Մատիլդե Իդալգո
| Մատիլդե Իդալգո | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | սեպտեմբերի 29, 1889[1] |
| Ծննդավայր | Լոխա, Էկվադոր |
| Մահացել է | փետրվարի 20, 1974[2] (84 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Գուայակիլ, Էկվադոր |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Էկվադոր |
| Կրթություն | University of Cuenca? և Central University of Ecuador? |
| Մասնագիտություն | բժիշկ, բանաստեղծուհի, քաղաքական գործիչ, սուֆրաժիստ և ակտիվիստ |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | National Assembly Deputy? |
 Matilde Hidalgo Վիքիպահեստում | |
Մատիլդե Իդալգո դե Պրոսել (իսպ.՝ Matilde Hidalgo de Procel, սեպտեմբերի 29, 1889[1], Լոխա, Էկվադոր - փետրվարի 20, 1974[2], Գուայակիլ, Էկվադոր), էկվադորցի բժշկուհի, բանաստեղծուհի և ակտիվիստուհի։ Մատիլդեն առաջին կինն էր, ով օգտվեց Էկվադորում (և ընդհանրապես Լատինական Ամերիկայում) ընտրելու իրավունքից, ինչպես նաև առաջինն էր, ով ստացավ բժշկության դոկտորի աստիճան։ Իդալգոն պայքարում էր կանանց իրավունքների ճանաչման համար և այժմ հայտնի է որպես Էկվադորի պատմության ամենակարևոր կանանցից մեկը։ Երիտասարդ տարիքում նա յուրացրել է ընթերցանության և գրելու հմտություններին, ինչպես նաև դաշնամուր նվագելուն։ 1973 թվականին նա ինսուլտի հետևանքով կաթվածահար է եղել և Գուայաքիլում 1974 թվականի փետրվարի 20-ին մահացել[փա՞ստ]։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մատիլդե Իդալգո Նավարրո դե Պրոսելը դարձել է առաջին կինը, ով ավարտել է միջնակարգ դպրոցը Էկվադորում, առաջին կինը, ով քվեարկել է Լատինական Ամերիկայի ընտրություններում և առաջին կինը, ով զբաղեցրել է ընտրական պաշտոն իր երկրում[3]։
Նա ծնվել է Լոխայում Խուան Մանուել Իդալգոյի և Կարմեն Նավարոյի ընտանիքում, ընտանիքի վեց երեխաներից մեկն էր։ Հոր մահից հետո նրա մայրը ստիպված է եղել դերձակուհի աշխատել։ Մատիլդեն սովորում էր Գթասրտության քույրերի մաքուր հղիության Դպրոցում[փա՞ստ]:
Վեցերորդ դասարանն ավարտելուց հետո Մատիլդեն իր ավագ եղբորը՝ Անտոնիոյին ասում է, որ ցանկանում է շարունակել ուսումը։ Անտոնիոն խնդրանքով դիմել է Colegio Bernardo Valdivieso աշխարհիկ միջնակարգ դպրոց։ Մեկ ամիս մտածելուց հետո դպրոցի տնօրեն Անխել Ռուբեն Օհեդան համաձայնել է ընդունել նրան, սակայն տեղի բնակիչների արձագանքը այդքան էլ դրական չէր։ Տեղի քահանան ստիպում էր նրան աղոթել եկեղեցու մուտքից երկու քայլ հեռու, մայրերը արգելում էին իրենց աղջիկներին ընկերություն անել նրա հետ։ Այնուամենայնիվ, Մատիլդեի մայրը համառորեն պաշտպանել է նրան, և, չնայած բոլոր խոչընդոտներին, 1913 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Մատիլդեն դարձել է առաջին կինը, ով ավարտել է միջնակարգ դպրոցը Էկվադորում[փա՞ստ]:
Էկվադորի Կենտրոնական համալսարան դիմելիս նրան սկզբում մերժել են, քանի որ կին էր։ Բժշկական դպրոցի դեկանի խոսքով, նա պետք է կենտրոնանա տուն կառուցելու և երեխաներ ունենալու վրա։ 1919 թվականին Մատիլդեն մեկնում է Ազուայ և ի վերջո գերազանցությամբ ավարտում է Կուենկայի համալսարանի բժշկության ֆակուլտետը։ 1921 թվականին նա վերադարձել է Կիտո՝ Էկվադորի Կենտրոնական համալսարան և բակալավրի կոչման շնորհիվ ընդունվում դոկտորանտուրա։ Էկվադորում նա դարձել է առաջին կինը, ով ստացել է դոկտորի աստիճան[4][5]։
Երկու տարի անց Մատիլդեն ամուսնացել է փաստաբան Ֆերնանդո Պրոսելի հետ, և նրանք ունեցել են երկու երեխա՝ Ֆերնանդո և Գոնսալո Պրոսել։ Ֆերնանդոն դարձել է բժիշկ, իսկ Գոնսալոն՝ ճարտարապետ[փա՞ստ]:
