Սոցինիականություն

Religious belief
Ենթակատեգորիա	• monotheistic religion; • աբրահամյան կրոններ; • քրիստոնեություն
Կոչվել է ի պատիվ	Lelio Sozzini, Fausto Sozzini

Սոցինիականություն (/səˈsɪniənɪzəm/), ոչ երրորդականության քրիստոնեական հավատքի համակարգ, որը մշակվել և համահիմնադրվել է Պրոտեստանտական բարեփոխման ժամանակ իտալացի Վերածննդի հումանիստներ և աստվածաբաններ Լելիո Սոցինիի (լատին․՝ Laelius Socinus) և Ֆաուստո Սոցինիի (լատին․՝ Faustus Socinus) կողմից, որոնք համապատասխանաբար հորեղբայր և եղբորորդի էին^[1]^[2]։

Այն զարգացել է Լեհական Եղբայրների շրջանում՝ Լեհական Բարեփոխված Եկեղեցում 16-րդ և 17-րդ դարերի միջև, և ընդունվել է Տրանսիլվանիայի Ունիտարիական Եկեղեցու կողմից նույն ժամանակահատվածում^[1]^[3]^[4]^[2]։ Սոցինիականությունն առավել հայտնի է իր Ոչ երրորդականության քրիստոնեական հավատալիքներով՝ Աստծո միասնական բնույթի և Հիսուսի մարդկային բնույթի մասին, սակայն պարունակում է նաև մի շարք այլ յուրահատուկ աստվածաբանական դոկտրիններ, ինչպիսիք են ազատ գործակալների գործողությունների վերաբերյալ աստվածային նախագիտության ժխտումը և Քրիստոսի նախագոյության մերժումը^[1]^[3]^[5]^[1]։

Ծագում

Սոցինիականության հավատալիքները սկիզբ են առնում Պրոտեստանտական Բարեփոխման այն թևից, որը հայտնի է որպես Ռադիկալ Բարեփոխում, և իրենց արմատներն ունեն 1540-ականների իտալական անաբապտիստական շարժման մեջ, ինչպիսին է 1550 թվականի Վենետիկի հակաերրորդաբանական խորհուրդը։ Լելիո Սոցինիի եղբայր՝ Ֆաուստո Սոցինին, ավելի ուշ հրատարակել է իր սեփական, ավելի երկար «Brevis explicatio»-ն՝ զարգացնելով իր հորեղբոր փաստարկները։ Շվեյցարիայում իր հորեղբոր մահից շատ տարիներ անց Ֆաուստո Սոցինին խորհրդակցել է Տրանսիլվանիայի Ունիտարիական Եկեղեցու հետ՝ փորձելով միջնորդել Ջորջո Բիանդրատայի և Ֆերենց Դավիդի միջև վեճում^[6]։

Նա տեղափոխվել է Լեհաստան, որտեղ ամուսնացել է Լեհական Եղբայրների՝ հակաերրորդաբանական փոքրամասնության կամ ecclesia minor-ի առաջատար անդամի դստեր հետ։ 1565 թվականին այն անջատվել էր Լեհաստանի Կալվինիստական Բարեփոխված Եկեղեցուց։ Սոցինին երբեք չի միացել ecclesia minor-ին, բայց ազդեցիկ է եղել Եղբայրների մեջ մի շարք հակասությունների հաշտեցման գործում՝ խղճի առարկության, Քրիստոսին աղոթելու և կույս ծննդի հարցերում։ Ֆաուստոն համոզել է Լեհական Եղբայրներից շատերին, որոնք նախկինում արիոսական էին, ինչպես, օրինակ, Մարցին Չեխովիցը, ընդունել իր հորեղբայր Լելիոյի տեսակետները։

Ֆաուստո Սոցինին ընդլայնել է իր ազդեցությունը Ռակովյան Կատեխիզիսի միջոցով, որը հրատարակվել է նրա մահից հետո և շարադրել է իր հորեղբայր Լելիոյի տեսակետները քրիստոսաբանության վերաբերյալ և փոխարինել Ecclesia Minor-ի նախկին կատեխիզիսները։ Նրա ազդեցությունը շարունակվել է նրա մահից հետո՝ իր աշակերտների գրվածքների միջոցով, որոնք հրատարակվել են լեհերեն և լատիներեն Կիելցե շրջանի Ռակով քաղաքի Ռակովյան Ակադեմիայի տպարանից։

