Մասնակից:Անի Բավեյան/Ավազարկղ/2

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ծաղր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բվի ծաղրը. 17-րդ դար. Յան վան Քեսելի Ավագի կտավը` «Բուն և բլբուլը» բանաստեղծությունից, որը պատկերում է 13-րդ դարի մի տեսարան, որտեղ բուն ծաղրի է ենթարկվում այլ թռչունների կողմից:

Ծաղրը կամ ծաղրի ենթարկելը մարդուն կամ այլ երևույթը վիրավորելը կամ անլրջության մատնելն է, երբեմն պարզապես վիրավորելով, իսկ ավելի հաճախ երգիծանքի առարկա դարձնելով (ծաղրանկար պատկերելով), փորձելով ընդօրինակել այնպես, որ ընդգծվեն ոչ հաճելի հատկությունները: Ծաղրը կարող է կատարվել թեթև և մեղմ ձևով[1], բայց կարող է նաև լինել դաժան և ատելություն սերմանող, առաջացնելով «վիրավորանք, կանխամտածված դեգրադացիա, նույնիսկ կործանում», այսինքն «արհամարհանք ցուցաբերող ծիծաղ, ձեռք առնելու գործընթաց» (ՕԱԲ)[2]։ Ծաղր, ըստ երևույթին, բնորոշ է միայն մարդկանց և ծառայում է մի շարք հոգեբանական գործառույթների, ինչպիսիք են իշխանության ներկայացուցիչների և հասարակ մարդկանց միջև ուժերի զգալի անհավասարակշռության նվազեցմանը։ Ծաղրի օրինակներ կարելի է գտնել գրականության ու արվեստի մեջ:

Ստուգաբանություն և գործառույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անգլերենում ծաղրել բառի արմատը (mock) գալիս է հին ֆրանսերեն mocquer բառից (հետագայում moquer), որը նշանակում է ծաղրել, ծիծաղել, ձեռք առնել կամ հիմարացնել[1][2]՝ չնայած mocquer բառի ծագումն ինքնին անհայտ է[3]: Մարդուն կամ իրը պիտակավորելը կարող է նաև օգտագործվել ցույց տալու համար, որ դրանք անորակ կամ կեղծ տարբերակն են մեկ այլ բանի, ինչպես օրինակ հետևյալ արտահայտություններում՝ «մարդու ծաղր» կամ «դատավարությունը արդարադատության ծաղրն է»[4][5]։

Ծաղրը հոգեբանության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավստրալացի Մայքլ Հոուն` լեզվաբանության պրոֆեսոր, տարբերում է ծաղրը և ծաղրուծանակի ենթարկելը՝ ընդգծելով, որ թեև երկուսն ունեն իմաստային էական համընկնումներ, ծաղրը չի նշանակում կրկնվող սադրանք, այլ ընդհակառակը ենթադրում է ընդօրինակման կամ անձնավորման մի տեսակ, որտեղ հիմնական տարրը այն է, որ արարքի բնույթը պետք է լինի այնպիսին, որ այն լուրջ չընդունվի[6]: Հատկապես կատակերգական ծաղրի ոչ լուրջ ձևերը ուսումնասիրելիս Հոուն ամփոփեց ծաղրի առանձնահատկությունների վերաբերյալ գրականությունը, որը բաղկացած է հետևյալից տեսակներից.

  • ծիծաղ, հատկապես խոսողի կողմից, որը հանդիսանում է ազդանշան, որ ուրիշները նույնպես կարող են և ըստ երևույթին պետք է ծիծաղեն,
  • հնչյունաբանական պրակտիկաներ, ինչպիսիք են «ժպտուն ձայնը» և «ուրախ-զվարթ ձայնը», որոնք գործողությունները դարձնում են «ծիծաղելի», ցուցաբերում են կենսուրախություն, ոգևորություն և հեգնանք,
  • դեմքի նշաններ, ինչպիսիք են ժպիտը, ժպտուն աչքերը կամ այլ միտումնավոր չափազանցված արտահայտություններ, որոնք գործողությունը դարձնում են ծիծաղելի, հեգնական և ոչ լուրջ,
  • մարմնական ժեստեր, ինչպիսիք են դեմքը ծածկելը կամ ծափ տալը,
  • չափազանցություն, ծայրահեղ դեպքերի շեշտադրում և խելամտության սահմանից ակնհայտորեն բարձր կամ ցածր պահանջների ներկայացում,
  • անհամապատասխանություն ակնարկների և ենթադրությունների միջոցով՝ անուղղակի հակադրություն ստեղծելու համար,
  • բանաձևություն և «անցումային տարրեր»՝ ցույց տալու անլուրջության ավարտը և լուրջ փոխգործակցության վերսկսումը։