1974 թվականին, 85 տարեկան հասակում, նա մահացել է Էկվադորի Գուայակիլ քաղաքում, նախկինում ունեցած ինսուլտից հետո առաջացած բարդություններից։ Նրա մահից հետո Լոխայում ստեղծվել է նրա հիշատակի և ձեռքբերումների թանգարան[6]։
Մասնագիտական գործունեություն և ընտրական իրավունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խոսե Լուիս Տամայոյի նախագահության ժամանակ Մատիլդեն հայտարարել է, որ պատրաստվում է քվեարկել 1924 թվականի Էկվադորի նախագահական ընտրություններում, ինչը կանանց այն ժամանակ արգելված էր։ Հարցը ներկայացվել է նախարարներին, և ի վերջո որոշումը կայացվել է հօգուտ նրա։ 1924 թվականի հունիսի 9-ին Մատիլդե Իդալգոն քվեարկեց Էկվադորի Լոյա քաղաքում՝ դառնալով Լատինական Ամերիկայի առաջին կինը, ով օգտվեց ազգային ընտրություններում քվեարկելու իր սահմանադրական իրավունքից և Էկվադորը դարձրել է մայրցամաքի առաջին երկիրը, որը կանանց ընտրելու իրավունք է տվել[3]։
Մաթիլդան դարձել է Մաչալայի խորհրդի առաջին ընտրված անդամը և Մաչալայի խորհրդի առաջին փոխնախագահը։ 1941 թվականին նա դարձել է առաջին կին թեկնածուն և առաջին ընտրված կին պետական կառավարիչը Լոխայում, մի քաղաքում, որը ժամանակին սարսափում էր նրա ամբիցիաներից, ունենալով «պատգամավորի օգնական» տիտղոսը[փա՞ստ]։
Մատիլդեն զբաղվել է բժշկությամբ Գուայաքիլում մինչև 1949 թվականը, մինչև Արգենտինայում մանկաբուժություն, նյարդաբանություն և սնուցում սովորելու կրթաթոշակ ստանալը[փա՞ստ]։
Մրցանակներ և ճանաչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Առաջին կինը, ով ստացել է բակալավրի աստիճան ինչպես Լոխայում, այնպես էլ ամբողջ երկրում։
- Առաջին կինը, ով լիցենզիա է ստացել Ազուայայի բժշկական համալսարանում (այսօր՝ Քուենկի համալսարան)։
- Առաջին դոկտորական աստիճան Կիտոյի համալսարանի բժշկության ոլորտում։
- Երկրում առաջին կին պրոֆեսիոնալ ակադեմիկոս։
- Առաջին կին ընտրողը Լատինական Ամերիկայում։
- Քաղաքային խորհրդի առաջին կին փոխնախագահ։
- Ազգային պարգև՝ 1956 թվականին նախագահի հրամանագրով շնորհված։
- Լոխա քաղաքի հարգանքի տուրք, «Հայտնի կին» տիտղոս (Mujer Ilustre, 1966):
- Էկվադորի առողջապահության նախարարի կողմից շնորհված ազգային մրցանակ առողջապահության նախարարության առջև ունեցած ծառայությունների համար (1971)։
- Էկվադորյան մշակույթի տան փոխնախագահ[7]։
- Էկվադորյան Կարմիր խաչի պատվավոր ցմահ նախագահ Էլ-Օրոյում[7]։
Բանաստեղծություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Matilde Hidalgo of Prócel, Biography and Poetry Book գրքում հավաքված են Մատիլդեի քսան բանաստեղծությունները։ Հայտնի է, որ նա իր առաջին բանաստեղծությունները գրել է, երբ սովորում էր միջնակարգ դպրոցում և քոլեջում, և գրել է այնպիսի թեմաների մասին, ինչպիսիք են գիտության պաշտամունքը, բնության հիացմունքը, մարդկանց կամ ամսաթվերի փառաբանությունը, Մարիամ Մոր հանդեպ նվիրվածությունը, որոշ բանաստեղծություններ սիրո և կանանց թեմաների մասին էին[8]։
Այլ հայտնի վերնագրերը ներառում են.
- «Կինը և սերը։» (''The woman and love.'')
- «Ոսկեֆինչը։»(''The goldfinch.'')
- «Որտե՞ղ է իմ երջանկությունը» (''Where is my happiness?'')
- «Դոն Բեռնարդո Վալդիվիեսոյի ապոթեոզում։» (''In the apotheosis of Don Bernardo Valdivieso.'')
- «Կնոջ մշտական աղերսանքը։» (''The constant woman's plea.'')
- «Մոռացիր ինձ Աստծո կողմից։» (''Forget me by God.'')
- «Մարիային։» (''To María.'')
- «Օգոստոսի տասը։» (''The Tenth of August.'')
