Կոկչետավ քաղաքի պատմության թանգարան

Կոկչետավ քաղաքի պատմության թանգարան
Տեսակ	թանգարան, մշակութային ժառանգություն, տեսարժան վայր և շինությունների համալիր
Երկիր	Ղազախստան, ԽՍՀՄ և Ռուսական կայսրություն
Տեղագրություն	Կոկչետավ
Վայր	Կոկչետավ
Հասցե	Кокшетау, ул. Дзержинского, 29, уг. ул. Канай би
Հիմնադրվել է	1949
Կայք	museum-kokshetau.kz/ru/(ռուս.)(ղազախ.)

Կոկչետավ քաղաքի պատմության թանգարան (ղազ.՝ Көкшетау қаласының тарихы мұражайы, մինչև 2000 թվականը՝ Վալերիան Կույբիշևի հանրապետական տուն-թանգարան), Ղազախստանի Աքմոլայի մարզի Կոկչետավ քաղաքի քաղաքային պատմական թանգարան, որը նվիրված է քաղաքի կազմավորմանն ու զարգացմանը սկսած վաղ միջնադարից։ Գտնվում է Կոկչետավ քաղաքում, Կանայ բի փողոց 32 հասցեում (որը մինչև 2008 թվականը կոչվել է Չապաևի փողոց)։ Այդ տարածքում՝ Բուկպա բլուրների ստորոտին, Կոպա լճի ափին է գտնվում Կոկչետավ բնակավայրը, որը սկսել է կազմավորվել 19-րդ դարի առաջին քառորդում։ Թանգարանի շենքը հանրապետական նշանակության պատմական հուշարձան է և գտնվում է պետական պահպանության ներքո (1982 թվականի հունվարի 26-ից)։

Թանգարանի ֆոնդերում պահվում են ավելի քան 16 հազար ցուցանմուշներ։ Դրանք հնագույն լուսանկարներ, փաստաթղթեր, ձեռագրեր, կենցաղային և նյութական մշակույթի առարկաներ են՝ ժամանակի հետ խամրած, որոնք շատ բան կարող են պատմել քաղաքի և նրա անցյալի բնակիչների կյանքի մասին^[1]։ Թանգարանի հիմնական խնդիրներն են՝ գիտա-հետազոտական, հավաքչական, ցուցահանդեսային և ցուցադրական, գիտա-գործնական աշխատանքների կազմակերպում։

Պատմություն

Այս տանը 1889-1905 թվականներին ապրել է խորհրդային ժամանակաշրջանի ապագա պետական գործիչ Վալերիան Կույբիշևի ընտանիքը, այստեղ է անցել նրա մանկությունն ու պատանեկությունը։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին այս տանն է տեղակայվել Կարմիր բանակի վիրավոր զինվորների թիկունքային հոսպիտալը։

Թանգարանը ստեղծվել է Ղազախստանի Կոմկուսի Կենտկոմի 1947 թվականի հոկտեմբերի 21-ի որոշման և Կոկչետավի մարզային գործկոմի 1948 թվականի մայիսի 6-ի որոշման համաձայն։ Գտնվել է Ղազախական ԽՍՀ մշակույթի նախարարության ենթակայության ներքո։ Պատերազմից հետո 1949 թվականին բացվել է Վալերիան Կույբիշևի տուն-թանգարանը։ Թանգարանի հիմնադիրը և առաջին տնօրենը եղել է նրա քույրը՝ Ելենա Կույբիշևան, որը ղեկավարել է թանգարանը ավելի քան 30 տարի, եղել է Կոկչետավի առաջին պատվավոր քաղաքացին։ Թանգարան ստեղծելու համար նրան հրավիրել է Ղազախական ԽՍՀ Նախարարների խորհրդի նախագահ Նուրտաս Ունդասինովը (այդ ժամանակ նա բնակվել է Մոսկվայում)^[2]։ Ելենա Վլադիմիրովնան, պատկառելի տարիքում հեռացել է հարմարավետ Մոսկվայից և հաստատվել ամայի ծայրագավառում, որն այդ ժամանակ Կոկչետավն էր։ Ելենա Վլադիմիրովնան գտել է իր ծնողների տունը, որտեղ Վալերիանն անցկացրել է իր մանկությունն ու պատանեկությունը, և որտեղ ծնվել է ինքը։ Անհրաժեշտ է եղել տունն ու տնտեսական շինությունները վերանորոգել, այգին կարգի բերել։ Ելենա Վլադիմիրովնան միաժամանակ զբաղվել է հավաքչական աշխատանքներով։

Մարզային գործկոմի 1988 թվականի հոկտեմբերի 13-ի որոշմամբ այն անցել է տեղական մարզգործկոմի մշակույթի կոմիտեի ենթակայության ներքո, 1997 թվականի մայիսի 3-ից՝ Կոկչետավ մարզի լուծարման հետ կապված՝ Կոկչետավի ակիմին կից մշակույթի վարչությանը։ Թանգարանի հավաքածուները ներառել են ավելի քան 3,5 հազար ցուցանմուշ։ Թանգարանը միշտ եղել է ոչ միայն հանրապետության, այլև ողջ ԽՍՀՄ-ի լավագույն թանգարաններից մեկը։ 1985 թվականին տուն-թանգարանի շենքը վերականգնվել է «Կազպրոեկտռեստավրացիա» ինստիտուտի նախագծով։ Կորած ցուցանմուշները վերականգնվել են։ Առաստաղներն ու ներքին պատերը մաքրվել են հին շերտավորումներից, վերականգնվել է ներքին հարդարանքը։