Սոցինյան տերմինը սկսել է օգտագործվել Նիդերլանդներում և Անգլիայի Թագավորությունում 1610-ականներից սկսած, քանի որ լատիներեն հրատարակությունները տարածվել են վաղ արմինիանների, ռեմոնստրանտների, դիսենթերների և վաղ անգլիական ունիտարիանների շրջանում։ 1660-ականների վերջին Ֆաուստո Սոցինիի թոռ Անդրեաս Վիշովատին և ծոռ Բենեդիկտ Վիշովատին հրատարակել են ինը հատորանոց Biblioteca Fratrum Polonorum quos Unitarios vocant (1668) Ամստերդամում, Ֆ. Սոցինիի, ավստրիացի Յոհան Լյուդվիգ ֆոն Վոլցոգենի և լեհեր Յոհաննես Կրելիուսի, Յոնաշ Շլիխտինգի և Սամուել Պշիպկովսկու աշխատությունների հետ միասին։ Այս գրքերը շրջանառվում էին անգլիացի և ֆրանսիացի մտածողների շրջանում, այդ թվում՝ Իսահակ Նյուտոնի, Ջոն Լոքի, Վոլտերի և Պիեռ Բեյլի։

Մեծ Բրիտանիայում և Հյուսիսային Ամերիկայում սոցինիականությունը հետագայում դարձել է ընդհանրական տերմին ցանկացած տեսակի անհամաձայնության հավատքի համար։ 18-րդ և 19-րդ դարերի աղբյուրները հաճախ անախրոնիստիկորեն վերագրում էին սոցինյան տերմինը՝ օգտագործելով այն գաղափարներին հղում անելու համար, որոնք ընդգրկում էին շատ ավելի լայն շրջանակ, քան Ռակովյան կատեխիզիսների և գրադարանի նեղ սահմանված դիրքորոշումը։

Հավատքներ

Սոցինիանական աստվածաբանությունը, ինչպես ամփոփված է եղել Ռակովյան կատեխիզիսում, մերժել է ուղղափառ քրիստոնեական աստվածաբանության տեսակետները Աստծո գիտելիքի, Երրորդության վարդապետության և Քրիստոսի աստվածայնության, ինչպես նաև փրկաբանության վերաբերյալ։

Քրիստոսաբանություն

Ռակովյան հրատարակությունները, ինչպես և Սոցինիները, մերժել են Քրիստոսի նախագոյությունը և պնդել են, որ Հիսուսը գոյություն չի ունեցել մինչև որպես մարդ հղացվելը։ Այս տեսակետը նախկինում առաջ է քաշվել եղել 4-րդ դարի եպիսկոպոս Փոտինոսի կողմից, սակայն այն հակասել է բողոքական, ուղղափառ և կաթոլիկ հիմնական տեսակետներին, որոնք պնդել են, որ Հովհաննեսի Ավետարանում հիշատակված Լոգոսը Հիսուսն էր։

Մարդկային բնություն

Սոցինիանները պնդել են, որ մարդիկ սկզբից ստեղծվել են մահկանացու և բնականաբար կմահանային՝ անկախ նրանից Ադամն ու Եվան կերել էին ծառի պտուղը, թե ոչ^[7]։ Նրանք նաև մերժել են բնածին մեղքի վարդապետությունը^[8]։

Քավություն

Սոցինիանությունը նաև մերժել է քավության քավչարար տեսակետը^[9]։

Նախասահմանություն և ամենագիտություն

Սոցինիանները հավատացել են, որ Աստծո ամենագիտությունը սահմանափակված է եղել ապագայում անհրաժեշտաբար ճշմարիտ լինելու հանգամանքով (այն, ինչ անպայման տեղի կունենա) և չի վերաբերել պատահական ճշմարտությանը (այն, ինչ կարող է տեղի ունենալ)։ Նրանք հավատացել են, որ եթե Աստված իմանար յուրաքանչյուր հնարավոր ապագա, ապա մարդկային ազատ կամքն անհնար կլիներ, և այդպիսով մերժել են ամենագիտության «կոշտ» տեսակետը։ Ժամանակակից պրոցես աստվածաբանությունը և բաց աստվածաբանությունն առաջ են քաշել նման տեսակետ^[10]։

