«Մեծ պանդա»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
չ մաքրվեց, փոխարինվեց: ։ → : (57) oգտվելով ԱՎԲ |
||
Տող 19. | Տող 19. | ||
| range map = Mapa distribuicao Ailuropoda melanoleuca.png |
| range map = Mapa distribuicao Ailuropoda melanoleuca.png |
||
}} |
}} |
||
[[Պատկեր:Chengdu-pandas-d18.jpg|մինի| |
[[Պատկեր:Chengdu-pandas-d18.jpg|մինի|Պանդայի մեկ շաբաթական ձագը]] |
||
'''Մեծ պանդա''' կամ '''բամբուկե արջ''' ({{lang-la|Ailuropoda melanoleuca}}),- «սև-սպիտակ կատվաթաթ», [[կաթնասուն]], որի հայրենիքը կենտրոնական [[Չինաստան]]ն |
'''Մեծ պանդա''' կամ '''բամբուկե արջ''' ({{lang-la|Ailuropoda melanoleuca}}),- «սև-սպիտակ կատվաթաթ», [[կաթնասուն]], որի հայրենիքը կենտրոնական [[Չինաստան]]ն է: Մեծ պանդան ապրում է լեռնային շրջաններում, ինչպիսիք են [[Սիչուան]]ը և [[Տիբեթ]]ը: [[20-րդ դար]]ի երկրորդ կեսից սկսած պանդան դարձել է Չինաստանի ազգային խորհրդանիշը: |
||
Չինարեն անվանումը նշանակում է «[[արջ]]- [[կատու]]», և անգամ հակառակ կողմից կարդալիս այն դարձյալ նույնն է |
Չինարեն անվանումը նշանակում է «[[արջ]]- [[կատու]]», և անգամ հակառակ կողմից կարդալիս այն դարձյալ նույնն է նշանակում: Նրա արևմտյան անվանումը ծագել է [[փոքր պանդա]] տեսակի անվանումից: Նախկինում նրան անվանել են նաև '''բծավոր արջ''' ({{lang-la|Ailuropus melanoleucus}}): |
||
==Արտաքին տեսքը== |
==Արտաքին տեսքը== |
||
[[Մեծ պանդան]] ունի 1.2-1.5 մ երկարություն և 30-160 կգ |
[[Մեծ պանդան]] ունի 1.2-1.5 մ երկարություն և 30-160 կգ քաշ: Ի տարբերություն այլ [[արջեր]]ի ունի բավականին երկար պոչ (մինչև 12սմ): Մարմինը մեծ է, ծածկված խիտ սպիտակ մորթիով, աչքերի շուրջ սև բծերով և սև թաթերով: Հետևի կարճ, հաստ թաթերը ունեն սուր եղունգներ: Ներբաններին և յուրաքանչյուր մատի հիմքում լավ զարգացած են մերկ բարձիկները, որոնք հեշտացնում են բամբուկի հարթ ցողուններ բռնելը: |
||
Անունը չինարեն նշանակում է «Սև-սպիտակ կատու-արջ» |
Անունը չինարեն նշանակում է «Սև-սպիտակ կատու-արջ»: |
||
• Մարմնի |
• Մարմնի չափերը: 1,5-1,8 մ |
||
• Մարմնի |
• Մարմնի զանգածը: 80-125 կգ |
||
• Էգերը հիմնականում ավելի փոքր |
• Էգերը հիմնականում ավելի փոքր են: |
||
• Մորթին սև ու սպիտակ |
• Մորթին սև ու սպիտակ է: |
||
• Չորսոտանի կենդանի |
• Չորսոտանի կենդանի է: |
||
• Ամեն մի ոտք ունի 6 |
• Ամեն մի ոտք ունի 6 մատ: |
||
• Ունի 42 հզոր |
• Ունի 42 հզոր ատամներ: |
||
• Լսողությունը և հոտառությունը գերզարգացած |
• Լսողությունը և հոտառությունը գերզարգացած են: |
||
• Տեսողությունը քիչ է |
• Տեսողությունը քիչ է զարգացած: |
||
• Շնչում է |
• Շնչում է թոքերով: |
||
• Կաթնասուն |
