Նապաստակներ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Նապաստակների ընտանիք

Նապաստակներ (լատ. Lepus), ճագարանմանների ընտանիքի տեսակ։ Տարածված է ամենուր, բացի Ավստրալիայի և Անտարկտիդայի, ընդամենը 30 տեսակ։ Տարբերվում են երկար ականջներով, կարճ բարձրացրած պոչով, չզարգացած վերջույթներով, երկար հետևի թաթերով, որը թույլ է տալիս շարժվել թռչկոտելով։ Ռուսակի արագությունը կարող է հասնել 70 կմ/ժ։

Նապաստակները ապրում են մենակ կամ զույգերով։ Իտարբերություն ճագարների, նապաստակները բույն չեն փորում, այլ փոքրիկ փոսերում բույն են սարքում:Նապաստակները ծնվելուց արդեն զարգացած են լինում, բրթով և բաց աչքերով, և մայրը նրանց հետ է մնում ընդամենը 5-6 օր, իսկ հետո ընդամենը մի քանի անգամ իրենց մոտ է գնում; այդ պատճառով շատ նապաստակներ մահանում են թշնամիներից։ Նապաստակների տեսողությունը թույլ է, հոտառությունը՝ լավ է, լսողությունը՝ հրաշալի։ Բազմաթիվ թշնամիների (մարդ, գիշատից կաթնասուններ և թռչուններ) նկատմամբ անպաշպանությունը դարձնում է նրանց ուշադիր և աննկատ։

Սնվում է տարբեր խոտաբույսերով. խոտով, հացազգի բույսերով, բանջարեղեններով, ծառի կեղևով, և կարող է նշանակալի վնաս հասցնել; հատկապես սիրում է մաղադանոս, կաղամբ և բողկ և այլն։

Գարնանը, զուգավորման շրջանից հետո, արուները պայքարում են էգերի համար. կանգնում են հետևի թաթերի վրա և մեկը մյուսին հարվածում է առաչիններով։ Ընդ որում նրանք կորցնում են իրենց ուշադրությունը, և այդ պահին նրանց կարող են տեսնել։

Ռուսաստանի տարածքում տարածված են ռուսակը և բելյակը, նապաստակ մանչուռսկին, նապաստակ՝ տոլայը։

Տեսակներ

Նապաստակների ցեղի մեջ ներառվում են հետևյալ տեսակները.

• ենթացեղ Macrotolagus
  • այծքաղային կամ Ալենի նապաստակ, Lepus alleni
• ենթացեղ Poecilolagus
  • ամերիկյան բելյակ, Lepus americanus
• ենթացեղ Lepus
  • արկտիկական բելյակ, Lepus arcticus
  • ալյասկյան նապաստակ, Lepus othus
  • նապաստակ-բելյակ կամ իռլանդական նապաստակ, Lepus timidus
• ենթացեղ Proeulagus
  • սևապոչ կամ կալիֆոռնիական նապաստակ, Lepus californicus
  • սպիտակակող նապաստակ, Lepus callotis
  • կապյան նապաստակ, Lepus capensis
  • դեղնավուն նապաստակ, Lepus flavigularis
  • սևագորշ նապաստակ, Lepus insularis
  • մացառուտային նապաստակ, Lepus saxatilis
  • նապաստակ-ավազամուկ կամ տիբեթական նապաստակ, Lepus tibetanus
  • նապաստակ-տոլայ, Lepus tolai
• ենթացեղ Eulagos
  • ջրուռային նապաստակ, Lepus castroviejoi
  • յուննանյան նապաստակ, Lepus comus
  • կորեական նապաստակ, Lepus coreanus
  • կորսիկական նապաստակ, Lepus corsicanus
  • գորշ նապաստակ կամ նապաստակ-ռուսակ, Lepus europaeus
  • իբերական նապաստակ, Lepus granatensis
  • մանչժուրյան նապաստակ, Lepus mandschuricus
  • գանգրամազ նապաստակ, Lepus oiostolus
  • Շտարկի կամ եթովպական բարձրալեռնային նապաստակ, Lepus starcki
  • սպիտակապոչ կամ պրերիային նապաստակ, Lepus townsendii
• ենթացեղ Sabanalagus
  • եթովպական նապաստակ, Lepus fagani
  • սավաննային կամ մոզամբիկյան նապաստակ, Lepus microtis
  • ենթացեղ Indolagus
  • հայնանյան նապաստակ, Lepus hainanus
  • սևավիզ կամ հնդկական նապաստակ, Lepus nigricollis
  • բիրմայան նապաստակ, Lepus peguensis
• ենթացեղ Sinolagus
  • չինական նապաստակ, Lepus sinensis
• ենթացեղ Tarimolagus
  • յարքենդյան նապաստակ, Lepus yarkandensis
  • անորոշ ենթացեղ
  • ճապոնական նապաստակ, Lepus brachyurus
  • հաբեշական նապաստակ, Lepus habessinicus

Նապաստակը մշակույթի մեջ

Նապաստակի կերպարը ունի մի քանի նշանակություն։ Մի կողմից, նա կապված է մահվան հետ. հեքիաթներում պահպանում է Կոշչեյի մահը, նախանշանները խորհուրդ են տալիս խուսափել նրանց հետ հանդիպումից (օրինակ՝ «Եվգենի Օնեգին» չափածո վիպակում և Ա. Ս. Պուշկինի նապաստակ հետ հանդիպման մասին լեգենդը)։ Մյուս կողմից, նապաստակը հանդիպում է հարսանեկան երգերի մեջ պտղաբերության և ամուսնական սիրո փոխաբերական իմաստով։ Որոշ հեքիաթներում նապաստակը ներկայանում է, որպես վախի և թուլության օրինակ։ Նապաստակի թշնամին հանդես է գալիս գայլը, հազվադեպ՝ աղվեսը։ Սակայն նապաստակը չի համարվում անվնաս կենդանի։ Հետևի ուժեղ թաթերը և երկար ճանկերը թույլ են տալիս հասցնել երկար և խորը պատռված վերքեր։

Նապաստակը երբեմն հայտնվում է ֆիլմերում (օրինակ՝ «Դե, սպասի՛ր» մուլտսերիալում)։ Նապաստակի հուշարձանները տեղադրել են Միխայլովսկոյե գյուղում, քաղաք Ռամինսկում և Սանկտ-Պետերբուրգում (Նապաստակի կղզի)։

«Նապաստակներով» ժարգոնային լեզվով անվանում են «անտոմս» կենդանի։

Գրականություն

• «Зайцы»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907