Ֆիբրոբլաստներ

Ստեղծել հղումը
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Merge arrows
 Առաջարկվում է այս և Ֆիբրոբլաստ հոդվածները միացնել իրար: (քննարկում)


Ֆիբրոբլաստներ, կենսաբանական բջիջների տեսակ են, որոնք սինթեզում են արտաբջջային մատրիցն և կոլագենը, կենդանիների հյուսվածքների համար ստեղծում են կառուցվածքային շրջանակ (ստրոմա) և կարևոր դեր են խաղում վերքերի բուժման գործում[1]։ Ֆիբրոբլաստները կենդանիների շարակցական հյուսվածքի ամենատարածված բջիջներն են[2]։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միկրոթելեր (կապույտ և կարմիր), միտոքոնդրիումներ (դեղին) և միջուկներ (կանաչ) ֆիբրոբլաստային բջիջներում։

Ֆիբրոբլաստներն ունեն ճյուղավորված ցիտոպլազմա, որը շրջապատում է էլիպսաձեւ բծավոր միջուկն, որն իր հերթին ունի երկու կամ ավելի միջուկներ։ Ակտիվ ֆիբրոբլաստները կարելի է ճանաչել իրենց առատ, կոպիտ էնդոպլազմային ցանցով։ Անգործուն ֆիբրոբլաստներն, որոնք կոչվում են ֆիբրոցիտներ, ավելի փոքր են, ունեն ունեն ավելի փոքր էնդոպլազմային ցանցով։

Ի տարբերություն էպիթելային բջիջների, ֆիբրոբլաստները չեն կազմում հարթ միաշերտեր և չեն սահմանափակվում մի կողմից բազալ շերտի բևեռացնող կցորդով, չնայած որոշ իրավիճակներում նրանք կարող են նպաստել բազալ շերտի բաղադրիչներին (օրինակ՝ աղիքներում ենթաէպիթելային միոֆիբրոբլաստները կարող են արտազատել α-2-շղթա կրող բաղադրիչը լամինինի մեջ, որը բացակայում է միայն ֆոլիկուլային կապակցված էպիթելի տարածքներում, և բացակայում է միոֆիբրոբլաստների ծածկույթը[3]։ Ֆիբրոբլաստները կարող են նաև դանդաղորեն գաղթել նախանյութի երկայնքով՝ որպես առանձին բջիջներ, կրկին ի տարբերություն էպիթելի բջիջների։ Մինչ էպիթելի բջիջները կազմում են մարմնի կառուցվածքների ծածկույթը, ֆիբրոբլաստներն և դրանց հետ կապված շարակցական հյուսվածքները կազմում են օրգանիզմի հիմնական զանգվածը[4]։

Ֆիբրոբլաստի կյանքի տևողությունն, որը չափվում է հավի սաղմերում, 57=3 օր է[5]։

Կապը ֆիբրոցիտների հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիբրոբլաստներն և ֆիբրոցիտները նույն բջիջների երկու վիճակ են, որոնցից առաջինն ակտիվացված վիճակ է, երկրորդը՝ պակաս ակտիվ վիճակ, որը կապված է հյուսվածքների պահպանման և նյութափոխանակության հետ։ Ներկայումս միտում կա երկու ձևերն էլ անվանել ֆիբրոբլաստներ։ Բլաստ վերջածանցը բջջային կենսաբանության մեջ օգտագործվում է ցողունային բջջին կամ ակտիվացված նյութափոխանակության վիճակում գտնվող բջջին վերաբերելու համար։

Ֆիբրոբլաստները մորֆոլոգիապես տարասեռ են և ունեն տարբեր արտաքին տեսք՝ կախված դրանց գտնվելու վայրից և գործունեությունից։ Չնայած դրանք մորֆոլոգիապես աննկատելի են, արտարգանդային փոխպատվաստված ֆիբրոբլաստները հաճախ կարող են պահպանել դիրքային հիշողությունը գտնվելու վայրի և հյուսվածքների համատեքստում, որտեղ նրանք նախկինում ապրել են առնվազն մի քանի սերունդ։ Այս ուշագրավ վարքագիծը կարող է հանգեցնել անհարմարության այն հազվագյուտ դեպքերում, երբ նրանք չափազանց կուտակվում են այնտեղ[6][7]։

Զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիբրոբլաստների հիմնական գործառույթն է պահպանել շարակցական հյուսվածքների կառուցվածքային ամբողջականությունն արտաբջջային մատրիցի պրեկուրսորների (նյութեր և բույսեր, որոնք հաճախ կիրառվում են թմրամիջոցների և հոգեմետ նյութերի ստացման համար) մշտական սեկրեցիայի միջոցով, որոնք ապահովում են բոլոր այդպիսի բաղադրիչները, հիմնականում հիմնական նյութն և տարբեր մանրաթելերը։ Արտաբջջային մատրիցի պրեկուրսորներիի կազմն որոշում է շարակցական հյուսվածքների ֆիզիկական հատկությունները։

Շարակցական հյուսվածքի այլ բջիջների նման, ֆիբրոբլաստները գալիս են պարզունակ մեզենքիմայից։ Հետևաբար, նրանք արտահայտում են միջանկյալ թելիկ սպիտակուց վիմենտին, հատկություն, որն օգտագործվում է որպես մարկեր՝ դրանց մեզոդերմալ ծագումն որոշելու համար[8]։ Այնուամենայնիվ, այս թեստն ոչ սպեցիֆիկ է, քանի որ կպչուն սուբստրատի վրա արհեստական պայմաններում աճեցված էպիթելի բջիջներն որոշ ժամանակ անց կարող են նաև արտահայտել վիիմենտին[9]։

Որոշակի իրավիճակներում էպիթելի բջիջները կարող են առաջացնել ֆիբրոբլաստներ, գործընթաց, որը կոչվում է էպիթելի-մեզենխիմալ անցում[8]։

Ընդհակառակը, ֆիբրոբլաստներն որոշ իրավիճակներում կարող են առաջացնել էպիթելիա՝ անցնելով մեզենխիմալ անցում դեպի էպիթելի և կազմակերպվելով խտացված, բևեռացված, կողմերից միացված իսկական էպիթելի շերտի մեջ։ Այս գործընթացը նկատվում է զարգացման բազմաթիվ իրավիճակներում (օրինակ՝ նեֆրոնի զարգացման ժամանակ), ինչպես նաև վերքերի ապաքինման և քաղցկեցածնության ժամանակ։

Գործառույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիբրոբլաստներն արտադրում են կոլագենի մանրաթելեր, գլիկոզամինոգլիկաններ, ցանցաթաղանթ և առաձգական մանրաթելեր։ Աճող անհատների ֆիբրոբլաստները բաժանվում և սինթեզում են հիմնական նյութը։ Հյուսվածքների վնասը խթանում է ֆիբրոցիտներն և առաջացնում ֆիբրոբլաստների արտադրություն[10]։

Բորբոքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բացի կառուցվածքային բաղադրիչների իրենց հայտնի դերից, ֆիբրոբլաստները կարևոր դեր են խաղում հյուսվածքների վնասման իմունային պատասխանի մեջ։ Նրանք ներխուժող միկրոօրգանիզմների առկայության դեպքում բորբոքում առաջացնող առաջին մասնակիցներն են։ Նրանք առաջացնում են քիմոկինների սինթեզ՝ իրենց մակերեսին ընկալիչների ներկայացման միջոցով։ Այնուհետև իմունային բջիջներն արձագանքում են և նախաձեռնում ինվազիվ միկրոօրգանիզմների ոչնչացման միջոցառումների կասկադ[11]։ Ֆիբրոբլաստների մակերևույթի ընկալիչները նաև թույլ են տալիս կարգավորել արյունաստեղծ բջիջներն և իմունային բջիջների համար ուղի ապահովել ֆիբրոբլաստները կարգավորելու համար[12]։