2000 թվականի մարտի 2-ին Կոկչետավի ակիմի կարգադրությամբ թանգարանը վերակազմավորվել է՝ միանալով Կոկչետավ թանգարանային միավորմանը։ 2000 թվականից այդ տանն է տեղակայվել Կոկչետավ քաղաքի պատմության թանգարանը։ Համապատասխանաբար փոխվել են թանգարանի գույքն ու ցուցադրությունների բովանդակությունը։

Կույբիշևների ընտանիքը Կոկչետավում, 1889
Հրաժեշտ Վալերիան Կույբիշևին Ռազմաբժշկական ակադեմիայում, Կոկչետավ
Վալերիան Կույբիշևի տուն-կալվածք Կոկչետավում
Վալերիան Կույբիշևի հանրապետական տուն-թանգարան

Բնակելի տուն

1880 թվականին այն կառուցվել է որպես քաղաքային դաստակերտ։ Տան անմիջապես հետևում այգի է եղել, բակում գտնվող տնից ձախ՝ կցակառույցներ։ Դրանցից մեկում՝ Г-աձև հատակագծով, մեկ հարկի տակ տեղակայվել են ամառային խոհանոցը, բաղնիքը, մառանը և անասնագոմը։ Մոտակայքում եղել է առանձին անասնագոմ։ Բանջարանոցը գտնվել է բակի ետնամասում գտնվող խորդանոցի և ախոռի հետևում։ Մուտքը դեպի բակ գլխավոր ճակատից էր լայն դարպասով։ Փայտե մեկ հարկանի բնակելի շենքը կառուցվել է «բլոկով» (անկյուններում կապած), հատակագծով ուղղանկյունաձև (11x13,9 մ)։ Տան գլխավոր մուտքը եղել է փողոցի կողմից։ Բակային մուտքը զարդարված է եղել հովանոցով գավթով, հետագայում վերակառուցման ժամանակ այն վերածվել է գավթի՝ դեպի բակ գավթի ճակատի երկայնքով։ Ճակտոնները պատված էին հորիզոնական տախտակներով և ներկված, քիվերը զարդարված կիրառական սղոցված փորագրություններով։ Տան հիմնական սենյակներն էին ճաշասենյակը, հյուրասենյակը և երեք ննջասենյակները^[3]։

Նկարագրություն

Թանգարանի 5 փոքր սրահներում ժամանակագրական հաջորդականությամբ արտացոլված են Կոկչետավի պատմության հիմնական փուլերը, հիմնադրման օրվանից՝ 1824 թվականից մինչ ներկա ժամանակներ։ Ցուցադրությունը ներկայացնում է 19-րդ և 20-րդ դարերի Կոկչետավ քաղաքը, նրա տնտեսության, արդյունաբերության, առողջապահության, կրթության, մշակույթի ձևավորման պատմությունը և քաղաքի զարգացմանը նպաստած մարդկանց կյանքը։ «Հին բնակարան» ցուցադրությունը ներկայացնում է 1950-ականների քաղաքի բնակիչների կենցաղն ու կյանքը։ Թանգարանի գողտրիկ բակում կարելի է հանգստանալ, տեսնել ձիաքարշ տրանսպորտի հնագույն տեսակներ և լուսանկարվել 1930 թվականի արտադրության Ջեներալ Մոթորսի «Կադիլակ» մեքենայի ֆոնին։ Վ. Կույբիշևը վարել է այն, երբ աշխատել է Մոսկվայում։ 1949 թվականին մեքենան տեղափոխել են Մոսկվայից։

Բնակելի շենքը մշակույթում և արվեստում

Ելենա Կույբիշևան տան մասին «Վալերիան Կույբիշևի մասին։ Քրոջ հիշողություններից» գրքում գրել է^[4]․

Մեր ընտանիքն ապրում էր փոքրիկ փայտե մեկ հարկանի տանը՝ բոլոր կողմերից շրջապատված կեչիներով, թխկենիներով և ուռիներով։ Գարնանը տունը շրջապատված էր ծաղկած բալենիներով, իսկ ամռանը այգին լի էր մայրիկի աճեցրած բոլոր տեսակի ծաղիկներով։ Ձմռանը տունը բոլոր կողմերից շրջապատված էր ձնակույտերով, միայն հին, բարձրահասակ կեչիների գագաթներն էին երևում, որոնք թփեր էին թվում ձնառատ լեռների վրա։

Ծանոթագրություններ

↑ «Музей истории города Кокшетау». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2021-21-04-ին.
↑ Куйбышева Елена Владимировна Արխիվացված 2021-05-01 Wayback Machine // kokchetav.moy.su, 20.09.2013
↑ «Музей истории города Кокшетау». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2021-21-04-ին.
↑ Куйбышева, Елена Владимировна. Валериан Владимирович Куйбышев. Из воспоминаний сестры.. — «ОГИЗ» Государственное издательство политической литературы, 1938. — Т. 1. — С. 3. — 63 с.

Արտաքին հղումներ

музея истории города Кокшетау

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոկչետավ քաղաքի պատմության թանգարան» հոդվածին։

[1] «Музей истории города Кокшетау». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2021-21-04-ին.

[2] Куйбышева Елена Владимировна Արխիվացված 2021-05-01 Wayback Machine // kokchetav.moy.su, 20.09.2013

[3] «Музей истории города Кокшетау». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2021-21-04-ին.

[4] Куйбышева, Елена Владимировна. Валериан Владимирович Куйбышев. Из воспоминаний сестры.. — «ОГИЗ» Государственное издательство политической литературы, 1938. — Т. 1. — С. 3. — 63 с.

[1]

[2]

[3]

[4]