Սկեպտիցականություն

Ավելի ուշ շրջանի հեղինակները, ինչպես օրինակ Արչիբալդ Ալեքսանդր Հոջը (1823-86 թվականներ), պնդել են, որ սոցինիանական աստվածաբանությունն արմատավորված է եղել սկեպտիցիզմի մեջ^[11]^[12]։ Այնուամենայնիվ, սկզբնական լեհ սոցինիանները հավատացել են հրաշքներին և կույս ծննդին, թեև եղել են մի քանի արմատականներ, ինչպիսիք են եղել Սիմոն Բուդնին և Հակոբոս Պալեոլոգոսը, որոնք մերժել են դրանք^[13]^[14]։

Խղճի առարկություն

Խղճի առարկություն թեև ուղղակիորեն վարդապետական համոզմունք չի եղել, խղճի առարկության սկզբունքը և հավատացյալի հնազանդ հարաբերությունը պետության հետ դարձել են սոցինիանիզմի առանձնահատուկ դիրքորոշում, քանի որ այն ձևակերպվել է եղել Ռակովյան հրատարակություններում։ Մինչև Ֆ. Սոցինիի ժամանումը Լեհաստան, եղել է դիրքորոշումների լայն շրջանակ՝ սկսած Լյուբլինի Մարտին Չեխովիչի լիակատար այլաշխարհայնությունից, ընդհանուր սեփականությունից և պետությունից հեռանալուց մինչև Սիմոն Բուդնիի կողմից զինվորական ծառայության պաշտպանությունը։ Լեհ եղբայրների հաջորդ սերունդը կայունացել է այս երկու դիրքերի միջև՝ կրելով փայտե սրեր՝ օրենքի տառին հետևելու համար և թույլ տալով ավագ սոցինիաններին, ինչպիսին է եղել Հիերոնիմ Մոսկոժովսկին, քվեարկել Սեյմում^[15]։

Ճյուղավորումներ

Սկզբնական սոցինիանների ուղղակի վարդապետական ժառանգորդները եղել են Տրանսիլվանիայի և Անգլիայի ունիտար քրիստոնյաները։ Թեև լեհ եղբայրները երբեք չեն ընդունել «ունիտար» անվանումը Լեհաստանում գտնվելու ժամանակ, երբ նրանք ցրվել են 1658 թվականին, նրանք, ովքեր փախել են Հոլանդիա, ի վերջո ընդունել են «ունիտար» տերմինը (որը ստացել են տրանսիլվանացիներից), քանի որ նախընտրել են, որ իրենց սոցինիաններ չանվանեն։ Այդ տերմինն օգտագործվել է Տրանսիլվանիայի Ունիտար եկեղեցու կողմից դեռևս 1600 թվականին։ Սոցինիանական աստվածաբանությունը շարունակվել է Տրանսիլվանիայում, որտեղ լեհ աքսորյալները, ինչպես օրինակ Անջեյ Վիշովատի կրտսերը, դասավանդել են Ունիտար քոլեջում (1726-1740), ինչպես վկայում է Միհայ Լոմբարդ դե Սենտաբրահամի «Summa Universae Theologiae Christianae secundum Unitarios»-ը, որը 1782 թվականին Հովսեփ II կայսրը ճանաչել է որպես Տրանսիլվանիայի Ունիտար եկեղեցու հավատո հանգանակ։ Վաղ անգլիացի ունիտարականները, ինչպիսիք են եղել Հենրի Հեդվորթը և Ջոն Բիդլը, հետադարձ կերպով կիրառել են «ունիտար» տերմինը լեհ եղբայրների նկատմամբ։ 1676 թվականին Լոնդոնում եղել է առնվազն երեք սոցինիանական հավաքատուն, թեև 1689 թվականի Հանդուրժողականության ակտը սոցինիաններին և կաթոլիկներին բացառել է պաշտոնական ճանաչումից։ Սոցինիանական գաղափարները շարունակել են զգալի ազդեցություն ունենալ Անգլիայի ունիտարականների վրա նրանց զարգացման ողջ ընթացքում։