Ուռուցքի միջնորդություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիբրոբլաստները, ինչպես քաղցկեղի հետ կապված հյուրընկալող ֆիբրոբլաստները (TAF), կարևոր դեր են խաղում իմունային կարգավորման մեջ բաղադրիչների և ստացված մոդուլյատորների միջոցով։ Հայտնի է, որ կարևոր դեր են խաղում բորբոքային ռեակցիայի, ինչպես նաև ուռուցքների անձեռնմխելիությունը ճնշելու գործում։ Ստացված բաղադրիչները փոփոխություններ են առաջացնում կազմի մեջ և նախաձեռնում վերափոխում։ Վերափոխումը նկարագրվում է որպես ֆերմենտի գործունեության արդյունքում առաջացած փոփոխություններ, որոնք կարող են հանգեցնել դեգրադացիայի[13]։ Քաղցկեղի իմունային կարգավորումը մեծապես որոշվում է բջիջների վերափոխմամբ, քանի որ այդ բջիջներն պատասխանատու են բազմաթիվ գործառույթների կարգավորման համար, ինչպիսիք են կենսական օրգանների տարածումը, տարբերակումն և մորֆոգենեզն (ձևագոյացում)։ Ուռուցքների շատ տեսակների մեջ, հատկապես էպիթելի բջիջների հետ կապված, վերափոխումը տարածված է։ Վերափոխումը տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ ուռուցքները վերանում են[14]։ Ստացված բաղադրիչների օրինակներից են տենասցինն և թրոմբոսպոնդին-1, որոնք կարող են հայտնաբերվել համապատասխանաբար քրոնիկ բորբոքման և քաղցկեղի լոկուսներում (տեղայնություն)։

Ուռուցքների իմունային կարգավորումը կարող է իրականացվել նաև մոդուլյատորների միջոցով։ Չնայած այս մոդուլյատորները կարող են նման լինել TAF-ից ստացված բաղադրիչներին, դրանք տարբերվում են այն իմաստով, որ պատասխանատու են տատանումների և շրջանառության համար։ Քայքայված մոլեկուլները կարող են կարևոր դեր ունենալ իմունային կարգավորման մեջ։ Այս պրոտեազները ստացվում են ֆիբրոբլաստներից[15]։

Ֆիբրոբլաստների օգտագործումն որպես սնուցող բջիջներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մկների սաղմնային ֆիբրոբլաստները հաճախ օգտագործվում են որպես օժանդակ՝ սնուցող բջիջներ մարդու սաղմնային ցողունային բջիջների, առաջացած բազմակարծ ցողունային բջիջների և առաջնային էպիթելի բջիջների մշակույթի օգտագործմամբ ուսումնասիրություններում[16]։ Այն կարող է օգտագործվել նաև որպես օժանդակ՝ սնուցող բջիջներ մարդու սաղմնային ցողունային բջիջների և առաջնային էպիթելի բջիջների միջոցով[17]։ Այնուամենայնիվ, շատ հետազոտողներ փորձում են աստիճանաբար հրաժարվել, հօգուտ ճշգրիտ սահմանված բաղադրիչներով սննդարար միջավայրերի՝ կլինիկական որակի արտադրանքի զարգացումը հեշտացնելու համար[18]։

Հաշվի առնելով առաջնային էպիթելային բջիջներից ստացված հյուսվածքների հնարավոր կլինիկական կիրառումն, ուսումնասիրվել է մարդու ֆիբրոբլաստների օգտագործումն որպես սնուցիչների այլընտրանք[19]։ Թեև ֆիբրոբլաստները սովորաբար օգտագործվում են ցողունային բջիջների բազմակողմանիությունը պահպանելու համար։ Դրանք կարող են օգտագործվել նաև ցողունային բջիջների զարգացումն որոշակի տեսակի բջիջների, ինչպիսիք են կարդիոմիոցիտները[20]։

