Մանավազ Հայկազունի
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մանավազ (այլ կիրառումներ)
| Մանավազ Հայկազունի Մանաւազ | ||
| ||
|---|---|---|
| Ազգություն | հայ | |
| Դինաստիա | Հայկազունիներ | |
| Հայր | Հայկ Նահապետ | |
Մանավազ Հայկազունի նաև Մանաւազ, Մանազաւ[1] (ծննդյան և մահվան թվականներն անհայտ), Հայկ նահապետի երրորդ որդին, Արամանյակի, Խոռի և Ապահի եղբայրը, Բազի, Որդի և Հունի հայրը, Մանավազյանների նախարարական տան հիմնադիրը[2][3][4][5][6]։
Կենսագրական տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ Մովսես Խորենացու Արամանյակը՝ իր եղբայր Մանավազին, նրանց մյուս եղբորը՝ Խոռին և Մանավազի որդիներ՝ Բազին և Որդին, իրենց ամբողջ ընտանիքով թողնում է Հարքում։ Մանավազը ժառանգում է Հարքը, իսկ նրա որդին Բազը ժառանգում է Վանա լճի (աղի ծով) հյուսիսարևմտյան ափը։ Բազը գավառը իր անունով կոչում է Բզնունիք, իսկ ծովը՝ Բզնունյաց ծովը[2]։ Մովսես Խորենացին նույն տեղում ավելացնում է.՝
«Ասում են, որ սրանցից են առաջ եկել Մանավազյան և Բզնունյաց նահապետությունունները, նաև Որդունի կոչվածը, որոնք վերջերս, սուրբ Տրդատից հետո, մեկը մյուսին ոչնչացրին պատերազմով։
Այս հատվածում հաստատվում է Մանավազից՝ Մանավազյանների, նրա որդի Բազից՝ Բզնունիների, իսկ մյուս որդի Որդից Որդունիների նախարարական տոհմերի հիմնադրումը։
Մանավազյան տոհմի վերացումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ քրիստոնեական պատմագրությունում ընդունված վարկածի, 330-ական թթ Մանավազյանները վիճելի կալվածքների համար անհաշտ կռիվներ են մղել իրենց ազգակից իշխանական տոհմերի՝ Բզնունիների ու Որդունիների դեմ։ Չկարողանալով հաշտեցնել կռվող կողմերին՝ Խոսրով Գ Կոտակ թագավորի հրամանով սպարապետ Վաչե Մամիկոնյանը ոչնչացրել է նրանց և բռնագրավել տիրույթները։ Հարք գավառը տրվել է Աղբիանոսյանների եպիսկոպոսական տոհմին[7]։ Իրականում, Խոսրով Գ թագավորի կազմակերպած սպանդի հնարավոր պատճառները այլ էին, քանի որ Մանավազյանների իշխանական կալվածք Հարքը չէր սահմանակցում ոչ Որդունիքին (Բասեն գավառ), ոչ էլ Բզնունիքին։
Մանավազակերտի հիմնումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ Մովսես Խորենացու Մանավազը հիմնել է քաղաք, որը իր անունով կոչվել է Մանավազակերտ, որից կրճատմամբ առաջացել է Մանազկերտ անունը։ Մինչև 4-րդ դարը այն եղել է Մանավազյանների աթոռանիստը[8]։
Ըստ Ղևոնդ Ալիշանի Մանավազը ժառանգում է Հարքը, իսկ նրա եղբայր Խոռը հաստատվում է Հարք գավառի արևելյան մասում, որը հետագայում կոչվում է Ապահունիք ու այդ գավառի հյուսիսային մասը (Խորխոռունիք) շենացնում։ Այս երկու գավառների նահմանամեջում (Հարք, Ապահունիք), Արածանի գետի վտակներից մեկի մոտ հաստատվում է Մանավազը, հետո բնակավայրը ընդարձակվելով ու ամրանալով մեծ և նշանավոր քաղաք է դառնում, որը մինչև հիմա գոյություն ունի և հայտնի է Մանազկերտ անունով։ Ղևոնդ Ալիշանը ավելացնում է՝.
... որով (Մանազկերտ) և Հայաստանի ամենէն հին և մնացեալ քաղաքն է, 4000 տարիէ աւելի ըլլալով սկիզբն, որոյ չափ հին խիստ քիչ քաղաք կայ բոլոր երկրիս վրայ. յայտնի է որ անոնց պէս այս այլ փոխեալ է և առաջին շինուածքին հետքն գտնել դժվար է, սակայն նոյն անունը և տեղն պահած, և միշտ բնակուած և շինուած է[1]։
Ի տարբերություն իր եղբայրներ Արամանյակի և Խոռի, որոնք գնացել էին դեպի հյուսիս, Մանավազը ոչ միայն ժառանգեց իր հոր՝ Հայկի ոստանը, այլ ինչպես երևում է չհեռացավ։ Մանավազի անունը մնաց այդ և մերձակա գավառների վրա և հարավում հայտարարվեց որպես «տուն Մանաւազայ կամ Մինայ»[9]։
Անվան ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ Ղևոնդ Ալիշանի Մանավազ (Մանաւազ, Մանազաւ) անունը սանսկրիտերենից թարգմանած նշանակում է Մանավաս - մարդիկ։ Ման, մեն (որից Ար-մեն-ակ) անունով սկսվում և ավարտվում է Մանավազ Հայկազունու որդու՝ Բազի անունով[1]։
Ընտանիքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մանավազը ունեցել է երեք հայտնի որդի՝
- Բազ, Բզնունիների նախարարական տան նահապետը[1][2]
- Որդ, Որդունիների նախարարական տան նահապետը[10]
- Հուն (Հոն), ըստ ենթադրության Ապահունիք գավառի հիմնադիրն է և Մանավազի որդին[1]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «Հայաստան յառաջ քան զլինելն Հայաստան», Ղևոնդ Ալիշան, Վենետիկ, 1904, էջ 159
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Հայոց Պատմություն», Մովսես Խորենացի, 1961, Երևան, Գլուխ Ա. ժբ
- ↑ «Հայոց պատմություն», Ուխտանես, Ա. ժզ
- ↑ «Ազգաբանութիուն Հայոց», Մինաս Ամդեցի, էջ 3
- ↑ «Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց», Սամուել Անեցի, էջ 42
- ↑ «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչեայ Աճառեան, Երեւան, 1942, Հատոր 3, Ցուցակ 1, Էջ 196-197
- ↑ «Հայկական սովետական հանրագիտարան», խմբագիր՝ Վիկտոր Համբարձումյան, Երևան, Հայ սովետական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1981. էջ 214-215
- ↑ «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», Հատոր 3, Ցուցակ 1, Էջ 679
- ↑ «Հայաստան յառաջ քան զլինելն Հայաստան», Ղևոնդ Ալիշան, Վենետիկ, 1904, էջ 160
- ↑ «Հայաստան յառաջ քան զլինելն Հայաստան», Ղևոնդ Ալիշան, Վենետիկ, 1904, էջ 161
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչեայ Աճառեան, Երեւան, 1942, Հատոր 3, Ցուցակ 1, Էջ 196-197
- «Հայաստան յառաջ քան զլինելն Հայաստան», Ղևոնդ Ալիշան, Վենետիկ, 1904, էջ 159
- «Հայոց Պատմություն», Մովսես Խորենացի, 1961, Երևան, Գլուխ Ա. ժբ, Բ. է
- «Հայոց պատմություն», Ուխտանես, Ա. ժզ
- «Ազգաբանութիուն Հայոց», Մինաս Ամդեցի, էջ 3
- «Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց», Սամուել Անեցի, էջ 42, 49
- «Տիեզերական պատմություն», Ստեփանոս Ասողիկ, Ա. ե
- «Հաւաքումն պատմութեան Վարդանայ վարդապետի», Վենետիկ, 1862, էջ 90
- «Հայկական սովետական հանրագիտարան», խմբագիր՝ Վիկտոր Համբարձումյան, Երևան, Հայ սովետական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1981. էջ 214-215
- «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», Հատոր 3, Ցուցակ 1, Էջ 679