բժշկությունը և ամուսնացել Էուգենիա Բանասի հետ։ Երկու տարի Վարշավայում պրակտիկա անցնելուց հետո 1927 թվականին նրանք տեղափոխվել են Վիշկով, որտեղ լեհ և հրեա բնակչությունը կիսով չափ առանձնացված էին: Նրանք մնացին այնտեղ մինչև ներխուժումը Լեհաստան[2]։

Հոլոքոստը օկուպացված Լեհաստանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հենց սկզբին Վիշկովի բոլոր լեհ հրեաները, ներառյալ Լայչերի ընտանիքը, վտարվեցին նացիստների կողմից 1939 թվականի սեպտեմբերի 4-ին տեղի ունեցած մեկ զանգվածային գործողության արդյունքում: Ավելի ծեր 77 հրեաները և նրանց օգնող 8 լեհերը փակվեցին գոմում և ողջ-ողջ այրվեցին: Ավելի ուշ նույն ամսվա ընթացքում գնդակահարվեցին ևս 65 հրեաներ. այնուհետև քաղաքը հռչակվեց Յուդենֆրայ[6]:Լայչերը տեղափոխվեցին Վեգրով, որն արդեն լցված էր հարյուրավոր վտարանդիներով[2]: 1940 թվականի ամռանը Լայչերը միացավ տեղի հրեական խորհրդին և ստեղծեց հիվանդանոց։ 1941 թվականի փետրվարին գետտոն փակվեց դրսից և սով սկսվեց նրա բանտարկյալների մեջ։ Լայչերը նամակներ գրեց Ամերիկայի հրեական համատեղ բաշխման կոմիտեին, սակայն ապարդյուն[2]:

Հրեաների ոչնչացումը կիսաարդյունաբերական միջոցներով ողջ երկրում սկսվեց 1942 թվականի սկզբին և շարունակվեց մինչև գերմանական օկուպացված Լեհաստանի բոլոր հրեական գետտոների վերացումը: Վեգրովի գետտոյի առաջին ակցիան սկսվեց սեպտեմբերի 21-ի լուսաբացին[2] և ավարտվեց 1942 թվականի սեպտեմբերի 22-ին[7], որտեղ մինչև 5000 հրեաներ արտաքսվեցին Սոկոլուվ-Պոդլյասկի՝ ժամանակավոր մահապատիժների ալիքից հետո։ Այդ տեղում ստեղծվեց փոքրիկ գետտո։ 1943 թվականի ապրիլի 26-27-ին Վեգրոուի փոքր գետտոյի լուծարումից հետո, որի ժամանակ սպանվեցին նրա կինը և 13-ամյա որդին, Լայչերը 1943 թվականի մայիսի 1-ին Հոլոքոստի գնացքով բերվեց Տրեբլինկա[2]:

Տրեբլինկան համարվում է հրեական հարցի ամենամահաբեր փուլի մի մաս, որը հայտնի է որպես Aktion Reinhard, և տևել է 1942 թվականի հուլիսի 23-ից մինչև 1943 թվականի հոկտեմբերի 19-ը[8]։ Այդ ընթացքում այնտեղ սպանվել են ավելի քան 800,000 հրեաներ՝ տղամարդիկ, կանայք և երեխաներ[9][10], իսկ այլ գնահատականներով՝ ավելի քան 1,000,000 զոհ [11][12]:

Տրեբլինկայում Լայչերին նշանակեցին ՍՍ-ի փոքրիկ հիվանդանոցի պատասխանատուն իր նախորդի՝ դոկտոր Յուլիան Չորժիցկիի ինքնասպանությունից հետո (չշփոթել «լազարեթ» կոչվող «կեղծ» հիվանդանոցի հետ, որտեղ տեղի է ունեցել ձեռքով սպանությունը)[4]:Ընդհատակյաների խնդրանքով, ըստ Սամուել Ռաջմանի, նա նույնպես համաձայնել է ղեկավարել իրենց գաղտնի փախուստի ծրագիրը[13]։Treblinka Totenlager-ի կազմկոմիտեն ներառում էր Զելոմիր Բլոխը (ղեկավար)[14], Ռուդոլֆ Մասարիկը, Մարսելի Գալևսկին, Սամուել Ռայզմանը, դոկտոր Իրենա Լևկովսկան (հիվանդ ծովախորշ)[15], Լեոն Հաբերմանը և մի քանի ուրիշներ[16]:Ժամկետը հրամայական դարձավ այն բանից հետո, երբ Չորչիցկին դարանակալվեց Կուրտ Ֆրանցի կողմից և մահացու թույն կուլ տվեց[17]:Լայչերը ապստամբությունը սկսեց ամառային շոգ օրը, երբ մի խումբ գերմանացիներ և ուկրաինացիներ մեքենայով գնացին Բուգ գետ՝ լողալու.[4][13] :

Տրեբլինկա II-ի 1944 թվականի օդային լուսանկարը ճամբարի փակումից հետո: Լուսանկարը ծածկված է ապամոնտաժված կառույցներով, ներառյալ գերմանական «զինամթերքը» ներքևի ձախ մասում մինչև բեռնաթափման հարթակը (կենտրոնում, նշված է կարմիր սլաքով)

Տրեբլինկայի ապստամբություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1943 թվականի օգոստոսի 2-ին (երկուշաբթի՝ գազից հանգստանալու օր), գնացքի գծերի մոտ գտնվող նացիստական ​​«զինանոցի» ծանր դուռը հրեաները լուռ բացեցին, և սայլի միջից գողացան մոտ 20 հրացան, 20 ձեռքի նռնակ և մի քանի ատրճանակ։ Ժամը 15:45-ին մոտ 700 հրեա բանտարկյալներ հարձակում գործեցին դարպասների վրա:Նրանք բենզին շաղ տվեցին որոշ շենքերում և այրեցին դրանք, այդ թվում՝ բենզինի բաք, որը պայթեց[4]։ Նրանցից շատերը փորձեցին մագլցել ցանկապատի վրայով, սակայն շատերին հարվածեցին ավտոմատներով։ Ընդամենը 150-ից 200 հրեայի հաջողվեց մագլցել[13]։ Կեսը սպանվեցին մեքենաների և ձիերի հետապնդումից հետո[4][13]։ Նրանցից ոմանք, ովքեր հաջողությամբ փախան, տեղափոխվեցին գետով այն կողմ, Արմիա Կրաջովայի պարտիզանների մոտ, որոնք թաքնվում էին շրջակա անտառում [18] :