Իմունային պատասխան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարմնի տարբեր անատոմիական տեղամասերից ֆիբրոբլաստներն արտահայտում են բազմաթիվ գեներ, որոնք կոդավորում են իմունային միջնորդներն ու սպիտակուցներն[21]։ Իմունային պատասխանի այս միջնորդները բջջային հաղորդակցություն են ապահովում արյունաստեղծ իմունային բջիջների հետ[22]։ Ոչ հեմատոպոետիկ բջիջների, ինչպիսիք են ֆիբրոբլաստներն, իմունային ակտիվությունը կոչվում է կառուցվածքային անձեռնմխելիություն[23]։ Իմունաբանական մարտահրավերներին արագ արձագանքելուն նպաստելու համար ֆիբրոբլաստները ծածկագրում են էպիգենոմում կառուցվածքային բջջային իմունային պատասխանի կարևոր ասպեկտները[24]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «MedlinePlus: Genetics». medlineplus.gov (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 26-ին.
  2. ↑ «Fibroblast Cells». FIBROBLASTS: CELL CULTURE AND TRANSFECTION PROTOCOL (ամերիկյան անգլերեն).
  3. ↑ Weissman-Shomer, Pnina; Fry, Michael (1975 թ․ հունվարի 1). «Chick embryo fibroblasts senescence in vitro: Pattern of cell division and life span as a function of cell density». Mechanisms of Ageing and Development. 4: 159–166. doi:10.1016/0047-6374(75)90017-2. ISSN 0047-6374.
  4. ↑ Weissman-Shomer, P.; Fry, M. (1975). «Chick embryo fibroblasts senscence in vitro: pattern of cell division and life span as a function of cell density». Mechanisms of Ageing and Development. 4 (2): 159–166. doi:10.1016/0047-6374(75)90017-2. ISSN 0047-6374. PMID 1152547.
  5. ↑ Weissmanshomer, P; Fry, M (1975). «Chick embryo fibroblasts senescence in vitro: Pattern of cell division and life span as a function of cell density». Mechanisms of Ageing and Development (անգլերեն). 4: 159–166. doi:10.1016/0047-6374(75)90017-2.
  6. ↑ Advances in Extracellular Space Research and Application: 2013 Edition (անգլերեն). ScholarlyEditions. 2013 թ․ հունիսի 21. ISBN 978-1-4816-8262-6.
  7. ↑ «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 26-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 Dave, Jui M.; Bayless, Kayla J. (2014-05). «Vimentin as an Integral Regulator of Cell Adhesion and Endothelial Sprouting». Microcirculation (անգլերեն). 21 (4): 333–344. doi:10.1111/micc.12111. ISSN 1073-9688.
  9. ↑ Dave, Jui M.; Bayless, Kayla J. (2014-05). «Vimentin as an integral regulator of cell adhesion and endothelial sprouting». Microcirculation (New York, N.Y.: 1994). 21 (4): 333–344. doi:10.1111/micc.12111. ISSN 1549-8719. PMID 24387004.
  10. ↑ Pilling, Darrell; Vakil, Varsha; Cox, Nehemiah; Gomer, Richard H. (2015 թ․ սեպտեմբերի 22). «TNF-α–stimulated fibroblasts secrete lumican to promote fibrocyte differentiation». Proceedings of the National Academy of Sciences (անգլերեն). 112 (38): 11929–11934. doi:10.1073/pnas.1507387112. ISSN 0027-8424. PMC 4586854. PMID 26351669.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ PMC format (link)
  11. ↑ Smith, R. S.; Smith, T. J.; Blieden, T. M.; Phipps, R. P. (1997-08). «Fibroblasts as sentinel cells. Synthesis of chemokines and regulation of inflammation». The American Journal of Pathology. 151 (2): 317–322. ISSN 0002-9440. PMC 1858004. PMID 9250144.
  12. ↑ Smith, R. S.; Smith, T. J.; Blieden, T. M.; Phipps, R. P. (1997-08). «Fibroblasts as sentinel cells. Synthesis of chemokines and regulation of inflammation». The American Journal of Pathology. 151 (2): 317–322. ISSN 0002-9440. PMC 1858004. PMID 9250144.
  13. ↑ Bonnans, Caroline; Chou, Jonathan; Werb, Zena (2014-12). «Remodelling the extracellular matrix in development and disease». Nature reviews. Molecular cell biology. 15 (12): 786–801. doi:10.1038/nrm3904. ISSN 1471-0072. PMC 4316204. PMID 25415508.