Ժամանակակից սոցինիանները (քրիստոսաբանական առումով) ներառել են «Աստվածաշնչյան ունիտար» եկեղեցիների փոքր թիվը, ինչպիսիք են Քրիստադելֆիանները, Աստծո եկեղեցու Գլխավոր համաժողովը և Օրհնյալ հույսի եկեղեցին, թեև այս եկեղեցիները լեհ եղբայրների ուղղակի ժառանգորդները չեն եղել^[16]^[17]^[18]^[19]։

Պահանջվող հավատքներ

Ֆաուստո Սոցինիի ժամանակ Սիմոն Բուդնին պաշտպանել է ունիտարիզմի մի տարբերակ, որը ներառել է Հիսուսի կույս ծննդի ժխտումը և պնդել է, որ Հիսուսը Հովսեփի որդին է եղել, որի պատճառով նա արտաքսվել է Ռակովյան համայնքից։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Biagioni, Mario (2018). «SOZZINI (Socini), Fausto». Enciclopedia Treccani. Dizionario Biografico degli Italiani (իտալերեն). Vol. 93. Rome: Treccani. Վերցված է 18 January 2023-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Mortimer, Sarah (2010). «The Socinian Challenge to Protestant Christianity». Reason and Religion in the English Revolution: The Challenge of Socinianism. Cambridge Studies in Early Modern British History. Cambridge: Cambridge University Press. էջեր 13–38. ISBN 978-0-521-51704-1. LCCN 2010000384.
↑ ^3,0 ^3,1 Williams, George Huntston (1995). «Chapter 28: The Rise of Unitarianism in the Magyar Reformed Synod in Transylvania». The Radical Reformation (3rd ed.). University Park, Pennsylvania: Penn State University Press. էջեր 1099–1133. ISBN 978-0-943549-83-5.
↑ M. Hillar: "Poland's Contribution to the Reformation: Socinians/Polish Brethren and Their Ideas on the Religious Freedom," The Polish Review, Vol. XXXVIII, No.4, pp. 447–468, 1993. M. Hillar, "From the Polish Socinians to the American Constitution," in A Journal from the Radical Reformation. A Testimony to Biblical Unitarianism, Vol. 4, No. 3, pp. 22–57, 1994. M. Hillar, "The Philosophical Legacy of the XVIth and XVIIth Century Socinians: Their Rationality." in the book "The Philosophy of Humanism and the Issues of Today," eds. M. Hillar and F. Prahl, pp. 117–126, American Humanist Association, Houston, 1995. Marian Hillar, “The Philosophical Legacy of the 16th and 17th Century Socinians: Their Rationality.” In The Proceedings of the Twentieth World Congress of Philosophy, Alan M. Olson, Executive Editor, Vol 4. Philosophies of religion, Art, and Creativity, Kevin Stoehr (ed.), (Charlottesville, Virginia: Philosophy Documentation Center, 1999) Marian Hillar, “The XVIth and XVIIth Century Socinians: Precursors of Freedom of Conscience, of Separation of Church and State, and of the Enlightenment.” In Essays in the Philosophy of Humanism, Vol. 9, pp. 35–60, 2001, eds. Robert D. Finch, Marian Hillar, American Humanist Association, Houston, TX 2001. Marian Hillar, “Laelius and Faustus Socinus Founders of Socinianism: Their Lives and Theology.” Part 1. Journal from the Radical Reformation. Testimony to Biblical Unitarianism, Vol. 10, No. 2. Winter 2002. pp. 18–38. Marian Hillar, “Laelius and Faustus Socinus Founders of Socinianism: Their Lives and Theology.” Part 2. Journal from the Radical Reformation. Testimony to Biblical Unitarianism, Vol. 10, No. 3. Spring 2002. pp. 11–24.
↑ Wilbur, Earl Morse (1952) [1945]. «The Unitarian Church under Calvinist Princes: 1604-1691». A History of Unitarianism: In Transylvania, England, and America. Vol. 2. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. էջեր 121–122.
↑ Wulfert De Greef, The writings of John Calvin: an introductory guide, 2008. Quote: "Lelio Sozzini's Brevis explicatio in primum Johannis caput appeared in 1561, which marked the beginning of the Socinian phase among the Italian."
