Կտակ (բանաստեղծություն)

Կտակ ուկրաիներեն՝ Заповіт
Տեսակ	բանաստեղծություն
Ժանր	պոեզիա
Ձև	բանաստեղծություն
Հեղինակ	Տարաս Շևչենկո
Բնագիր լեզու	ուկրաիներեն
Հրատարակվել է	դեկտեմբերի 25, 1845
Թվային տարբերակ	en.wikiquote.org/wiki/Taras_Shevchenko
Zapovit

«Կտակ» (ուկրաիներեն՝ Заповіт), Տարաս Շևչենկոյի ծրագրային բանաստեղծությունը ուղերձ-կտակի տեսքով, որը նա գրել է 1845 թվականի դեկտեմբերի 25-ին Պերեյասլավում։

Բանաստեղծությունը մեծ ազդեցություն է ունեցել և ունի ուկրաինական մշակույթի վրա, մասնավորապես, դրվել է մի շարք կոմպոզիտորների երաժշտական ստեղծագործությունների հիմքում, ակտիվորեն օգտագործվում է մշակութային կյանքում, թարգմանվել է աշխարհի ժողովուրդների ավելի քան 150 լեզուներով։

Երաժշտության մեջ

«Կտակը» հիմք է ծառայել մեծ թվով կոմպոզիտորների երաժշտական ստեղծագործությունների համար։

Առաջին անգամ ստեղծագործության համար երաժշտություն է գրել Նիկոլայ Լիսենկոն (1868 թվականին, տղամարդկանց երգչախմբի, տենորի և դաշնամուրի համար, 2-րդ խմբագրությունը՝ 1877 թվականին)։

Ամենահայտնին դարձել է «Կտակի»՝ ուկրաինական ժողովրդական-երգային ինտոնացիաներին մոտ մեղեդին, որը 1870-ական թվականներին ստեղծել է Գ. Գլադկին։ Ավելի ուշ այն խմբագրել է Լիսենկոն, իսկ Գ.Մարկևիչն այն հրատարակել է Պոլտավայում։ Մեղեդին երկար ժամանակ համարվել է ժողովրդական։ Նրա երգչախմբային մշակումները կատարել են Յակով Ստեպովոյը, Կիրիլ Ստեցենկոն, Պորֆիրի Դեմուցկին, Ալեքսանդր Ալեքսանդրովը, Ալեքսանդր Սպենդիարյանը և այլք։

«Կտակի» տեքստի հիման վրա գրված են նաև ավելի ընդարձակ երաժշտական ստեղծագործություններ, այդ թվում՝ Վասիլի Բարվինսկու (1918), Ստանիսլավ Լյուդկևիչի (1934, երկրորդ խմբագրություն՝ 1955), Բորիս Լյատոշինսկու (1939), Լև Ռևուցկու (1939) կանտատները, Ռեյնգոլդ Գլիերի սիմֆոնիկ պոեմը (1939)։

Սերգեյ Պրոկոֆևի «Սեմյոն Կոտկո» օպերայի 4-րդ ակտում կա երգ՝ «Կտակ» բանաստեղծության տեքստով և Պրոկոֆևի ինքնատիպ երաժշտությամբ։

«Կտակի» համար Գլադկիի գրած մեղեդին դրվել է Դմիտրի Կաբալևսկու վոկալ-սիմֆոնիկ ստեղծագործության հիմքում, որը հնչում է Ալեքսանդր Դովժենկոյի «Շչորս» կինոէպոպեայում Վասիլի Բոժենկոյի հուղարկավորության տեսարանում։

Ընդհանուր առմամբ գոյություն ունեն «Կտակի» ավելի քան 60 երաժշտական մեկնաբանություններ։

Թարգմանություններ

«Կտակը» թարգմանվել է աշխարհի բազմաթիվ լեզուներով։ Այդ թարգմանությունները հավաքելու առաջին փորձը ձեռնարկել է Կիևի «Նաուկովա դումկա» հրատարակչությունը 1964 թվականին։ «Կտակի» առաջին թարգմանություններից է Էթել Լիլիան Վոյնիչի անգլերեն թարգմանությունը, որն ընդգրկվել է Շևչենկոյի թարգմանությունների նրա գրքում, որը հրապարակվել է 1911 թվականին։

Բանաստեղծությունն ունի մոտ մեկ տասնյակի հասնող հայերեն թարգմանություն։

Տեքստ

Ուկրաիներեն բնօրինակ Як умру, то поховайте Мене на могилі, Серед степу широкого, На Вкраїні милій, Щоб лани широкополі, І Дніпро, і кручі Було видно, було чути, Як реве ревучий. Як понесе з України У синєє море Кров ворожу... отойді я І лани, і гори — Все покину і полину До самого бога Молитися... а до того Я не знаю бога. Поховайте та вставайте, Кайдани порвіте І вражою злою кров'ю Волю окропіте. І мене в сем'ї великій, В сем'ї вольній, новій, Не забудьте пом'янути Незлим тихим словом.

Է. Վոյնիչի անգլերեն թարգմանություն Dig my grave and raise my barrow By the Dnieper-side In Ukraina, my own land, A fair land and wide. I will lie and watch the cornfields, Listen through the years To the river voices roaring, Roaring in my ears. When I hear the call Of the racing flood, Loud with hated blood, I will leave them all, Fields and hills; and force my way Right up to the Throne Where God sits alone; Clasp His feet and pray... But till that day What is God to me? Bury me, be done with me, Rise and break your chain, Water your new liberty With blood for rain. Then, in the mighty family Of all men that are free, May be sometimes, very softly You will speak of me?

Արտաքին հղումներ

• Шевченковский словарь. Том 1 / Институт литературы имени Т. Г. Шевченко Академии Наук УССР. — К.: Главная редакция УРЕ, 1978. — С. 230—231.