Նայրոբիի պատմություն
Նայրոբիի պատմություն, տարածքի պատմություն, որտեղ հետագայում գտնվել է Նայրոբին, Քենիայի մայրաքաղաքը՝ իր հիմնադրումից մինչև մեր օրերը։
Սկզբում ժամանակակից Նայրոբիի տարածքում մի ճահիճ կար, որի տարածքում ապրում էին մաասայները, որոնք զբաղվում էին ընտանի կենդանիների բուծմամբ, ինչպես նաև գյուղատնտեսությամբ։ Այնուհետև, 1899 թվականին երկաթուղային կայարանի կառուցումից հետո, նրանք ստիպված հեռացվել են իրենց զբաղեցրած հողերից։ Շենքերի թիվը, որոնցում ապրում էին երկաթուղու անձնակազմը, ինչպես նաև սովորական մարդիկ, արագորեն ավելացել են, ինչի արդյունքում Նայրոբին վերածվել է Քենիայի ամենամեծ բնակավայրի, այնուհետև նրան տրվել է մայրաքաղաքի կարգավիճակ։ «Նայրոբի» անվանումը առաջացել է մասսայական «Enkare Nyorobi» արտահայտությունից, որը նշանակում է «սառը ջրերի տեղ»։ Սակայն լայն տարածում է գտել նաև «Կանաչ քաղաք արևի տակ» անվանումը[1]։
Գաղութատիրական շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բրիտանական Արևելյան Աֆրիկայի գոյության ընթացքում Նայրոբիի տարածքում կար ճահիճ, որի մոտ ապրող Մաասայի ցեղը զբաղվում էր կենդանիների կերակրմամբ։ Այնուամենայնիվ, 19-րդ դարի վերջին անգլիական գաղութային կառավարության ներկայացուցիչները որոշել են կառուցել երկաթուղային գիծ, որը պետք է կապ հաստատեր Մոմբասայի և Կիսումուի միջև, ինչպես նաև անցներ Վիկտորիա լիճը՝ Արևելյան Աֆրիկայի մեկուսացմանը վերջ դնելու և տարածաշրջանում առևտուր անելու համար, հովանավորել գաղութարարների կողմից հիմնադրված բնակավայրերում ապրող մարդկանց։ Մասայները ստիպված եղան հանձնել այն հողերը, որոնց վրա նրանք ապրում էին[2]։
1896 թվականին բրիտանացիները սկսեցին կառուցել երկաթուղին։ 1899 թվականին Մաասայի ցեղի ներկայացուցիչներով բնակեցված տարածքում երկաթուղայինները կառուցեցին Ուգանդայի երկաթուղու աշխատանքային բնակավայրը և սննդի պահեստը։ Շուտով պահեստի շենքում տեղավորվել են երկաթուղու վիճակի համար պատասխանատու իշխանության ներկայացուցիչները։ Կայանի շրջակայքում ձևավորվել է մի փոքրիկ քաղաք, որը ստացել է «Նայրոբի» անվանումը՝ ի պատիվ մոտակա ջրցանի, որը մասայերենում կոչվել է «Ewaso Nyirobi»՝ նշանակելով «սառը ջրերի վայր»[3]։ Այս տարածքում բնակավայր ստեղծելու անհրաժեշտությունը որոշվել է Նայրոբիի դիրքով` Մոմբասա-Կամպալա ճանապարհի կեսին, ինչպես նաև քաղաքի տարածքում մի շարք գետերի առկայությամբ, որոնք ջուր էին մատակարարում երկաթուղու աշխատողներին։ Գյուղատնտեսության տարբեր ճյուղերում սառը, զովացուցիչ ջրի օգտագործման շնորհիվ երկաթուղու անձնակազմի կյանքն ընթացել է բավականին հարմարավետ պայմաններում։ Բացի այդ, ծովի մակարդակից 1661 մ բարձրության վրա, որտեղ գտնվում է քաղաքը, ջերմաստիճանը հասել է շատ ցածր էր, որի դեպքում բացառվել է մալարիայի վիրուսը կրող մոծակների գոյության հնարավորությունը[4]։
20-րդ դարի սկզբին Նայրոբին պետք է վերակառուցվեր՝ վերջին բուբոնային ժանտախտի համաճարակի և քաղաքը ավերած հրդեհի պատճառով։ 1905 թվականին Նայրոբին դարձել էր առևտրի կենտրոն. քաղաքին տրվել է բրիտանական Արևելյան Աֆրիկայի մայրաքաղաքի կարգավիճակը, որը նախկինում պատկանում էր Մոմբասային։ Քաղաքի տարածքը կարճ ժամանակում բազմապատկվել է, վարչական գործառույթների թիվն աճել է, իսկ Նայրոբիի «ժողովրդականությունը» զբոսաշրջության ոլորտում անշեղորեն ավելացել է։ Սկսելով շրջանի գաղութացումը՝ բրիտանացիներն առաջին հերթին հիմնել են Նայրոբին, որի պատճառով գաղութի կառավարության ներկայացուցիչները նախաձեռնել են կառուցել մի շարք խոշոր հյուրանոցներ՝ նախատեսված անգլիական ծագումով զբոսաշրջիկների և որսորդների համար, որոնք զբաղվում են մեծ որսով[5]։ Քաղաքի ծայրամասերը հիմնականում բնակեցված էին բրիտանացիների կողմից։ Քաղաքի աճը դեպի հարավ մեծ վրդովմունք է առաջացրել այս տարածքում ապրող մաասայիների, ինչպես նաև կիկյուի ժողովրդի ներկայացուցիչների մոտ, որոնք հողն իրավամբ իրենցն էին համարում։ 1919 թվականին քաղաքին տրվել է մունիցիպալիտետի կարգավիճակ։