  14. ↑ Silzle, Tobias; Randolph, Gwendalyn J.; Kreutz, Marina; Kunz-Schughart, Leoni A. (2004 թ․ հունվարի 10). «The fibroblast: sentinel cell and local immune modulator in tumor tissue». International Journal of Cancer. 108 (2): 173–180. doi:10.1002/ijc.11542. ISSN 0020-7136. PMID 14639599.
  15. ↑ Silzle, Tobias; Randolph, Gwendalyn J.; Kreutz, Marina; Kunz‐Schughart, Leoni A. (2004 թ․ հունվարի 10). «The fibroblast: Sentinel cell and local immune modulator in tumor tissue». International Journal of Cancer (անգլերեն). 108 (2): 173–180. doi:10.1002/ijc.11542. ISSN 0020-7136.
  16. ↑ Llames, Sara; García-Pérez, Eva; Meana, Álvaro; Larcher, Fernando; del Río, Marcela (2015 թ․ օգոստոսի 1). «Feeder Layer Cell Actions and Applications». Tissue Engineering. Part B, Reviews. 21 (4): 345–353. doi:10.1089/ten.teb.2014.0547. ISSN 1937-3368. PMC 4533020. PMID 25659081.
  17. ↑ Hynds, Robert E; Bonfanti, Paola; Janes, Sam M (2018-2). «Regenerating human epithelia with cultured stem cells: feeder cells, organoids and beyond». EMBO Molecular Medicine. 10 (2): 139–150. doi:10.15252/emmm.201708213. ISSN 1757-4676. PMC 5801505. PMID 29288165.
  18. ↑ Hagbard, Louise; Cameron, Katherine; August, Paul; Penton, Christopher; Parmar, Malin; Hay, David C.; Kallur, Therése (2018 թ․ հուլիսի 5). «Developing defined substrates for stem cell culture and differentiation». Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 373 (1750): 20170230. doi:10.1098/rstb.2017.0230. ISSN 0962-8436. PMC 5974452. PMID 29786564.
  19. ↑ Desai, Nina; Rambhia, Pooja; Gishto, Arsela (2015 թ․ փետրվարի 22). «Human embryonic stem cell cultivation: historical perspective and evolution of xeno-free culture systems». Reproductive Biology and Endocrinology : RB&E. 13: 9. doi:10.1186/s12958-015-0005-4. ISSN 1477-7827. PMC 4351689. PMID 25890180.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  20. ↑ Matsuda, Yusuke; Takahashi, Ken; Kamioka, Hiroshi; Naruse, Keiji (2018 թ․ սեպտեմբերի 10). «Human gingival fibroblast feeder cells promote maturation of induced pluripotent stem cells into cardiomyocytes». Biochemical and Biophysical Research Communications. 503 (3): 1798–1804. doi:10.1016/j.bbrc.2018.07.116. ISSN 0006-291X.
  21. ↑ Krausgruber, Thomas; Fortelny, Nikolaus; Fife-Gernedl, Victoria; Senekowitsch, Martin; Schuster, Linda C.; Lercher, Alexander; Nemc, Amelie; Schmidl, Christian; Rendeiro, André F. (2020 թ․ հուլիսի 1). «Structural cells are key regulators of organ-specific immune response». Nature. 583 (7815): 296–302. doi:10.1038/s41586-020-2424-4. ISSN 0028-0836. PMC 7610345. PMID 32612232.
  22. ↑ Krausgruber, Thomas; Fortelny, Nikolaus; Fife-Gernedl, Victoria; Senekowitsch, Martin; Schuster, Linda C.; Lercher, Alexander; Nemc, Amelie; Schmidl, Christian; Rendeiro, André F. (2020 թ․ հուլիսի 9). «Structural cells are key regulators of organ-specific immune responses». Nature (անգլերեն). 583 (7815): 296–302. doi:10.1038/s41586-020-2424-4. ISSN 0028-0836.
  23. ↑ Armingol, Erick; Officer, Adam; Harismendy, Olivier; Lewis, Nathan E. (2021). «Deciphering cell–cell interactions and communication from gene expression». Nature Reviews. Genetics. 22 (2): 71–88. doi:10.1038/s41576-020-00292-x. ISSN 1471-0056. PMC 7649713. PMID 33168968.
  24. ↑ Minton, Kirsty (2020-09). «A gene atlas of 'structural immunity'». Nature Reviews Immunology (անգլերեն). 20 (9): 518–519. doi:10.1038/s41577-020-0398-y. ISSN 1474-1733.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆիբրոբլաստներ&oldid=9589503» էջից