Ֆրանկլին Չանգ-Դիաս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ֆրանկլին Չանգ-Դիաս
Մասնագիտություն  ԱՄՆ և  Կոստա Ռիկա
Ծնվել է ապրիլի 5, 1950(1950-04-05)[1][2] (74 տարեկան)
Ծննդավայր Սան Խոսե, Կոստա Ռիկա
Պարգևներ

Ֆրանկլին Ռամոն Չանգ-Դիաս (ապրիլի 5, 1950(1950-04-05)[1][2], Սան Խոսե, Կոստա Ռիկա)[5], ամերիկացի մեխանիկ, ֆիզիկոս և ՆԱՍԱ-ի նախկին տիեզերագնաց։ Ad Astra Rocket ընկերության միակ հիմնադիրն ու գործադիր տնօրենն է, ինչպես նաև Cummins-ի տնօրենների խորհրդի անդամ[6]։ Նա Ամերիկայի քաղաքացի է դարձել 1977 թվականին[7][8]։

Յոթ մաքոքային թռիչքների վետերան է, որը 2021 թվականի տվյալներով ռեկորդային է տիեզերական թռիչքների մեծամասնությամբ (ռեկորդը պատկանում է Ջերի Լ. Ռոսին)։ Դարձել է երրորդ լատինամերիկացին, սակայն ՆԱՍԱ-ի առաջին ներգաղթյալ լատինաամերիկացի տիեզերագնացն է ընտրվել տիեզերք թռչելու համար[9]։ Չանգ-Դիասը ՆԱՍԱ-ի տիեզերագնացների փառքի սրահի անդամ է։

Ընտանիք և կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանկլին Ռամոն Չանգ-Դիասը ծնվել է Սան Խոսեում, Կոստա Ռիկա, 1950 թվականի ապրիլի 5-ին նավթագործ Ռամոն Անխել Չանգ Մորալեսի[10][11], ում հայրը փախել է Չինաստանից բռնցքամարտիկների ապստամբության ժամանակ, և Մարիա Եվգենիա Դիասի ընտանիքում։ Վեց երեխաներից մեկն է, նա ունի կրտսեր քույր՝ Սոնյա Ռոզան (ծնված 1952 թվականի դեկտեմբերին), իսկ մայրը, քույրերն ու եղբայրները դեռ ապրում են Կոստա Ռիկայում[12][13]։ Նախկին կնոջ՝ Քենդիս Չանի հետ նրա երկու ավագ դուստրերից մեկը Սոնյա Ռոզան է, ով Մասաչուսեթսի նահանգի Սենատի անդամ է։ Ամուսնացել է Միացյալ Նահանգներում 1984 թվականի դեկտեմբերի 17-ին, դոկտոր Փեգի Մարգարեթ Դոնկաստերի հետ (ծնված Ստաֆորդում, Ալեքսանդրիա, Լուիզիանա), որի հետ նա ունի երկու դուստր, որոնք երկուսն էլ ծնվել են Տեխասի Հյուստոն քաղաքում[14][15][16][11][17]։

1967 թվականի նոյեմբերին ավարտել է Սան Խոսեի «Collegio de La Salle»-ն «A» առաջադիմությամբ, այնուհետև տեղափոխվել Միացյալ Նահանգներ՝ 1969 թվականին Կոնեկտիկուտի Հարթֆորդի հանրային ավագ դպրոցում ավարտելու միջնակարգ դպրոցը։ 1973 թվականին հաճախել է Կոնեկտիկուտի համալսարան, որտեղ ստացել է բակալավրի կոչում մեքենաշինության ոլորտում և դարձել ուսանողների աջակցության դաշնային TRIO ծրագրի մասնակից[11]։ Այնուհետև սովորել է Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում (MIT), որտեղ 1977 թվականին ստացել է պլազմայի կիրառական ֆիզիկայի թեկնածուի կոչում[18]։ Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտում (MIT) ուսանելու ընթացքում Չանգ-Դիասը աշխատել է միաձուլման տեխնոլոգիայի և պլազմային հրթիռների շարժման ոլորտներում[8][18]։