1926 թվականի փետրվարին Նայրոբի է այցելել ճանապարհորդ Էրիկ Դաթոնը, որը նույն թվականին նվաճել է Քենիա լեռան գագաթը։ Դաթոնը նշել է քաղաքի արագ աճը՝ հավատալով, որ Նայրոբիի հսկայական ներուժը նրա զարգացման առումով ապագայում միայն ավելանալու է։ Ըստ Դաթոնի՝ Նայրոբին պետք է դառնար ասֆալտապատ ճանապարհների, բարեկարգված պողոտաների և այգիների, ցնցող տաճարների, թանգարանների, արվեստի պատկերասրահների, թատրոնների և բիզնես կենտրոնների քաղաք։ Նա կարծում էր, որ Նայրոբին դարձել է աչք շոյող քաղաք, չնայած իր նախազգուշացմանը, որ հսկայական գումարներ է պետք է ծախսել շենքերի կառուցման վրա[6]։
Անհանգստություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1915 թվականին գաղութի կառավարության որոշմամբ օրենք է ընդունվել սևամորթների իրավունքները հողի սեփականության իրավունքով սահմանափակելու մասին[7]։ Եղել է հարկերի չափի ավելացում, աշխատողների աշխատավարձերի կրճատում։ Իշխանությունների ճնշման ներքո սևամորթները ստիպված էին նույնականացման քարտեր ստանալ։ 1921 թվականին քաղաքական գործիչ Հարրի Տուկուն հիմնել է կիկյուի երիտասարդական ասոցիացիան և բնակչության աջակցությամբ բողոքի ցույցեր կազմակերպել գաղութատերերի դեմ։ 1922 թվականի մարտի 14-ին ձերբակալվել է։ Տեղեկանալով ձերբակալման մասին՝ հազարավոր աֆրիկացիներ լցվել են Նայրոբիի փողոցներ՝ մասնակցելով համընդհանուր գործադուլի։ Իրավապահները կրակել 56 գործադուլավորների ուղղությամբ, որոնցից 25-ը մահացել են։ Կոտորածի մասին լուրն արագ տարածվել է աշխարհով մեկ և ցնցել մոլորակի բնակիչներին, այդ թվում՝ բրիտանացիներին։ Չնայած Տուկուին աքսորել են հեռավոր անապատային օազիս, բողոքները չեն ավարտվել, փոխարենը բրիտանական Արևելյան Աֆրիկայում խստացվել է գաղութային ռեժիմը[8]։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո բնակչության և կառավարության միջև տարաձայնությունները հանգեցրել են Մաու Մաուի ապստամբությանը։ Ապրելով փոքրիկ գյուղում՝ Ջոմո Քենյատան, որը հետագայում դարձել է Քենիայի առաջին նախագահը, ժամանել է Նայրոբի և ավելի ուշ միացել Կենտրոնական Կիկույու ասոցիացիային։ Երեք տարի զբաղեցրել է գլխավոր քարտուղարի պաշտոնը, այնուհետև նշանակվել Քենիայի առաջին վարչապետ, իսկ հետո՝ նահանգի առաջին նախագահը։ Տեղի բնակչության ճնշումը գաղութի իշխանությունների վրա հանգեցրել են նրան, որ 1963 թվականին Մեծ Բրիտանիան անկախություն է շնորհել, Նայրոբիին տրվել է նորաստեղծ հանրապետության մայրաքաղաքի կարգավիճակ[9]։
1946 թվականին բրիտանացիները ստեղծել են Արևելյան Աֆրիկայում առաջին ազգային պարկը, որը նախկինում օգտագործվում էր խոշոր որսի համար։ 2008 թվականի դրությամբ այն շարունակում էր մնալ աշխարհում իր տեսակի մեջ միակ որսորդական արգելոցը, որը գտնվում է նահանգի մայրաքաղաքի տարածքում[10][11]։
Անկախության ժամանակաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Բրիտանիայի կողմից Քենիայի անկախության շնորհումից հետո Նայրոբին շարունակել է արագ զարգանալ։ Մեծ ուշադրություն է դարձվել ենթակառուցվածքների աճին։ Էլեկտրաէներգիայի անջատումների ու ջրի սակավության դեպքերն ավելի հաճախակի են դարձել, չնայած այն հանգամանքին, որ մի քանի տարի առաջ քաղաքաշինության ոլորտի զարգացման շնորհիվ հնարավոր է դարձել վերացնել այդ խնդիրները[12]։