• Կաթնասուն է: |
||
• Ընտելացվածները ապրում են մոտ 26-30 տարի, վայրիների կյանքի տևողությունը հայտնի |
• Ընտելացվածները ապրում են մոտ 26-30 տարի, վայրիների կյանքի տևողությունը հայտնի չէ: |
||
== Կենսաձև == |
== Կենսաձև == |
||
Թեպետ պանդաները պատկանում են գիշատիչ կենդանիների շարքին, սակայն նրանց սննդակարգը ճնշող մեծամասնությամբ կազմված է բուսական |
Թեպետ պանդաները պատկանում են գիշատիչ կենդանիների շարքին, սակայն նրանց սննդակարգը ճնշող մեծամասնությամբ կազմված է բուսական սնունդից: Գործնականում նրանք ուտում են միայն [[բամբուկ]]: Մեծ պանդան օրական ուտում է մինչև 30 կգ բամբուկ և ընձյուղներ: Իսկ տեխնիկապես, ինչպես շատ կենդանիներ, պանդաները ամենակեր են: Հայտնի է, որ պանդաները իրենց բամբուկային դիետայի հետ մեկտեղ ուտում են նաև ձու, ինչպես նաև որոշ միջատների: Կենդանական կերը պանդաների համար հանդիսանում է [[սպիտակուց]]ի անհրաժեշտ աղբյուր: |
||
== Դասակարգում == |
== Դասակարգում == |
||
Երկար տարիներ պանդաների ճշգրիտ տակսոնոմական դասակարգումը եղել է գիտնականների վիճաբանության առարկա. ինչպես մեծ, այնպես էլ փոքր պանդաները ունեն և արջերին, և ջրարջերին բնորոշ |
Երկար տարիներ պանդաների ճշգրիտ տակսոնոմական դասակարգումը եղել է գիտնականների վիճաբանության առարկա. ինչպես մեծ, այնպես էլ փոքր պանդաները ունեն և արջերին, և ջրարջերին բնորոշ գծեր: Վերջապես գենետիկական տեստերը ապացուցեցին, որ մեծ պանդաները իրականում [[արջ]]եր են, իսկ նրանց մերձավոր բարեկամ հանդիսանում է [[Հարավային Ամերիկա]]յում ապրող ակնոցավոր արջը: [[Փոքր պանդա]]ն ձևավորում է իր սեփական ընտանիքը (Ailuridae), որը ջրարջերի, սկունսերի և կզաքիսների հետ ձևավորում է կզաքիսանմանների (Musteloidea) վերընտանիքը: Մեծ պանդաները ունեն անսովոր թաթեր՝ «մեծ մատով» և հինգ սովորական մատներով. «մեծ մատը» իրականում հանդիսանում է [[դաստակ]]ի վերափոխված ոսկոր: |
||
== Էկոլոգիա == |
== Էկոլոգիա == |
||
Ապրում է միայն Չինաստանի կենտրոնական մասերում, բամբուկի անտառներով ծածկված 1800-3400 մ-ի վրա գտնվող |
Ապրում է միայն Չինաստանի կենտրոնական մասերում, բամբուկի անտառներով ծածկված 1800-3400 մ-ի վրա գտնվող լեռներում: |
||
Մեծ պանդան հանդիսանում է [[անհետացող տեսակ]], որը բնութագրվում է պոպուլացիայի անընդհատ նվազմամբ և ծնելիության ցածր մակարդակով, ինչպես վայրի բնությունում, այնպես էլ անազատության |
Մեծ պանդան հանդիսանում է [[անհետացող տեսակ]], որը բնութագրվում է պոպուլացիայի անընդհատ նվազմամբ և ծնելիության ցածր մակարդակով, ինչպես վայրի բնությունում, այնպես էլ անազատության մեջ: Գիտնականները ենթադրում են, որ վայրի բնության մեջ մնացել է մոտավորապես 1600 պանդա: Մեծ պանդան հանդիսանում է [[Վայրի Բնության Համաշխարհային Հիմնադրամ]]ի (WWF) խորհրդանիշը: |