Իր հերթին, ծաղրին մասնակից լսարանը կարող է արձագանքել մի շարք լրացուցիչ նշաններով՝ ներառյալ ծիծաղը, բացահայտ համաձայնությունը կամ ծաղրի շարունակությունը՝ ցույց տալու համար, որ գործողությունները ընկալվում են ոչ լուրջ[7]:

Ջեյն Ռեյսբորոն և Մեթ Ադամսը, որպես այլընտրանքային տարբերակ, ծաղրը համարեցին նվաստացնող հումորի տեսակ, որը հիմնականում ծառայում է արտոնյալ խմբերի գործիք, որն ապահովում է ոչ արտոնյալ խմբերի նորմատիվ արձագանքներ: Նրանք ընդգծում են, որ ծաղրը կարող է օգտագործվել հեգնանքով և կատակերգական ձևով՝ բացահայտելու բարոյական ստիգման և ի ցույց դնելու բարոյական առավելությունը, ինչպես նաև որպես սոցիալական խրախուսման ձև, որը թույլ է տալիս սոցիալական նշաններ ցույց տալիս (դիմախաղ, ժեստեր, մարմնի դիրք), դա անել այնպես, որ ապահովվի սոցիալական հեռավորության մակարդակը քննադատության և քննադատի միջև՝ պարոդիայի և երգիծանքի միջոցով[8]: Այս կերպ, ծաղրը կարող է օգտագործվել որպես «ավելի «հարգալից», բարոյապես ավելի մեղմ միջոց՝ դասակարգային տարբերակում անելու, քան քաղաքացիական զզվանքն է»[9]:

Ծաղրը փիլիսոփայության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փիլիսոփա Բենեդիկտ Սպինոզան ծաղրանքի մասին աղոտ տեսակետ է հայտնել՝ պնդելով, որ այն հիմնված է «կեղծ կարծիքի վրա և բացահայտում է ծաղրողի անկատարությունը»։ Նա պատճառաբանում է, որ կա՛մ ծաղրի առարկան ծիծաղելի չէ, և այդ դեպքում ծաղրողը սխալվում է՝ դրան նման կերպ վերաբերվելով, կա՛մ այն ծիծաղելի է, բայց այս դեպքում էլ ծաղրը կատարելագործման արդյունավետ միջոց չէ։ Թեև ծաղրողը ի ցույց է դնում, որ նա ճանաչում է անկատարությունը, բայց և ոչինչ չի անում խնդիրը ​​լուծելու համար՝ օգտագործելով հիմնավոր փաստարկներ[10][11]: «Քաղաքական տրակտատ»-ում Սպինոզան հայտարարեց, որ ծաղրը ատելության և տխրության մի ձև է, «որը երբեք չի կարող վերածվել ուրախության»[11]:

Կաթոլիկ եպիսկոպոս Ֆրենցիս դը Սալեսը 1877 թվականին իր «Ներածություն բարեպաշտ կյանքի» գրքում ծաղրը դատապարտեց որպես մեղք.

Բայց քանի որ ծաղրանքն ու ծաղրը երբեք առանց ծաղրասիրության չեն լինում, հետևաբար այն չափազանց մեծ մեղք է. ուստի հոգևորականները վստահեցնում են, որ մերձավորի դեմ ծաղրը ամենավատ վիրավորանքն է, որի համար մարդը կարող է մեղավոր ճանաչվել, քանի որ մյուս հանցագործությունները կարող են կատարվել տուժող կողմի նկատմամբ որոշակի հարգանքով, իսկ ծաղրը կատարվում է արհամարհանքով և քամահրանքով:[12]