↑ "[Man] was originally created mortal; that is, was so constituted that he was not only by nature capable of dying, but also, if left to himself, could not but die." The Racovian Catechism (English trans. Thomas Rees, London 1818), p. 20.
↑ "The fall of Adam, as it was but one act, could not have power to deprave his own nature, much less that of his posterity." The Racovian Catechism (English trans. Thomas Rees, London 1818), p. 326.
↑ "Did not Christ die also, in order, properly speaking, to purchase our salvation, and literally to pay the debt of our sins? Although Christians at this time commonly so believe, yet this notion is false, erroneous, and exceedingly pernicious; since they conceive that Christ suffered an equivalent punishment for our sins, and by the price of his obedience exactly compensated our disobedience." The Racovian Catechism (English trans. Thomas Rees, London 1818), pp. 303–304.
↑ The Racovian Catechism (English trans. Thomas Rees, London 1818), pp. 332–346.
↑ Coleridge, philosophy and religion: Aids to reflection and the ... – Page 232 Douglas Hedley – 2000 "Socinian theology was severely critical of traditional dogmas. Faustus Socinus accepted the Virgin Birth, physical resurrection of Christ, and the exaltation to the right hand of God, but the orthodox Christological doctrine of two natures is rejected as contrary to sound reason (ratio sana)."
↑ G. C. Berkouwer – 1954 The Person of Christ – Page 22 "The full consequences of this criticism, it is true, were not accepted in all respects, for the Socinians still believed that Christ was supernaturally begotten by way of the virgin birth, but the results of their criticism would soon
↑ better source needed: The faiths of the world James Gardner – 1858 "Budny – He and his followers were not contented, like other Socinians, with denying the divinity of the Lord Jesus Christ, and affirming him to be a mere man, but they denied the inspiration of the Sacred Scriptures."
↑ Religion, secularization, and political thought: Thomas Hobbes to ... – Page 45 James E. Crimmins, Huron College – 1989 "Socinianism denied the Trinity (nowhere mentioned in the Bible), and with it the pre-existence of Christ before the virgin birth. It denied original sin and predestination, for those doctrines seemed to deny moral responsibility and ... "
↑ Brook P. "Conscientious objection"
↑ Wilson Sects and Society Page 223 "7 The distinction of Christadelphian teaching from a unitarian position is apparent, although it shares much common ground with a Socinian or Arian position, yet with some differences. Christadelphians do not deny the divinity of Jesus, ... "
↑ Harry A. Lewis Peter Geach, philosophical encounters Peter Thomas Geach, 1991 "were and are widely believed in the Midlands; since in his time Socinians were liable to be burned, ... but Socinianism lives on under the new label of Christadelphianism, which has its main ecclesia in Birmingham. "
↑ The virtues – Page 62 Peter Thomas Geach – 1977 "The Socinians, or their modern successors like the Christadelphians, at least retain the traditional object of hope; the doctrine of going at death to another world in a spiritual body is an incoherent philosophical fantasy"
↑ Religious studies: Volume 17 Cambridge University Press. Online Journals – 1981 "Our Socinian contemporaries, the Christadelphians, are singularly lacking in what the eighteenth century censured as enthusiasm; to a serious enquirer they will argue about their beliefs with endless patience, courtesy, and ingenuity, ..."