||
[[Պատկեր:Lightmatter panda.jpg|մինի|ձախից|250px| Մեծահասակ մեծ պանդան Սան-Դիեգոյի կենդանաբանական այգում]] |
[[Պատկեր:Lightmatter panda.jpg|մինի|ձախից|250px| Մեծահասակ մեծ պանդան Սան-Դիեգոյի կենդանաբանական այգում]] |
||
Առաջին անգամ մեծ պանդան արևմուտքում հայտնի է դարձել [[1869]] թվականին [[ֆրանսիա]]ցի միսսիոներ [[Առմանդ Դավիդի]] ([[1826]] - [[1900]]) |
Առաջին անգամ մեծ պանդան արևմուտքում հայտնի է դարձել [[1869]] թվականին [[ֆրանսիա]]ցի միսսիոներ [[Առմանդ Դավիդի]] ([[1826]] - [[1900]]) շնորհիվ: Մեծ պանդաները շուտով դարձան հասարակության սիրելիները, քանի որ նրանք նման էին թավշե արջուկներին: Բացի այդ կենդանի փափուկ խաղալիքի կերպարի ձևավորման մեջ իր լուման է ունեցել այն փաստը, որ պանդաները համարյա թե բուսակեր են և հիմնականում սնվում են բամբուկով: [[Մարդ]]ու և պանդայի գեները 68%-ով համընկնում են: [[ԱՄՆ]]-ի և [[Ճապոնիա]]յի կենդանաբանական այգիներին մեծ պանդաների վաճառքը 1970-ական թվականների չինական քաղաքականության կարևոր մասն էր կազմում. այն հանդիսանում էր Չինաստանի և Արևմուտքի միջև մշակութային փոխանակության առաջին դրսևորումներից: |
||
Սակայն, [[1984]] թվականից սկսած պանդաներին դադարեցին օգտագործել դիվանագիտական |
Սակայն, [[1984]] թվականից սկսած պանդաներին դադարեցին օգտագործել դիվանագիտական նպատակներով: Դրա փոխարեն Չինաստանը այլ երկրներին առաջարկում է պանդաների վարձակալություն տասնամյա ժամկետով: Վարձակալության պայմանները ներառում են տարեկան մեկ միլիոն [[ԱՄՆ դոլար]] վարձակալական վճար և երաշխիքների տրամադրում, որ վարձակալության ընթացքում ծնված քոթոթները հանդիսանում են [[ՉԺՀ]] սեփականություն: Պետք է նշել, որ Չինաստանում պանդայի սպնության համար [[մահապատիժ]] է սահմանված, ինչը ևս իր դերն է խաղում այս տեսակի պահպանության հարցում: |
||
== Արվեստ և մշակույթ == |
== Արվեստ և մշակույթ == |
||
* Պանդան պատկերված է վայրի բնության պահպանության Համաշխարհային հիմնադրամի խորհրդանշանի վրա (WWF) |
* Պանդան պատկերված է վայրի բնության պահպանության Համաշխարհային հիմնադրամի խորհրդանշանի վրա (WWF) |
||
* Պանդալիսիմո-իսպանական Panda Software (նախքան ռեբրենդինգը, որից հետո այն վերածվեց Panda Security) ընկերության լոգոտիպի վրա պատկերված պանդան |
* Պանդալիսիմո-իսպանական Panda Software (նախքան ռեբրենդինգը, որից հետո այն վերածվեց Panda Security) ընկերության լոգոտիպի վրա պատկերված պանդան |
||
* Գեմմա Սաոտոմե-Ռունիկո Տակախասիի «Ռանմա1/2» ֆիլմի |
* Գեմմա Սաոտոմե-Ռունիկո Տակախասիի «Ռանմա1/2» ֆիլմի հերոսներից: Թեպետ նա մարդ է, բայց սերիաների մեծ մասում հանդես է գալիս պանդայի կերպարով (կախարդանքի պատճառով): |