Չնայած փիլիսոփաներ Ջոն Լոքը և Անտոնի Էշլի Կուպեր Շաֆտսբերին՝ Շաֆտսբերիի երրորդ կոմսը, գիտակցում էին հեղինակավոր գործիչների տեսակետների վերաբերյալ քննադատական հետաքննության կարևորությունը, Շաֆտսբերին այս գործընթացում կարևոր նշանակություն էր տալիս ծաղրին: Շաֆտսբերին կարծում էր, որ «ծաղրի չափավոր կիրառումը կարող է շտկել թերությունները», և որ ծաղրը ճշմարտության համար ամենակարևոր մարտահրավերներից է, քանի որ «եթե կարծիքը չի դիմանում ծաղրին», ապա այն նույնպես «կորակվի որպես ծիծաղելի»: Որպես այդպիսին, գիտելիքի մասին բոլոր լուրջ պնդումները պետք է ենթարկվեն վերոնշյալին[11][13]: Այս կարծիքը հնչել է Ռենե Դեկարտի կողմից, ով ծաղրը ընդունում էր որպես «լավ մարդու հատկանիշ», որը «վկայում է նրա կենսուրախ բնավորության, հոգու հանգստության, հնարամիտ մտքի մասին»[14][15]:

Փիլիսոփայական փաստարկում ծաղրի կոչը (նաև հայտնի որպես ab absurdo կամ ձիու ծիծաղ[16]) ոչ ֆորմալ մոլորություն է, որը հակառակորդի փաստարկը ներկայացնում է որպես անհեթեթ, ծիծաղելի կամ հումորային և, հետևաբար, տպավորություն է ստեղծում, որ այն արժանի չէ լուրջ ուշադրության: Ծաղրի կոչը հաճախ կատարվում է նուրբ հանգամանքը կամ փաստարկը ծիծաղելի սովորական երևույթի կամ որևէ այլ անհամապատասխանության հետ համեմատելու ձևով, որը հիմնված է կատակների, բառախաղի կամ հակառակորդին և նրա փաստարկը կատակի առարկա դարձնելու վրա: Սա հռետորական մարտավարություն է, որը ծաղրում է հակառակորդի փաստարկը կամ տեսակետը՝ փորձելով լսարանին ներշնչել հուզական արձագանք (այն դարձնելով հույզերի վրա ազդելու ձև) և ընդգծել այդ փաստարկի հակաինտուիտիվ կողմերը՝ դարձնելով այն անմիտ և ողջամտությանը հակասող: Սա սովորաբար կատարվում է փաստարկի հիմքը ծաղրի ենթարկելու միջոցով, որը ներկայացվում է անգութ և չափազանց պարզեցված ձևով:

Ծաղրը արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Հիսուսի ծաղրը», որը պատկերել է Մաթիաս Գրյունևալդը: Պատմականորեն հայտնի գործ նկարիչների համար:

Ծաղրը երգիծանքի գրական ժանրի ձևերից մեկն է, և նշվել է, որ «ծաղրական ժանրերը և գրական ծաղրի պրակտիկան գալիս է առնվազն մ.թ.ա. վեցերորդ դարից»[17]: Ծաղրը, որպես ժանր, կարող է ուղղված լինել նաև այլ գեղարվեստական ժանրերին.

Մեկ այլ ստեղծագործության կամ ստեղծագործությունների ծաղրերգությունը հաճախ ենթադրում է գնահատողական դիրքորոշում մատնանշվող նյութի նկատմամբ, քանի որ այն սովորաբար ծաղր է պարունակում: Այս ծաղրող մշակութային մեթոդում, այնուամենայնիվ, կան քննադատության աստիճաններ՝ մեղմ ծաղրից մինչև սուր ծաղր: Այնուամենայնիվ, նման ծաղրը կարող է գոյություն ունենալ երբեմն ծաղրվող առարկայի նկատմամբ ավելի սիրալիր դիրքորոշման հետ մեկտեղ: Նման սիրառատ ծաղրի օրինակ կարելի է գտնել «Սա Սփինըլ Թոփն է» պաշտամունքային ֆիլմում; Թեև ֆիլմը ծաղրում է ծանր մետալ երաժշտության հետ կապված որոշ ծիծաղելի ասպեկտներ, սակայն ակնհայտ է նաև մշակույթի և, մասնավորապես, հերոսների հանդեպ սերը[18]:

Համարվում է, որ անգլիական կատակերգական թատերախումբը՝ «Մոնթի Փայթըն»-ը, հատկապես հմտորեն ծաղրում է ինչպես հեղինակավոր գործիչներին, այնպես էլ մարդկանց, ովքեր հավակնում են իրենց կարողություններից վեր կոմպետենտության համար: Նման էսքիզներից մեկը, որը ներկայացնում է լսողական սարքերի համարյա խուլ վաճառողին և կոնտակտային ոսպնյակների գրեթե կույր վաճառողին, երկուսին էլ պատկերում է որպես «ծայրահեղ անհաջող, և չափազանց ծաղրելի: Նման կերպարների զավեշտականությունը մեծապես պայմանավորված է նրանով, որ ծաղրի առարկաներն իրենք են ստեղծում կոնկրետ ենթատեքստ, որտեղ մենք կարծում ենք, որ նրանք արժանի են ծաղրի»[19]: Միացյալ Նահանգներում, «Շաբաթ երեկոյան ուղիղ եթերում» հեռուստատեսային շոուն ներկայացվում է որպես «քաղաքական ծաղրի պատմություն», և ասվել է, որ «պատմական և հռետորական վերլուծությունները փաստում են, որ այս ծաղրը կարևոր է» քաղաքական արդյունքների առումով[20]:

Զարգացումը մարդկության շրջանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծաղրը, կարծես, բնորոշ է միայն մարդկային էությանը: Թեև նկատվում է, որ կենդանիների մի քանի տեսակներ ծիծաղում են, մարդիկ միակ կենդանիներն են, որոնց շրջանում նկատվել է, որ ծիծաղը օգտագործվում է միմյանց ծաղրելու համար[21]:

Մանկության զարգացման ընթացքում ծաղրելու կարողության դրսևորումը ցույց է տալիս, որ ծաղրը «վաղ մանկության շրջանում չի համարվում սպասելի երևույթ, այլ դառնում է ավելի ցայտուն, երբ երեխան մուտք է գործում քույր ու եղբայրների մրցակցության, պայքարի և սոցիալական փոխազդեցության աշխարհ»[22]: Երբ այն զարգանում է, այն դրսևորվում է «դպրոցի բակում բուլինգի ենթարկելու ձևերով և, իհարկե, դեռահասության շրջանում՝ անկախության հասնելու փորձով, ձգտելով առաջացած բախումների մասին սեփական ղեկավարի հետ ընդհանուր հայտարարի գալ»[22]: Ծաղրի ենթարկելու ձևերից մեկը ծաղրանկարն է՝ ծաղրվող առարկան ընդօրինակելու և ուռճացնելու փորձը: Ենթադրվում է, որ ծաղրանկարը ստեղծվում է «հիմնական դիմագծերի արագ վերծանման միջոցով՝ ընդգծելով թերությունները», և միևնույն ժամանակ այն ներառում է «մեր լավագույն հումորներից մի քանիսը, իսկ երբ չափից ավելի մեծ ագրեսիվություն է պարունակում, կարող է հասնել ծաղրի»[22]: Ծաղրը կատարում է մի շարք սոցիալական գործառույթներ։

Ծաղրի պարզունակ ձևերը ներկայացնում են ագրեսիայի կիրառման փորձ՝ պաշտպանելու սեփական անձը կուլ գնալուց, բախումից կամ նվաստացումից՝ նվազեցնելով մյուսի ընկալվող ուժն ու սպառնալիքը: Այնուամենայնիվ, ծաղրը կարող է նաև պահպանել նպատակ հետապնդող հարաբերությունները, քանի որ այն անհրաժեշտ է ծաղրանկարի նյութ ապահովելու համար։ Ծաղրանկարը առօրյա կյանքում, ամենաարդյունավետ դեպքում, ներառում է ագրեսիայի սուբլիմացիա և կարող է ընկալվել որպես հումոր՝ ինչի մասին վկայում է մեր հիացմունքը քաղաքական երգիծանքի նկատմամբ, որը հաճախ հեղինակության ծաղրանկարի ստեղծում է: Ավելի քիչ սուբլիմացված ագրեսիան հանգեցնում է ծաղրի մի տեսակի, որն ուղղված է թույլերի շարունակական նվաստացմանը՝ հիշեցնելով այդպիսի մարդկանց, որ նրանք թույլ են և արժանի չեն լիակատար մարդասիրության կամ սոցիալական ներգրավվածության[23]:

Ռիչարդ Բորշայ Լին նշում էր, որ ծաղրը բուշմենական մշակույթի մի տեսակ է, որը նախատեսված է որոշակի առումներով հաջողակ անհատներին ամբարտավանությունից զերծ պահելու համար[23]: Երբ ավելի թույլ մարդկանց ծաղրում են ավելի ուժեղ մարդիկ, այն կարող է ընկալվել որպես բուլինգի ձև[24]:

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Bailey, Nathan (1730). Dictionarium Britannicum. T. Cox. էջ 484.
  2. ↑ Stormonth, James (1895). Dictionary of the English Language, Pronouncing, Etymological, and Explanatory... Blackwood. էջ 623.
  3. ↑ Liberman, Anatoly (2008). An Analytic Dictionary of the English Etymology: An Introduction. University of Minnesota Press. էջեր 164–. ISBN 978-1-4529-1321-6.
  4. ↑ «mockery». Merriam-Webster. Վերցված է 5 February 2019-ին.
  5. ↑ «mockery». Macmillan Dictionary. Վերցված է 5 February 2019-ին.
  6. ↑ Haugh, Michael (2010). «Jocular mockery,(dis) affiliation, and face». Journal of Pragmatics. 42 (8): 2106–2119. doi:10.1016/j.pragma.2009.12.018. hdl:10072/34303.
  7. ↑ Haugh, Michael (20 February 2014). «Jocular Mockery as Interactional Practice in Everyday Anglo-Australian Conversation» (PDF). Australian Journal of Linguistics. 34 (1): 76–99. doi:10.1080/07268602.2014.875456. hdl:10072/63925. S2CID 143743004. Վերցված է 21 February 2019-ին.
  8. ↑ Raisborough, Jayne; Adams, Matt (11 December 2017). «Mockery and Morality in Popular Cultural Representations of the White, Working Class». Sociological Research Online. 13 (6): 1–13. doi:10.5153/sro.1814. S2CID 55602949. Վերցված է 21 February 2019-ին.
  9. ↑ Rumsey, Nichola; Harcourt, Diana (2014). Oxford Handbook of the Psychology of Appearance. Oxford University Press. էջեր 17–. ISBN 978-0-19-872322-6.
  10. ↑ Spinoza, Benedictus de (1909). Spinoza's Short Treatise on God, Man, and Human Welfare. Open Court Publishing Company. էջեր 91–.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Amir, Lydia B. (1 February 2014). Humor and the Good Life in Modern Philosophy: Shaftesbury, Hamann, Kierkegaard. SUNY Press. էջեր 81–. ISBN 978-1-4384-4938-8.
  12. ↑ Francis de Sales, Introduction to the Devout Life (1877), p. 165.
  13. ↑ Billig, Michael (12 February 2008). The Hidden Roots of Critical Psychology: Understanding the Impact of Locke, Shaftesbury and Reid. SAGE Publications. էջեր 127–. ISBN 978-1-4739-0310-4.
  14. ↑ Smith, Nathan; Taylor, Jason (18 December 2008). Descartes and Cartesianism. Cambridge Scholars Publishing. էջեր 109–. ISBN 978-1-4438-0250-5.
  15. ↑ Lampert, Laurence (August 1995). Nietzsche and Modern Times: A Study of Bacon, Descartes, and Nietzsche. Yale University Press. էջեր 166–. ISBN 978-0-300-06510-7.
  16. ↑ Brooke Noel Moore and Richard Parker, Critical Thinking, McGraw-Hill, 2000, p. 526.978-0078119149
  17. ↑ Ruben Quintero, A Companion to Satire: Ancient and Modern (2008), p. 495.
  18. ↑ Henrik Steen Andersen, Dorte Sestof (2001). «Ganser syndrome after solitary confinement in prison: A short review and a case report». Nordic Journal of Psychiatry (անգլերեն). 55 (3): 199–201. doi:10.1080/08039480152036083. ISSN 0803-9488. PMID 11827615. S2CID 218895869.
  19. ↑ Tomasz Dobrogoszcz, Nobody Expects the Spanish Inquisition: Cultural Contexts in Monty Python (2013), p. 77.
  20. ↑ Jody Baumgartner, Jonathan S. Morris, Laughing Matters: Humor and American Politics in the Media Age (2012), p. 44.
  21. ↑ Devlin, Kate (January 11, 2010). «Only humans 'use laughter to mock or insult others'». The Telegraph.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 John P. Muller, Jane G. Tillman, The Embodied Subject: Minding the Body in Psychoanalysis (2007), p. 77-78.
  23. ↑ 23,0 23,1 Salvatore Attardo, Encyclopedia of Humor Studies (2014), p. 45.
  24. ↑ Berger, Kathleen Stassen (2014). Invitation to the Life Span. New York: Worth Publishers. ISBN 978-1464172052.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիիքպահեստ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Անի_Բավեյան/Ավազարկղ/2&oldid=9803347» էջից