Հակոբ Խլիտչիև

Հակոբ Խլիտչիև
Ծնվել է	դեկտեմբերի 1 (13), 1886 կամ 1886; Դոնի Ռոստով, Եկատերինոսլավի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	ապրիլի 14, 1963 կամ ապրիլի 16, 1963; Բելգրադ, Հարավսլավիա
Գերեզման	Բելգրադի նոր գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և Հարավսլավիայի Թագավորություն
Մասնագիտություն	ճարտարագետ և գիտնական
Հաստատություն(ներ)	Բելգրադի համալսարան և Սանկտ Պետերբուրգի պետական պոլիտեխնիկական համալսարան
Անդամակցություն	Սերբական գիտությունների և արվեստների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Սանկտ Պետերբուրգի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ (1911)

Հակոբ (Յակով) Մաթևոսի (Մատվեյի) Խլիտչիև (ռուս.՝ Яков Матвеевич Хлитчиев, սերբ.՝ Јаков Матвејевич Хлитчијев, դեկտեմբերի 1 (13), 1886 կամ 1886, Դոնի Ռոստով, Եկատերինոսլավի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - ապրիլի 14, 1963(1963-04-14) կամ ապրիլի 16, 1963(1963-04-16), Բելգրադ, Հարավսլավիա), ծագումով հայ ճարտարագետ, նավերի կառուցվածքների տեսության մասնագետ։ Հարավսլավիայի նավաշինական դպրոցի հիմնադիրը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակոբ Խլիտչիևը ծնվել է 1886 թվականին Նոր Նախիջևանում (այժմ՝ Դոնի Ռոստով քաղաքի մաս), հայկական ընտանիքում^[1]։

1904 թվականին ոսկե մեդալով ավարտել է Դոնի Ռոստովի դասական գիմնազիան։ Նույն թվականին դարձել է Սանկտ Պետերբուրգի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի նավաշինության բաժնի ուսանող^[1]։

1905-1906 թվականներին Հակոբ Խլիտչիևը հաճախել է Բեռլինի բարձրագույն տեխնիկական դպրոց՝ այդ ընթացքում ընդմիջելով համալսարանական ուսումը։ Բուհն ավարտելուց հետո՝ 1911 թվականին, Խլիտչիևը փորձել է աշխատել որպես ինժեներ Բալթյան ինստիտուտի նախագծային բյուրոյում^[1], որպես խորհրդատու, որպես ինժեներ է աշխատել նավաշինական չորս ընկերություններում, նրան հետաքրքրել են ռազմական և առևտրային նավերը։

1913 թվականից դասավանդել է հայրենի ինստիտուտում՝ շինարարական մեխանիկայի, առաձգականության տեսության և այլ առարկաների բաժնում, հաջորդ տարի կարդացել է նավերի նախագծման վերաբերյալ դասախոսություններ^[1]։ Տիրապետել է ֆրանսերենին, գերմաներենին և անգլերենին։

1915 թվականին դարձել է տեխնիկական մեխանիկայի ադյունկտ։

1916 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Պետրոգրադում պսակադրվել է Տատյանա Իվանյուկովայի հետ^[2]։

Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո՝ 1918 թվականի գարնանը, Խլիտչիևը Պետրոգրադից մեկնել է Խերսոն և մասնակցել Խերսոնի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի կազմակերպմանը։ 1918 թվականից մինչև 1919 թվականի վերջը դասավանդելուն զուգընթաց եղել է նավաշինարանի տնօրեն։ Կարմիր բանակի ստորաբաժանումների կողմից Խերսոնի գրավումից հետո 1920 թվականի հունվարին մեկնել է Սևաստոպոլ, որտեղից Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի իր գործընկեր Ստեպան Տիմոշենկոյի օգնությամբ ֆրանսիական նավով գնացել է Ստամբուլ^[2]։

Հետագայում Խլիտչիևն ապրել է Բելգրադում, որտեղ դասավանդել է Բելգրադի համալսարանի տեխնոլոգիական ֆակուլտետում^[2]։

1922-1924 թվականներին Խլիտչիևը, շարունակելով դասավանդել, միաժամանակ եղել է Բելգրադի «Կալորիա» ջեռուցման ձեռնարկության տնօրենը^[2]։

1925 թվականին Խլիտչիևն ստացել է Հարավսլավիայի թագավորության քաղաքացիություն։ 1932 թվականին նշանակվել է Բելգրադի համալսարանի ճարտարագիտական ֆակուլտետի իսկական պրոֆեսոր։ Եղել է Հարավսլավիայում անցկացված տեսական և կիրառական մեխանիկայի միջազգային կոնգրեսների կազմակերպիչ։ Բազմաթիվ գիտական աշխատությունների և ութ գրքերի թարգմանությունների հեղինակ է^[1]։

1941 թվականի ապրիլին Բելգրադ գերմանական ներխուժումից հետո Խլիտչիևը ձերբակալվել է և երկու ամիս (մայիս և հունիս) անցկացրել բանտում^[2]։ Ռազմական Բելգրադում տեխնիկական մեխանիկայի ամբիոնում նա դասավանդել է նյութերի դիմադրություն։

Պատերազմից հետո Խլիտչիևը ղեկավարել է մեխանիկայի ամբիոնը և Բելգրադի համալսարանում բացել է նավաշինության բաժին։ Նա հիմնադրել և ղեկավարել է Սերբիայի գիտությունների և արվեստների ակադեմիայի (ՍԳԱԱ) մեքենագիտության ինստիտուտի կիրառական մեխանիկայի բաժանմունքը՝ դառնալով կիրառական մեխանիկայի ընկերության հիմնադիրներից մեկը^[1]^[2]։

1951 թվականի հունվարից՝ ՍԳԱԱ մաթեմատիկական ինստիտուտի գիտաշխատող էր, 1952 թվականից՝ Հարավսլավիայի Դաշնային Ժողովրդական Հանրապետության Ակադեմիական խորհրդի անդամ։ 1955 թվականի հունիսի 10-ին ընտրվել է ակադեմիկոս^[1], իսկ հաջորդ տարի անցել է թոշակի։ Ապրել է Բելգրադում։

Մահացել է 1963 թվականին Բելգրադում, թաղված է Նոր գերեզմանատանը։

Կոչումներ և պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1955 թվականին ընտրվել է Սերբիայի գիտությունների և արվեստի ակադեմիայի իսկական անդամ^[1]^[2]
Պարգևատրվել է Հարավսլավիայի շքանշաններով և մեդալներով^[2]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Општа, Енциклопедија (1978). «Хлитчијев, Јаков (1886—1963)». Мала енциклопедија Просвета. YU-Београд: Просвета. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
Межинска, Јелена (1994). «Јаков Матвејевич Хлитчијев». Руси без Русије - Српски Руси. Јанићијевић, Душан-уредник. Београд - Беочин: Дунај & Ефект. էջեր 197–206. ISBN 978-86-82465-02-7. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
Наерловић-Вељковић, Наталија (1998). «Јаков Метвејевич Хлитчијев (1886—1963)». Живот и дело српских научника. YU-Београд: Српска Академија Наука и Уметности. էջեր књига 4, стр.231-270. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
САНУ (1958). Годишњак LXIV за 19. YU-Београд: Српска Академија Наука и Уметности. էջեր 274–276. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
Милосављевић, М. (1967). «Опроштајни говор на погребу преминулог академика Јакова Хлитчијева». Гласник XV за 1964. YU-Београд: Српска Академија Наука и Уметности. էջեր 15–16. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
Билимовић, А. (1967). «Јаков Хлитчијев (1886—1963)». Гласник XV за 1964. Ђ. Лазаревић. YU-Београд: Српска Академија Наука и Уметности. էջեր 17–18. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
Обрадовић, Никола (1973). У спомен сто година науке о машинама - осврт на раздобље 1873—1941. YU-Београд: Машински факултет. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
Весовић, М (1973). Машински факултет у Београду о равитку наставе и науке - у раздобљу 1945—1973. Д. Поповић. YU-Београд: Машински факултет. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 «History of the Institute». www.mi.sanu.ac.rs. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 15-ին.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 «Хлытчиев Яков Матвеевич — Энциклопедия фонда «Хайазг»». web.archive.org. 2016 թ․ մարտի 4. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 15-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 «History of the Institute». www.mi.sanu.ac.rs. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 15-ին.

[:1-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 ^2,6 ^2,7 «Хлытчиев Яков Матвеевич — Энциклопедия фонда «Хайазг»». web.archive.org. 2016 թ․ մարտի 4. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 15-ին.

[1]

[2]