Հայտնի է, որ միայն մոտ 70 հրեաներ են գոյատևել մինչև պատերազմի ավարտը [19], ներառյալ Տրեբլինկայի հրատարակված հուշերի ապագա հեղինակները՝ Յանկիլ Վիերնիկը, Չիլ Ռայչմանը, Ռիչարդ Գլազարը և Սամուել Վիլենբերգը [2][5]: Երկու ամիս անց ապստամբություն տեղի ունեցավ նաև Սոբիբորում[5][13]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 https://sztetl.org.pl/en/node/3037
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Roman Weinfeld (May–June 2013). «Jedno tylko życie – Berek Lajcher» [One only life – Berek Lajcher] (Polish). Midrasz (bi-monthly) 173 / 3, Maj – Czerwiec 2013, Warsaw. էջեր 36–43. Վերցված է October 3, 2013-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  3. ↑ Staff writer (February 4, 2010). «The number of victims». Treblinka Extermination Camp. Muzeum Walki i Meczenstwa w Treblince. Վերցված է 27 October 2013-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Samuel Rajzman (1945) [March 10, 2009]. «Uprising in Treblinka». Punishment of war criminals, 120-125. 79th Cong., 1st sess. Washington, D.C.: GPO, 1945. Holocaust History.org [cit.] U.S. Congress. House Committee on Foreign Affairs. Արխիվացված է օրիգինալից June 3, 2013-ին. Վերցված է October 27, 2013-ին. «The flames devoured all the storerooms for clothes and shoes. Of the 700 workers on the camp grounds, only 150 to 200 succeeded in escaping.»
  5. ↑ 5,0 5,1 H.E.A.R.T (varied authors) (2010). «Alphabetical Listing of [better known] Treblinka Survivors and Victims». Holocaust Education & Archive Research Team. Վերցված է August 30, 2013-ին.
  6. ↑ Tomasz Kawski & K. Bielawski (2010-12-07). «Wyszków history (5)». Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma, relacja numer 301/6100. Virtual Shtetl Museum of the History of Polish Jews. Վերցված է October 4, 2013-ին.
  7. ↑ Natalia Aleksiun, Ph.D. (May 2011). «Polish Righteous Among the Nations: Wąsowscy from Węgrów». Museum of the History of Polish Jews. Արխիվացված է օրիգինալից October 5, 2013-ին. Վերցված է October 4, 2013-ին.
  8. ↑ Treblinka Death Camp Day-by-Day Արխիվացված 2013-05-22 Wayback Machine Holocaust Education & Archive Research Team, H.E.A.R.T. Retrieved August 11, 2013.
  9. ↑ Staff writer (4 February 2010). «The number of victims». Extermination Camp. Muzeum Treblinka. Վերցված է 25 August 2013-ին.
  10. ↑ Donald L. Niewyk & Francis R. Nicosia (2000). The Columbia Guide to the Holocaust. Columbia University Press. էջ 210. ISBN 0-231-11200-9.
  11. ↑ Donat, Alexander, ed. The Death Camp Treblinka: A Documentary. New York: Holocaust Library, 1979. LOC 79-53471
  12. ↑ Franciszek Ząbecki, Wspomnienia dawne i nowe, PAX Association Publishing, Warsaw 1977. (pl)
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Edward Kopówka, Paweł Rytel-Andrianik (2011). Treblinka II – Obóz zagłady [Treblinka II – Death camp] (PDF) (Polish). Drohiczyńskie Towarzystwo Naukowe. էջեր 74, 77–82, 97–99. ISBN 978-83-7257-496-1. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF file, direct download 15.1 MB) October 10, 2014-ին. Վերցված է August 15, 2013-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  14. ↑ Diapositive.pl (2013). «Treblinka». Holocaust Museum. Jewish Identity and Culture in Poland. Վերցված է September 3, 2013-ին. «See also: Yad Vashem Holocaust Museum, Washington.»
  15. ↑ Maranda, Michał (2002). Więźniowie obozu zagłady w Treblince [Prisoners of Treblinka death camp] (PDF) (Polish). Uniwersytet Warszawski, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych (Warsaw University Institute of Social Sciences). էջեր 160–161. ISBN 83-915036-6-6. Վերցված է 15 December 2013-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  16. ↑ Staff (May 12, 2008). «Defiance and Uprising». Treblinka. Muzeum Walki i Męczenstwa w Treblince. Վերցված է 15 August 2013-ին.
  17. ↑ Yitzhak Arad (1999). Belzec, Sobibor, Treblinka: The Operation Reinhard Death Camps. Indiana University Press. էջեր 360–361. ISBN 0253213053. Վերցված է September 19, 2013-ին. «Chorazycki.»
  18. ↑ Jerzy Śląski (1990). «VII. Pod Gwiazdą Dawida» (PDF). Polska Walcząca (Polish). PAX Warszawa Wydanie II. էջեր 8–9. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) October 4, 2013-ին. Վերցված է August 15, 2013-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  19. ↑ Adam Easton (4 August 2013), Treblinka survivor recalls suffering and resistance. BBC News, Treblinka, Poland.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բարեկ_Լայչեր&oldid=10066116» էջից