||
* Փոթորկի հոգին (Storm Spirit), Warcraft III համակարգչային խաղի հերոսներից |
* Փոթորկի հոգին (Storm Spirit), Warcraft III համակարգչային խաղի հերոսներից մեկը: Ներկայացված է ոչ ավանդական կապույտ գույնի պանդայի տեսքով |
||
* Պանդառեն գարեջրագործ (Pandaren brewmaster), Warcraft III համակարգչային խաղի չեզոք հերոսներից |
* Պանդառեն գարեջրագործ (Pandaren brewmaster), Warcraft III համակարգչային խաղի չեզոք հերոսներից մեկը: |
||
* «Մեծ պանդա և փոքր պանդա» անիմացիոն ֆիլմ, 1972թ., ռեժիսոր Տակահատա Իսաո, [[Հայաո Միյաձակի]]ի հետ |
* «Մեծ պանդա և փոքր պանդա» անիմացիոն ֆիլմ, 1972թ., ռեժիսոր Տակահատա Իսաո, [[Հայաո Միյաձակի]]ի հետ համահեղինակությամբ: |
||
* «Մեծ պանդա», ռեժիսոր Մացո |
* «Մեծ պանդա», ռեժիսոր Մացո Խիկայամի: |
||
* Panda - Tekken խաղի մարտիկներից |
* Panda - Tekken խաղի մարտիկներից մեկը: |
||
* Քունգ-Ֆու Պանդա-անիմացիոն ֆիլմ (2008) |
* Քունգ-Ֆու Պանդա-անիմացիոն ֆիլմ (2008): |
||
* Մեծ պանդան հանդիսանում է [[2008 թվական]]ին [[Պեկին]]ում անցկացված 29-րդ [[ամառային օլիմպիական խաղեր]]ի թալիսմաններից |
* Մեծ պանդան հանդիսանում է [[2008 թվական]]ին [[Պեկին]]ում անցկացված 29-րդ [[ամառային օլիմպիական խաղեր]]ի թալիսմաններից մեկը: |
||
* Սեռական ոտնձգությունների պանդա-«Հարավային պարկ» մուլտֆիլմի դրվագներից մեկը և նույնանուն |
* Սեռական ոտնձգությունների պանդա-«Հարավային պարկ» մուլտֆիլմի դրվագներից մեկը և նույնանուն կերպար: |
||
== Հղումներ == |
== Հղումներ == |
02:11, 14 Ապրիլի 2016-ի տարբերակ
Մեծ պանդա | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||||
|
||||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||||
Ailuropoda melanoleuca David, 1869 |
||||||||||||
Հատուկ պահպանություն | ||||||||||||
Արեալ | ||||||||||||
|
Մեծ պանդա կամ բամբուկե արջ (լատին․՝ Ailuropoda melanoleuca),- «սև-սպիտակ կատվաթաթ», կաթնասուն, որի հայրենիքը կենտրոնական Չինաստանն է: Մեծ պանդան ապրում է լեռնային շրջաններում, ինչպիսիք են Սիչուանը և Տիբեթը: 20-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսած պանդան դարձել է Չինաստանի ազգային խորհրդանիշը: Չինարեն անվանումը նշանակում է «արջ- կատու», և անգամ հակառակ կողմից կարդալիս այն դարձյալ նույնն է նշանակում: Նրա արևմտյան անվանումը ծագել է փոքր պանդա տեսակի անվանումից: Նախկինում նրան անվանել են նաև բծավոր արջ (լատին․՝ Ailuropus melanoleucus):
Արտաքին տեսքը