- «Արգեում։» (''Proscription.'')
- «Իմ իդեալ։» (''My ideal.'')
- «Կուենկա Ջոնահին։» (''To Cuenca Jonah.'')
- «Սելիկանի հայրենասիրական օրհներգ։» (''Celicano patriotic hymn.'')
- «Զոհաբերություն։» (''Sacrifice.'')
- «Բանաստեղծը։» (''The poet.'')
- «Ցողի կաթիլը։» (''The drop of dew.'')
- «Հեռանալով մենք չենք բարձրացնում մեր խանութը։» (''By leaving we do not raise our store.'')
- «Գարնան երգ։» (''Song of spring.'')
- «Երեկոյի հոգեվարքի մեջ։» (''In the agony of the evening.'')
Անդամակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Էկվադորի բժշկական ֆեդերացիա (հիմնադիր անդամ)
- Կիտոյի վիրաբուժական ասոցիացիա (հիմնադիր անդամ)
- Կիտոյի մամուլի շրջան
- Մաչալայի կանանց մշակույթի ինստիտուտ
- Կարմիր խաչի կանանց կոմիտե Էլ Օրոյում
- Էկվադորի մշակույթի տուն, Էլ-Օրոյի կենտրոն
- Մաչալայի առյուծ կանանց կոմիտե
- Էկվադորի բժշկական ընկերություն
- Գուայայի կին բժիշկների միություն
- Լրագրողների ազգային ֆեդերացիա
- Էլ Օրոյի բժիշկների քոլեջ
- Ամերիկացի կանանց միություն, UMA
- Էկվադորացի կանանց ազգային միություն, UNME
- Պանամերիկյան բժշկական ասոցիացիա (PAMA), Էկվադորյան մասնաճյուղ
- Բենեմերիթ Գուայասի վիրաբուժական ընկերություն
Ներդրումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նա հաղթահարել է բոլոր դժվարությունները այն ժամանակ, երբ տղամարդիկ զբաղեցնում էին իշխանության բոլոր տարածքները ՝ դառնալով առաջին կինը, ով բժշկության դոկտորի աստիճան է ստացել Էկվադորում և առաջին կին ակադեմիական մասնագետը երկրում[9]։
Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2004 թվականին կինոյի և հեռուստատեսության ռեժիսոր Սեզար Կարմինիանին նկարահանել է «Matilde, la dama del siglo» ֆիլմը։ Գրեթե տասը տարի անց Կարմինիանին նկարահանել է նոր ֆիլմ Մաթիլդայի մասին՝ La dama invencible: Ֆիլմը ցույց է տալիս նրա կյանքը 1907-1924 թվականներին, երբ նա ապրում էր Մաճալայում[10]։
2019 թվականի նոյեմբերի 21-ին Google-ը նրան նշել է Google Doodle-ով՝ ի պատիվ նրա ծննդյան 130-ամյակի[11][12]։
Նրա պատվին կոչվել է կանանց մրցանակ (Մատիլդե Իդալգոյի մրցանակ)[փա՞ստ]։
Ծանոթագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 http://www.loja.gob.ec/contenido/matilde-hidalgo-de-procel-1889-1974
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Faceted Application of Subject Terminology
- ↑ 3,0 3,1 «Matilde Hidalgo de Procel (1889–1974) | Municipio de Loja». www.loja.gob.ec. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
- ↑ Montano, Joaquin (2019 թ․ հունվարի 9). «Matilde Hidalgo de Procel: biografía, aportes y obras». Lifeder (իսպաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
- ↑ «Hidalgo de Procel Matilde - Personajes Históricos». Enciclopedia Del Ecuador (եվրոպական իսպաներեն). 2016 թ․ ապրիլի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
- ↑ Wilcox-Lee, Naomi (2014 թ․ նոյեմբերի 6). «Mathilde Hidalgo de Procel – First in Everything» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
- ↑ 7,0 7,1 Iglesias Ramírez, Belén (2013 թ․ սեպտեմբերի 30). «Matilde Hidalgo Navarro de Procel». Infomed. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
- ↑ Estrada, Jenny (2005). Matilde Hidalgo de Procel, una mujer total. Quito: Editorial Voluntad. Grupo Santillana. 9978-07-653-0.
- ↑ «Matilde Hidalgo abrió las puertas de una sociedad equitativa en Ecuador – Ministerio de Salud Pública». www.salud.gob.ec. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
- ↑ «Miniserie en honor de Matilde Hidalgo». El Universo. 2014 թ․ փետրվարի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 31-ին.
- ↑ «Celebrating Matilde Hidalgo de Procel». Google. 2019 թ․ նոյեմբերի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 31-ին.
- ↑ Tom, Parfitt (2019 թ․ նոյեմբերի 21). «Matilde Hidalgo: Who was the trailblazing doctor and women's rights activist?». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 12-ին.