ՆԱՍԱ-ի կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չանգ-Դիասը ՆԱՍԱ-ի կողմից ընտրվել է որպես տիեզերագնացի թեկնածու 1980 թվականին և առաջին անգամ թռել է տիեզերական մաքոքով 1986 թվականին STS-61-C առաքելությամբ։ Հետագա թռիչքները ներառում էին STS-34 (1989 թվական), STS-46 (1992 թվական), STS-60 (1994 թվական), STS-75 (1996 թվական), STS-91 (1998 թվական) և STS-111 (2002 թվական)։ STS-111-ի ընթացքում նա Ֆիլիպ Պերինի հետ կատարել է երեք արտաճանապարհային գործողություններ (EVA) Միջազգային տիեզերական կայանի (ISS) կառուցման շրջանակներում։ 1993-2005 թվականներին եղել է նաև Ջոնսոնի տիեզերական կենտրոնի առաջադեմ տիեզերական շարժման լաբորատորիայի տնօրեն։ Չանգ-Դիասը թոշակի է անցել NASA-ից 2005 թվականին[8]։

Կարիերան ՆԱՍԱ-ից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դոկտոր Չանգը ուսանողների հետ «Odyssey 2050 The Movie» ֆիլմի նկարահանումների ժամանակ Ad Astra Rocket Company-ում, 2010 թվական:

ՆԱՍԱ-ից հեռանալուց հետո Չանգ-Դիասը հիմնել է «Ad Astra Rocket» ընկերությունը, որը սկսել է զարգացնել պլազմային հրթիռների շարժման առաջադեմ տեխնոլոգիաներ։ Տարիների հետազոտությունների և մշակումների արդյունքում ստեղծվել է Variable Specific Impulse Magnetoplasma Rocket (VASIMR) էլեկտրական շարժչի համակարգը՝ տիեզերքում օգտագործելու համար[19]։ Իր ճկուն գործող ռեժիմի շնորհիվ հրթիռը կարող է հասնել արտանետման շատ բարձր արագությունների, և բավականաչափ հզոր էներգիայի մատակարարմամբ այն նույնիսկ տեսականորեն ի վիճակի է 39 օրվա ընթացքում անձնակազմով հրթիռ հասցնել Մարս[20]։

Չանգ-Դիասը նաև ակտիվ է շրջակա միջավայրի պաշտպանության և կլիմայի փոփոխության մասին իրազեկվածության բարձրացման գործում, մասնավորապես, դերակատարում ունենալով «Օդիսական 2050» ֆիլմում, որտեղ նա խրախուսում է երիտասարդներին ակտիվ դեր խաղալ բնապահպանական խնդիրների լուծման գործում[21]։

Բացի այդ, Չանգ-Դիասը Ռայսի համալսարանի ֆիզիկայի և աստղագիտության դոցենտ է[22]։ 2009 թվականի դեկտեմբերի 8-ից աշխատում է Cummins-ի տնօրենների խորհրդում[23]։