Մատենագրություն

Bowers, J. D. (2007). «English Socinianism: Antecedent to American Unitarianism». Joseph Priestley and English Unitarianism in America. University Park, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press. էջեր 15–42. ISBN 978-0-271-02950-4. LCCN 2006100016.
Bowers, J. D. (2007). «The Socinian Migration and the Founding of American Unitarianism». Joseph Priestley and English Unitarianism in America. University Park, Pennsylvania: Pennsylvania State University Press. էջեր 43–76. ISBN 978-0-271-02950-4. LCCN 2006100016.
Mortimer, Sarah (2010). Reason and Religion in the English Revolution: The Challenge of Socinianism. Cambridge Studies in Early Modern British History. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-51704-1. LCCN 2010000384.
Mulsow, Martin; Rohls, John, eds. (2005). Socinianism And Arminianism: Antitrinitarians, Calvinists, And Cultural Exchange in Seventeenth-Century Europe. Brill's Studies in Intellectual History. Vol. 134. Leiden: Brill Publishers. ISBN 978-90-04-14715-7. ISSN 0920-8607.

Գրականություն

Palladini, Fiammetta (January 2012). «The Image of Christ in Grotius's De Veritate Religionis Christianae: Some Thoughts on Grotius's Socinianism». Grotiana. Leiden: Brill Publishers. 33 (1): 58–69. doi:10.1163/18760759-03300003. eISSN 1876-0759. ISSN 0167-3831.
Nellen, Henk (January 2012). «Minimal Religion, Deism, and Socinianism: On Grotius's Motives for Writing De Veritate». Grotiana. Leiden: Brill Publishers. 33 (1): 25–57. doi:10.1163/18760759-03300006. eISSN 1876-0759. ISSN 0167-3831.
Van De Waal, H. (January 1964). Kolfin, Elmer (ed.). «Rembrandt's Faust Etching a Socinian document and the iconography of the inspired scholar». Oud Holland Oud Holland – Journal for Art of the Low Countries. Leiden: Brill Publishers. 79 (1): 6–45. doi:10.1163/187501764X00029. eISSN 1875-0176. ISSN 0030-672X.
Van Vliet, Rietje (August 2019). Kuitert, Lisa (ed.). «'Wer Socinianische Bücher sucht, findet sie bey ihm am ehesten': Sebastiaan Petzold's Patrons». Quaerendo. Leiden: Brill Publishers. 49 (2): 135–157. doi:10.1163/15700690-12341434. eISSN 1570-0690. ISSN 0014-9527. OCLC 859945963. S2CID 198796615.

Արտաքին հղումներ

Hugh, Pope (1912). «Socinianism». Catholic Encyclopedia. Vol. 14. New York City: Robert Appleton Company. Վերցված է 2008-10-06-ին.
«Center for Socinian, Philosophical & Religious Studies».

[Treccani-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Biagioni, Mario (2018). «SOZZINI (Socini), Fausto». Enciclopedia Treccani. Dizionario Biografico degli Italiani (իտալերեն). Vol. 93. Rome: Treccani. Վերցված է 18 January 2023-ին.

[Mortimer_2010-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Mortimer, Sarah (2010). «The Socinian Challenge to Protestant Christianity». Reason and Religion in the English Revolution: The Challenge of Socinianism. Cambridge Studies in Early Modern British History. Cambridge: Cambridge University Press. էջեր 13–38. ISBN 978-0-521-51704-1. LCCN 2010000384.

[Williams_1995-3] 3,0 ^3,1 Williams, George Huntston (1995). «Chapter 28: The Rise of Unitarianism in the Magyar Reformed Synod in Transylvania». The Radical Reformation (3rd ed.). University Park, Pennsylvania: Penn State University Press. էջեր 1099–1133. ISBN 978-0-943549-83-5.

[4] M. Hillar: "Poland's Contribution to the Reformation: Socinians/Polish Brethren and Their Ideas on the Religious Freedom," The Polish Review, Vol. XXXVIII, No.4, pp. 447–468, 1993. M. Hillar, "From the Polish Socinians to the American Constitution," in A Journal from the Radical Reformation. A Testimony to Biblical Unitarianism, Vol. 4, No. 3, pp. 22–57, 1994. M. Hillar, "The Philosophical Legacy of the XVIth and XVIIth Century Socinians: Their Rationality." in the book "The Philosophy of Humanism and the Issues of Today," eds. M. Hillar and F. Prahl, pp. 117–126, American Humanist Association, Houston, 1995. Marian Hillar, “The Philosophical Legacy of the 16th and 17th Century Socinians: Their Rationality.” In The Proceedings of the Twentieth World Congress of Philosophy, Alan M. Olson, Executive Editor, Vol 4. Philosophies of religion, Art, and Creativity, Kevin Stoehr (ed.), (Charlottesville, Virginia: Philosophy Documentation Center, 1999) Marian Hillar, “The XVIth and XVIIth Century Socinians: Precursors of Freedom of Conscience, of Separation of Church and State, and of the Enlightenment.” In Essays in the Philosophy of Humanism, Vol. 9, pp. 35–60, 2001, eds. Robert D. Finch, Marian Hillar, American Humanist Association, Houston, TX 2001. Marian Hillar, “Laelius and Faustus Socinus Founders of Socinianism: Their Lives and Theology.” Part 1. Journal from the Radical Reformation. Testimony to Biblical Unitarianism, Vol. 10, No. 2. Winter 2002. pp. 18–38. Marian Hillar, “Laelius and Faustus Socinus Founders of Socinianism: Their Lives and Theology.” Part 2. Journal from the Radical Reformation. Testimony to Biblical Unitarianism, Vol. 10, No. 3. Spring 2002. pp. 11–24.