1975 թվականին Նայրոբիում տեղի է ունեցել Եկեղեցիների համաշխարհային խորհրդի 5-րդ վեհաժողովը։
1998 թվականի օգոստոսի 7-ին «Ալ-Կաիդա» միջազգային ահաբեկչական կազմակերպության անդամները ռմբակոծել են Նայրոբիում Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների դեսպանատունը։ Ահաբեկչության ժամանակ զոհվել է ավելի քան 2 հազար խաղաղ բնակիչ, 213 մարդ, որոնք գտնվում էին դեսպանատան շենքի տարածքում, ավելի քան 5 հազար մարդ վիրավորվել է։ Պայթյունի «արդյունքները» ապշեցնող էին. դեսպանատան շենքը գրեթե ամբողջությամբ ավերվել է, մոտ 40 շենք վնասվել է։ Յոթհարկանի շենքի փլուզման հետևանքով զոհվել է առնվազն 60 մարդ։
Նայրոբիի շարունակական զարգացման հետ կապված՝ անհրաժեշտ էր կազմակերպել հատուկ պահպանվող բնական տարածքներ (օրինակ՝ Նայրոբիի ազգային պարկը)։ Աճող բնակչության համար բնակարանների կառուցման հետ կապված անհրաժեշտությունը հանգեցրել է այն երթուղիների վրա գտնվող տարածքների բնակեցմանը, որոնցով տեղի էր ունենում խոշոր կենդանիների միգրացիան։
Քենիայում 2007 թվականի նախագահական ընտրություններից հետո, որոնք համարվում էին կեղծված, Նայրոբիում տեղի են ունեցել մի շարք կատաղի հակակառավարական ցույցեր։ Մատարե, Կուկույու և Լուո տնակային թաղամասերում ավազակախմբի անդամների կողմից այրվել է ավելի քան 100 տուն[13]։
2013 թվականի սեպտեմբերի 21-ին սոմալիստական Հարակատ ալ-Շաբաբ խմբավորումը ահաբեկչական հարձակում է իրականացրել Վեսթգեյթ առևտրի կենտրոնում (Westlands շրջան), որի հետևանքով զոհվել է առնվազն 68 մարդ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «NAIROBI «GREEN CITY IN THE SUN»» (անգլերեն). pulseafrica.com. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.(չաշխատող հղում)
- ↑ Cultiral atlas of Africa / Jocelyn Murray. — 2-е, исправленное. — Checkmark Books, 1998. — P. 184. — ISBN 0-8160-3813-9Կաղապար:Начало цитатыThe city continued to grow under British rule, and many British people settled within the city’s suburbs. This continuous expansion of the city began to anger the Maasai people, as the city was devouring their land to the south. The Kikuyus were also angered and wanted the land returned to them.Կաղապար:Конец цитаты
- ↑ «Nairobi Kenya» (անգլերեն). kenyaspace.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ R. A. Obudho. «Nairobi: National capital and regional hub». United Nations University (անգլերեն). unu.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ «Nairobi». Blis Sites (անգլերեն). blissites.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ Merriam-Webster's Geographical Dictionary. — 3-е изд.. — 1997. — P. 786. — 1387 p. — ISBN 0-87779-546-0
- ↑ Dutton, E.A.T. Kenya Mountain. — L.: Jonathan Cape, 1929. — P. 1—2.
- ↑ McNair, Sylvia; Lynne Mansure. Kenya. — Children's Press, Scholastic, Inc., 2001. — P. 52—56, 79. — ISBN 0-516-21078-5
- ↑ «Kenyatta, Jomo.» Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2014.
- ↑ «NAIROBI PARK INTRODUCTION» (անգլերեն). webkenya.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
- ↑ U.S. Embassy Bombings
- ↑ Nsanjama, Henri. Africa's Wilderness Should Be Commercially Utilized to Benefit Local Communities (2000) // Africa: Opposing Viewpoints / Laura K. Egendorf. — San Diego, CA: Greenhaven Press, 2005. — P. 165. — 208 p.
- ↑ Jeffrey Gettleman. Disputed Vote Plunges Kenya Into Bloodshed // The New York Times. — December 31, 2007. Архивировано из первоисточника 9 Հուլիսի 2017.