Նա նաև 2022 թվականի Մասաչուսեթսի նահանգապետի թեկնածու Սոնյա Չանգ-Դիասի հայրն է։

Մրցանակներ և պարգևատրումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1986 թվականին Ֆրանկլին Չանգ-Դիասը դարձել է Ազատության մեդալի տասներկու դափնեկիրներից մեկը։ 2012 թվականի մայիսի 5-ին ընդունվել է ՆԱՍԱ-ի տիեզերագնացների փառքի սրահ՝ Քենեդու տիեզերական կենտրոնի այցելուների համալիրում տեղի ունեցած արարողության ժամանակ[11][24]։ Բացի այդ, իր կարիերայի և գիտական ​​նվաճումների շնորհիվ մի քանի անգամ պարգևատրվել է Կոստա Ռիկայում և ստացել է պատվավոր քաղաքացու կոչում երկրի օրենսդիր մարմնի կողմից։ Նրա պատվին անվանվել է Կոստա Ռիկայի բարձր տեխնոլոգիաների ազգային կենտրոնը (CeNAT), ինչպես նաև այլ հաստատություններ։ 2014 թվականին Չանգ-Դիասը արժանացել է «Բազզ Օլդրին» քառամյա մրցանակին, որը հիմնադրվել է Explorers Club-ի կողմից։ Մրցանակը հանձնել է Բազ Օլդրինը, ում Չանգ-Դիասը անվանել է իր մանկության հերոսը[25][26]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Internet Movie Database — 1990.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 GeneaStar
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 https://searchpub.nssc.nasa.gov/servlet/sm.web.Fetch/Agency_Awards_Historical_Recipient_List.pdf?rhid=1000&did=2120817&type=released
  4. ↑ 4,0 4,1 https://www.carnegie.org/awards/great-immigrants/2008-great-immigrants/
  5. ↑ «Chang-Díaz, Franklin». Current Biography Yearbook 2011. Ipswich, MA: H.W. Wilson. 2011. էջեր 121–124. ISBN 9780824211219.
  6. ↑ «Board of Directors». Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  7. ↑ «Board of Directors». Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 «Franklin Chang-Diaz: Astronaut and Rocket Scientist». PBS. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 15. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 12-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link), Wired Science, November 14, 2007
  9. ↑ NOVA Science Now. «Profile: Franklin Chang-Diaz». PBS. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 21-ին. The first Latin American to go into space was Arnaldo Tamayo Méndez from Cuba in 1980 (through the Soviet Union) and second was Rodolfo Neri Vela from Mexico in 1985.
  10. ↑ Chang-Díaz, Franklin R.: 1950—: Astronaut, Physicist Encyclopedia.com. Retrieved: May 5, 2012
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 «Biographical data: FRANKLIN R. CHANG-DÍAZ (PH.D.) NASA ASTRONAUT (FORMER)» (PDF). NASA. September 2012. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 11-ին.
  12. ↑ «Sonia Chang-Diaz grabs Senate seat - BostonHerald.com». Boston Herald. 2008 թ․ նոյեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2006 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  13. ↑ Dr. Franklin R. Chang-Diaz – Keynote Speaker Արխիվացված Մարտ 29, 2012 Wayback Machine Babson. Retrieved: May 5, 2012
  14. ↑ Drake, John C. (2008 թ․ սեպտեմբերի 17). «A Senate fixture toppled: Chang-Díaz defeats embattled Wilkerson in primary». Boston Globe. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  15. ↑ Consultas de hechos y actos civiles y electorales Արխիվացված Մայիս 10, 2010 Wayback Machine Tribunal Supremo de Elecciones. Retrieved: May 5, 2012 (es)
  16. ↑ La familia Díaz de San José La Nación. Retrieved: May 5, 2012 (es)
  17. ↑ Space Shuttle Mission STS-75 Press Kit Արխիվացված Հոկտեմբեր 8, 2021 Wayback Machine NASA February 1996
  18. ↑ 18,0 18,1 Spacefacts Biography of Franklin Chang-Diaz Spacefacts Retrieved July 18, 2011
  19. ↑ «NASA - Propulsion Systems of the Future». NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  20. ↑ Billings, Lee (2009 թ․ սեպտեմբերի 29). «Former astronaut Dr. Franklin Chang-Diaz explains how his plasma rocket engine could revolutionize space travel and why we need nuclear power in space». seedmagazine.com. Seed Media Group. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 29. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 10-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  21. ↑ Whelan, Ben. «Odyssey 2050». British Embassy Costa Rica. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 28-ին.
  22. ↑ «Franklin Chang-Diaz». Faculty Information System. Rice University. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 7-ին.
  23. ↑ «Cummins.com > News Article». 2009 թ․ դեկտեմբերի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 24-ին.
  24. ↑ «Collect Space». Collect Space. 2012 թ․ մայիսի 6. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  25. ↑ Address: Building Dr. Franklin Chang Diaz, 1.3 km, North American Embajada Pavas, San Jose, Costa Rica Արխիվացված Հոկտեմբեր 4, 2018 Wayback Machine Centro Nacional de Alta de Tecnología (CeNAT), 2011
  26. ↑ «Grupo científico mundial premia a Franklin Chang». La Nacion. 2014 թ․ մարտի 18. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 20-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիիքպահեստ


Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆրանկլին_Չանգ-Դիաս&oldid=9358508» էջից