[5] Wilbur, Earl Morse (1952) [1945]. «The Unitarian Church under Calvinist Princes: 1604-1691». A History of Unitarianism: In Transylvania, England, and America. Vol. 2. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. էջեր 121–122.

[6] Wulfert De Greef, The writings of John Calvin: an introductory guide, 2008. Quote: "Lelio Sozzini's Brevis explicatio in primum Johannis caput appeared in 1561, which marked the beginning of the Socinian phase among the Italian."

[7] "[Man] was originally created mortal; that is, was so constituted that he was not only by nature capable of dying, but also, if left to himself, could not but die." The Racovian Catechism (English trans. Thomas Rees, London 1818), p. 20.

[8] "The fall of Adam, as it was but one act, could not have power to deprave his own nature, much less that of his posterity." The Racovian Catechism (English trans. Thomas Rees, London 1818), p. 326.

[9] "Did not Christ die also, in order, properly speaking, to purchase our salvation, and literally to pay the debt of our sins? Although Christians at this time commonly so believe, yet this notion is false, erroneous, and exceedingly pernicious; since they conceive that Christ suffered an equivalent punishment for our sins, and by the price of his obedience exactly compensated our disobedience." The Racovian Catechism (English trans. Thomas Rees, London 1818), pp. 303–304.

[10] The Racovian Catechism (English trans. Thomas Rees, London 1818), pp. 332–346.

[11] Coleridge, philosophy and religion: Aids to reflection and the ... – Page 232 Douglas Hedley – 2000 "Socinian theology was severely critical of traditional dogmas. Faustus Socinus accepted the Virgin Birth, physical resurrection of Christ, and the exaltation to the right hand of God, but the orthodox Christological doctrine of two natures is rejected as contrary to sound reason (ratio sana)."

[12] G. C. Berkouwer – 1954 The Person of Christ – Page 22 "The full consequences of this criticism, it is true, were not accepted in all respects, for the Socinians still believed that Christ was supernaturally begotten by way of the virgin birth, but the results of their criticism would soon

[13] tter source needed: The faiths of the world James Gardner – 1858 "Budny – He and his followers were not contented, like other Socinians, with denying the divinity of the Lord Jesus Christ, and affirming him to be a mere man, but they denied the inspiration of the Sacred Scriptures."

[14] Religion, secularization, and political thought: Thomas Hobbes to ... – Page 45 James E. Crimmins, Huron College – 1989 "Socinianism denied the Trinity (nowhere mentioned in the Bible), and with it the pre-existence of Christ before the virgin birth. It denied original sin and predestination, for those doctrines seemed to deny moral responsibility and ... "

[15] Brook P. "Conscientious objection"

[16] Wilson Sects and Society Page 223 "7 The distinction of Christadelphian teaching from a unitarian position is apparent, although it shares much common ground with a Socinian or Arian position, yet with some differences. Christadelphians do not deny the divinity of Jesus, ... "

[17] Harry A. Lewis Peter Geach, philosophical encounters Peter Thomas Geach, 1991 "were and are widely believed in the Midlands; since in his time Socinians were liable to be burned, ... but Socinianism lives on under the new label of Christadelphianism, which has its main ecclesia in Birmingham. "

[18] The virtues – Page 62 Peter Thomas Geach – 1977 "The Socinians, or their modern successors like the Christadelphians, at least retain the traditional object of hope; the doctrine of going at death to another world in a spiritual body is an incoherent philosophical fantasy"

[19] Religious studies: Volume 17 Cambridge University Press. Online Journals – 1981 "Our Socinian contemporaries, the Christadelphians, are singularly lacking in what the eighteenth century censured as enthusiasm; to a serious enquirer they will argue about their beliefs with endless patience, courtesy, and ingenuity, ..."

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]