Մեծ պանդան ունի 1.2-1.5 մ երկարություն և 30-160 կգ քաշ: Ի տարբերություն այլ արջերի ունի բավականին երկար պոչ (մինչև 12սմ): Մարմինը մեծ է, ծածկված խիտ սպիտակ մորթիով, աչքերի շուրջ սև բծերով և սև թաթերով: Հետևի կարճ, հաստ թաթերը ունեն սուր եղունգներ: Ներբաններին և յուրաքանչյուր մատի հիմքում լավ զարգացած են մերկ բարձիկները, որոնք հեշտացնում են բամբուկի հարթ ցողուններ բռնելը: Անունը չինարեն նշանակում է «Սև-սպիտակ կատու-արջ»:
• Մարմնի չափերը: 1,5-1,8 մ
• Մարմնի զանգածը: 80-125 կգ
• Էգերը հիմնականում ավելի փոքր են:
• Մորթին սև ու սպիտակ է:
• Չորսոտանի կենդանի է:
• Ամեն մի ոտք ունի 6 մատ:
• Ունի 42 հզոր ատամներ:
• Լսողությունը և հոտառությունը գերզարգացած են:
• Տեսողությունը քիչ է զարգացած:
• Շնչում է թոքերով:
• Կաթնասուն է:
• Ընտելացվածները ապրում են մոտ 26-30 տարի, վայրիների կյանքի տևողությունը հայտնի չէ:
Կենսաձև
Թեպետ պանդաները պատկանում են գիշատիչ կենդանիների շարքին, սակայն նրանց սննդակարգը ճնշող մեծամասնությամբ կազմված է բուսական սնունդից: Գործնականում նրանք ուտում են միայն բամբուկ: Մեծ պանդան օրական ուտում է մինչև 30 կգ բամբուկ և ընձյուղներ: Իսկ տեխնիկապես, ինչպես շատ կենդանիներ, պանդաները ամենակեր են: Հայտնի է, որ պանդաները իրենց բամբուկային դիետայի հետ մեկտեղ ուտում են նաև ձու, ինչպես նաև որոշ միջատների: Կենդանական կերը պանդաների համար հանդիսանում է սպիտակուցի անհրաժեշտ աղբյուր:
Դասակարգում
Երկար տարիներ պանդաների ճշգրիտ տակսոնոմական դասակարգումը եղել է գիտնականների վիճաբանության առարկա. ինչպես մեծ, այնպես էլ փոքր պանդաները ունեն և արջերին, և ջրարջերին բնորոշ գծեր: Վերջապես գենետիկական տեստերը ապացուցեցին, որ մեծ պանդաները իրականում արջեր են, իսկ նրանց մերձավոր բարեկամ հանդիսանում է Հարավային Ամերիկայում ապրող ակնոցավոր արջը: Փոքր պանդան ձևավորում է իր սեփական ընտանիքը (Ailuridae), որը ջրարջերի, սկունսերի և կզաքիսների հետ ձևավորում է կզաքիսանմանների (Musteloidea) վերընտանիքը: Մեծ պանդաները ունեն անսովոր թաթեր՝ «մեծ մատով» և հինգ սովորական մատներով. «մեծ մատը» իրականում հանդիսանում է դաստակի վերափոխված ոսկոր:
Էկոլոգիա
Ապրում է միայն Չինաստանի կենտրոնական մասերում, բամբուկի անտառներով ծածկված 1800-3400 մ-ի վրա գտնվող լեռներում: Մեծ պանդան հանդիսանում է անհետացող տեսակ, որը բնութագրվում է պոպուլացիայի անընդհատ նվազմամբ և ծնելիության ցածր մակարդակով, ինչպես վայրի բնությունում, այնպես էլ անազատության մեջ: Գիտնականները ենթադրում են, որ վայրի բնության մեջ մնացել է մոտավորապես 1600 պանդա: Մեծ պանդան հանդիսանում է Վայրի Բնության Համաշխարհային Հիմնադրամի (WWF) խորհրդանիշը:
Առաջին անգամ մեծ պանդան արևմուտքում հայտնի է դարձել 1869 թվականին ֆրանսիացի միսսիոներ Առմանդ Դավիդի (1826 - 1900) շնորհիվ: Մեծ պանդաները շուտով դարձան հասարակության սիրելիները, քանի որ նրանք նման էին թավշե արջուկներին: Բացի այդ կենդանի փափուկ խաղալիքի կերպարի ձևավորման մեջ իր լուման է ունեցել այն փաստը, որ պանդաները համարյա թե բուսակեր են և հիմնականում սնվում են բամբուկով: Մարդու և պանդայի գեները 68%-ով համընկնում են: ԱՄՆ-ի և Ճապոնիայի կենդանաբանական այգիներին մեծ պանդաների վաճառքը 1970-ական թվականների չինական քաղաքականության կարևոր մասն էր կազմում. այն հանդիսանում էր Չինաստանի և Արևմուտքի միջև մշակութային փոխանակության առաջին դրսևորումներից: Սակայն, 1984 թվականից սկսած պանդաներին դադարեցին օգտագործել դիվանագիտական նպատակներով: Դրա փոխարեն Չինաստանը այլ երկրներին առաջարկում է պանդաների վարձակալություն տասնամյա ժամկետով: Վարձակալության պայմանները ներառում են տարեկան մեկ միլիոն ԱՄՆ դոլար վարձակալական վճար և երաշխիքների տրամադրում, որ վարձակալության ընթացքում ծնված քոթոթները հանդիսանում են ՉԺՀ սեփականություն: Պետք է նշել, որ Չինաստանում պանդայի սպնության համար մահապատիժ է սահմանված, ինչը ևս իր դերն է խաղում այս տեսակի պահպանության հարցում:
Արվեստ և մշակույթ
- Պանդան պատկերված է վայրի բնության պահպանության Համաշխարհային հիմնադրամի խորհրդանշանի վրա (WWF)
- Պանդալիսիմո-իսպանական Panda Software (նախքան ռեբրենդինգը, որից հետո այն վերածվեց Panda Security) ընկերության լոգոտիպի վրա պատկերված պանդան
- Գեմմա Սաոտոմե-Ռունիկո Տակախասիի «Ռանմա1/2» ֆիլմի հերոսներից: Թեպետ նա մարդ է, բայց սերիաների մեծ մասում հանդես է գալիս պանդայի կերպարով (կախարդանքի պատճառով):
- Փոթորկի հոգին (Storm Spirit), Warcraft III համակարգչային խաղի հերոսներից մեկը: Ներկայացված է ոչ ավանդական կապույտ գույնի պանդայի տեսքով
- Պանդառեն գարեջրագործ (Pandaren brewmaster), Warcraft III համակարգչային խաղի չեզոք հերոսներից մեկը:
- «Մեծ պանդա և փոքր պանդա» անիմացիոն ֆիլմ, 1972թ., ռեժիսոր Տակահատա Իսաո, Հայաո Միյաձակիի հետ համահեղինակությամբ:
- «Մեծ պանդա», ռեժիսոր Մացո Խիկայամի:
- Panda - Tekken խաղի մարտիկներից մեկը:
- Քունգ-Ֆու Պանդա-անիմացիոն ֆիլմ (2008):
- Մեծ պանդան հանդիսանում է 2008 թվականին Պեկինում անցկացված 29-րդ ամառային օլիմպիական խաղերի թալիսմաններից մեկը:
- Սեռական ոտնձգությունների պանդա-«Հարավային պարկ» մուլտֆիլմի դրվագներից մեկը և նույնանուն կերպար:
Հղումներ
- Բ. Ժուկով. Պանդա
- Պանդայի պահպանության նախագիծ
- Պանդայի այլ անվանումներ
- Մեծ Չինաստան. Հանրագիտարան. Պանդա
- Կայք պանդաների մասին
Կենդանաբանական այգիներ
- ԱՄՆ-ի ազգային կենդանաբանական այգի
- Ատլանտայի այգի
- Սան Դիեգոյի այգի
- Մեմֆիսի այգի
- Վենայի այգի
- Բեռլինի այգի
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |