Կենդանի գլխարկը
| Կենդանի գլխարկը ռուս.՝ Живая шляпа | |
|---|---|
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | պատմվածք |
| Ձև | պատմվածք |
| Հեղինակ | Նիկոլայ Նոսով |
| Բնագիր լեզու | ռուսերեն |
| Գրվել է | 1938 |
| Հրատարակվել է | 1988 և 1962 |
Կենդանի գլխարկը, Նիկոլայ Նոսովի հեքիաթը՝ գրված 1938 թվականին։
Ստեղծման պատմություն և սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հեքիաթը կատու Վասկայի և երկու տղաների՝ Վովայի և Վադիկի մասին է։ Նկարչության ժամանակ երեխաների հետևում լսվում է աղմուկ։ Ընկել էր գլխարկը, բայց երբ փորձեցին մոտենալ նրան, գլխարկը սկսեց շարժվել՝ վախեցնելով տղաներին։ Այն բանից հետո, երբ նրանք նետեցին գլխարկի վրա կարտոֆիլներ, պարզվեց, որ ընկած գլխարկի տակ հայտնվել է կատու։
Հեքիաթը գրվել է 1938 թվականին և վերաբերում է Նոսովի սկզբնական շրջանի ստեղծագործություններին։ 1938 թվականի օգոստոսի 8-ին Սերգեյ Բարուզդինին գրած նամակում Նոսովը նշել է․ «Ես սկսել եմ ստեղծագործել 1938 թվականին։ Առաջին հեքիաթը՝ „Հնարամիտները“, տպագրվել է 1938 թվականին „Մուրզիլկայի“ № 9-ում։ Շուտով գրվել և տպագրվել են „Կենդանի գլխարկ“, „Միշուտկան և Ստասիկը“ (հաջորդ տպագրություններում՝ „Երևակայողները“), „Հրաշալի տաբատներ“ („Փոքրիկ կարկատան“), „Վարունգներ“, „Մետրո“ և այլ հեքիաթներ։ Մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը կուտակվել էր ինչ-որ պաշար, որից հնարավոր էր առանձնացնել ժաղովածուներ՝ առանձին տպագրության համար։ Ահա պատերազմի տարիները։ Նման ժողովածու „Տուկ-տուկ-տուկ“ անվամբ տպագրվել է 1945 թվականին «Детская литература» հրատարակչությունում[1]։
Առաջին անգամ Նոսովն իր հեքիաթը կարդացել է մանկական հրատարակչությանը կից երիտասարդ գրողների խմբակում։ Այդ խմբից ավելի ուշ դուրս են եկել Վալենտինա Օսեևան, Վ․ Դոննիկովան, Օ․ Կարիշևան և այլ հեղինակներ։ Խմբակի ղեկավարն էր Ադա Չումաչենկոն։ Որպես հիշողություն՝ Ա․ Քարդաշովայի ասում են․ «Գրել են երեխաների մասին և երեխաների համար՝ նպատակ ունենալով նրանց հաղորդակից դարձնել մեր ժամանակաշրջանի իրադարձություններին։ Իսպանիա։ Սահման։ Գիտարշավ։ Օդագնացություն։ Գյուղատնտեսություն։ Շինարարություն։» Այս ֆոնի վրա․ «այս հեքիաթը, ինչի՞ մասին է՝ գլխարկի և կատվի, տարօրինակ տպավորություն թողեց»։ Սակայն խմբի անդամների ելույթից հետո դպրոցում Նոսովի ստեղծագործությունը մեծ հաջողություն ունեցավ․ «Երբ Նոսովն ավարտեց կարդալը, երեխաներն ապշել էին։ Նրանք գոռում էին․ «Նորի՜ց, նորի՜ց։ Վերև էին նետում վերարկուները, ոտքերով հարվածում էին գետնին, ծափահարում էին։ Ձայնը, ճիչերը, ոտքերի հարվածները չդադարեցին, մինչև Նոսովը չհեռացավ»[2]։
Ի տարբերություն մնացած հեքիաթների՝ «Կենդանի գլխարկ»-ը տպագրվել է 1938 թվականին բելառուսերեն թարգմանությամբ բելառուսական «Իլյիչի կայծերը» ամսագրում՝ դառնալով Նոսովի առաջին ստեղծագործությունը, որ թարգմանվել է խորհրդային երկրների լեզուներով[3]։
1952 թվականին Վալենտին Կատաևի նախաբանով լույս է տեսել «Պատմվածքներ և հեքիաթներ» միահատորյակը՝ ներառելով երեք պատմվածքներ («Ուրախ յոթնյակ», «Քոլի Սինիցինի օրագիրը» և «Վիտյա Մալեևը դպրոցում և տանը») և ինը հեքիաթներ, այդ թվում՝ «Կենդանի գլխարկը»[4]։
Թարգմանություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Կենդանի գլխարկ» հեքիաթը տպագրվել է լեհերեն («Żywy kapelusz», 1954)[5], էստոներեն («Elav kaabu», 1958)[6], գերմաներեն («Der lebende Hut», 1962)[7], անգլերեն և իսպաներեն լեզուներով (1971, 1979)։ 1967 թվականի Փարիզի Hachette շարքում Ժիլ-Լեկլերկի թարգմանությամբ կոչվել է «Drôle de chapeau»[8]։ 1980-ական թվականներին «Ծիածան» հրատարակչությունում տպագրվել է հեքիաթի թարգմանությունների շարքը, այդ թվում ֆիններեն (1985, ֆիններեն՝ Elävä hattu)[9], մալագասերեն (1985, մալագաս. Satroka manenjika)[10] և իռլանդերեն (1988, իռլանդերեն՝ An hata beo)[11] լեզուներով։
Էկրանավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1972 թվականին Ալլա Սուրիկովան որպես կուրսային աշխատանք նկարահանել է համանուն ֆիլմը[12], որտեղ դերակատարում էին հնգամյա երկու երեխաներ։
Տեքստի վերլուծություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հեքիաթի տեքստն ուներ ժողովրդական բանահյուսական/առասպելաբանական հիմք․ բացասական կերպարը փորձում էր խաբել դրական կերպարին, ով սկզբում խաբվում է, իսկ հետո մարտնչում և պայքարում բացասական կերպարին[13]։
Կիրառումը մանկավարժության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2013 թվականին պատմվածքն ընդգրկվել է «100 գիրք» ցանկում, որ առաջարկվում էր երեխաներին դպրոցներում և մանկապարտեզներում ինքնուրույն ընթերցանության համար՝ Ռուսաստանի Դաշնության Գիտության և կրթության նախարարության կողմից[14][15][16]։ «Կենդանի գլխարկ»-ի տեքստն օգտագործվել է երկլեզու երեխաների՝ գրել սովորելու ժամանակ թույլ տված սխալներն ուսումնասիրելու ժամանակ[17]։
Արձագանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Մարիա Պրիլեժաևա․ «Լսում եմ, իսկապես, մի ձայն։ Ավելի ճիշտ՝ ծիծաղ։ Իմ երկու որդիները բարձր ծիծաղում են։ Ներս եմ մտնում։ Մեծ որդիս ինչ-որ գիրք է կարդում, իսկ փոքրը լսում է։ Երկուսն էլ ծիծաղում են։ Այն էլ ինչպես։ Երբևէ հաջողվե՞լ է ձեզ ծիծաղել մինչև ուժասպառ լինելը, մինչև արցունքները, երջանկությունը։ Այդպես էին նրանք ծիծաղում՝ կարդալով Նոսովի „Կենդանի գլխարկ“ փոքրիկ հեքիաթը»[18]։
- Լև Կասիլ․ «Կարդացեք նրա հանրաճանաչ „Մկան շիլա“, „Ծեփում“, „Վարունգներ“, „Երևակայողները“, „Կենդանի գլխարկ“ և տասնյակ այլ հեքիաթներ, այդպիսի ծիծաղելի և ավելի խորամանկ․․․ և դուք ևս մեկ անգամ կհիանաք, կուրախանաք այն բանի համար, որ գրականության այդպիսի ականավոր վարպետը կարողանում է վառել ծիծաղելի կայծեր իր փոքրիկ ընթերցողների աչքերում[19]»:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Баруздин С. А. О Николае Носове//Заметки о детской литературе. Очерки. — М., „Детская литература“, 1975. — С. 170—175. —366 с.
- ↑ Кардашова А. Живая шляпа//Жизнь и творчество Николая Носова: Сборник./Сост. С. Е. Миримский; Оформл. Б. Кыштымова. — М.: Дет. лит., 1985. — 256 с. — С. 123—130.
- ↑ Эбин Ф. И детям и взрослым (О прижизненных изданиях произведений Н. Н. Носова, публикациях в периодике и прижизненной литературе о нём)//Жизнь и творчество Николая Носова: Сборник./Сост. С. Е. Миримский; Оформл. Б. Кыштымова. — М.: Дет. лит., 1985. — 256 с. — С. 231—232.
- ↑ Эбин Ф. И детям и взрослым (О прижизненных изданиях произведений Н. Н. Носова, публикациях в периодике и прижизненной литературе о нём)//Жизнь и творчество Николая Носова: Сборник./Сост. С. Е. Миримский; Оформл. Б. Кыштымова. — М.: Дет. лит., 1985. — 256 с. — С. 234—235.
- ↑ Nosow Mikołaj (Nosow Nikołaj), «Żywy kapelusz», Tłumacz: Lewandowska Janina, Nasza Ksiegarnia, Варшава, Польша
- ↑ Nikolai Nossov Elav kaabu
- ↑ Der lebende Hut / N. Nossow. [Aus d. Russ. übers. von Nadeshda Ludwig.] Ill. von Harri Parschau
- ↑ Бек Б. Герои Носова за рубежом//Жизнь и творчество Николая Носова: Сборник./Сост. С. Е. Миримский; Оформл. Б. Кыштымова. — М.: Дет. лит., 1985. — 256 с. — С. 98-99.
- ↑ Nosov N. Elävä hattu/Ulla-Liisa Heino, 1985.
- ↑ Nôsôv N. Satroka manenjika/Перевели Л. Карташова, Э. Рандриамамундзи
- ↑ Nosov N. An hata beo /Insint Ghaeilge Séamus Ruiséal; léaráidí le I. Semyonov. Clódhanna Teoranta, 1988.
- ↑ РИА Новости. «Сурикова Алла Ильинична. Биографическая справка». Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
- ↑ Мурюкина, Е.В. Анализ культурной мифологии на занятиях в студенческой аудитории на примере статей из газет/журналов/интернет-сайтов (на материале детской прессы) // Медиобразование - Российский журнал истории, теории и практики медиапедагогики : Ж. — 2011. — В. 2. — С. 70-78.
- ↑ Дмитриева, О.И.; Казакова, О.В. Поурочные разработки по русскому языку: 2 класс. — 2-е, переработанное и дополненное. — М.: ВАКО, 2010. — С. 32-34. — 448 с. — (В помощь школьному учителю).
- ↑ Максименко, Н.Н. Чтение. 3 класс: Авторские уроки. — Ранок. — С. 77-78. — 216 с. — ISBN 978-966-8-1381-6
- ↑ Гербова, В.В. Развитие речи в детском саду. Старшая группа.. — М.: Мозаика-Синтез, 2014. — 144 с. — P. 978-5-4315-0408-2.
- ↑ Протасова, Екатерина; Корнеев, Алексей Анализ ошибок при овладении письмом у двуязычных детей // Кузьмина, Т.В. Санкт-Петербургская школа онтолингвистики: сборник статей к юбилею доктора филологических наук, профессора С.Н. Цейтлин. — СПб.: Златоуст, 2013. — С. 224-235. — ISBN 978-5-86547-703-7. —
- ↑ Прилежаева М. Весёлые приключения и серьёзная жизнь героев Носова//Жизнь и творчество Николая Носова: Сборник./Сост. С. Е. Миримский; Оформл. Б. Кыштымова. — М.: Дет. лит., 1985. — 256 с. — С. 158.
- ↑ Кассиль Л. Большая, весёлая слава//Жизнь и творчество Николая Носова: Сборник./Сост. С. Е. Миримский; Оформл. Б. Кыштымова. — М.: Дет. лит., 1985. — 256 с. — С. 85-86.