Jump to content

Կանանց հիգիենա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Camelia Populär - հիգիենիկ անձեռոցիկի մոտ 1942 թ.-ին բուժքույրերի ռազմական պահեստներից

Կանանց հիգիենայի միջոցները անձնական խնամքի միջոցներ են, որոնք օգտագործվում են դաշտանի, հեշտոցային արտանետումների, վուլվայի և հեշտոցի հետ կապված այլ մարմնի գործառույթների ժամանակ։ Այն ապրանքները, որոնք օգտագործվում են դաշտանի ժամանակ, կարող են նաև կոչվել դաշտանային հիգիենայի միջոցներ, ներառյալ դաշտանային բարձիկներ, տամպոններ, վարտիքներ, դաշտանային բաժակներ, դաշտանային սպունգեր և ժամանակաշրջանային վարտիքներ։ Կանանց հիգիենայի միջոցները ներառում են նաև վուլվան կամ հեշտոցը մաքրելու համար նախատեսված միջոցներ, ինչպիսիք են լոգանքները, կանանց անձեռոցիկները և օճառը։

Կանանց հիգիենայի միջոցները կամ մեկանգամյա օգտագործման են կամ բազմակի օգտագործման համար։ Հիգիենիկ անձեռոցիկները, տամպոնները և վարտիքները մեկանգամյա օգտագործման կանանց հիգիենայի միջոցներ են։ Դաշտանային բաժակները, կտորից դաշտանային բարձիկները, դաշտանային վարտիքը և սպունգերը կանանց հիգիենայի բազմակի օգտագործման միջոցներ են[1]։

Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դաշտանային հիգիենայի միջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դաշտանային պահոց թեւերով
Տամպոնի տարրերը ապլիկատորով. Ձախ՝ ավելի մեծ խողովակ («ներթափանցող»): Կենտրոն՝ բամբակյա տամպոն՝ կցված թելով: Աջ՝ ավելի նեղ խողովակ:
Բազմակի օգտագործման կտորից դաշտանային պահոց՝ Kokopelli-ի մոտիվով:
Դաշտանային բաժակ
Դաշտանային վարտիք

Միանգամյա օգտագործման։

  • Դաշտանային պահոց․ Պատրաստված է ներծծող նյութից, որը կրում են ներքնազգեստի ներսից՝ ավելի ծանր դաշտանային հոսքը կլանելու համար։ Դրանք պատրաստված են ցելյուլոզից և հասանելի են տարբեր ներծծող և երկարություններով։ Նրանք կարող են ունենալ թևեր կամ կպչուն հիմք՝ բարձիկը տեղում պահելու համար[2][3][4]։
  • Ներքնազգեստ․Դաշտանային բարձիկի նման, դրանք ավելի փոքր են, ավելի բարակ և օգտագործվում են ավելի թեթև ժամանակաշրջանների, ընդհատվող արյունահոսության և հեշտոցային արտանետումների համար կամ որպես տամպոնի հավելում[2][3]։
  • Տամպոն․ Տեղադրված է հեշտոցի ներսում՝ դաշտանային արյունը ներծծելու համար, կարող է օգտագործվել նաև լողի ժամանակ։ Հասանելի է կլանման տարբեր մակարդակներում[2][3][4]։

Կրկնակի օգտագործման։

  • Դաշտանային բաժակ . Պատրաստված է սիլիկոնից, բնական ռետինից կամ պլաստիկից, տեղադրվում է հեշտոցի ներսում՝ արյունը և արգանդի լորձաթաղանթը բռնելու համար[5]։ Շատերը կրկնակի օգտագործման են. դրանք դատարկվում են երբ լցվում են և կարելի է լվանալ կամ եռացնել։
  • Կտորի դաշտանային պահոց . մաշված է ներքնազգեստի ներսում, կարող է պատրաստվել այնպիսի նյութերից, ինչպիսիք են բամբակը, ֆլանելը կամ շորը[6]։
  • Ժամկետային ներքնազգեստ (AKA ժամանակաշրջանի վարտիք). Կարող է վերաբերել կա՛մ ներքնազգեստին, որը պահում է բարձիկներն իրենց տեղում, կա՛մ ներծծող ներքնազգեստի, որը կարող է փոխարինել տամպոններին և բարձիկներին[6]։
  • Դաշտանային սպունգ . Տեղադրվում է տամպոնի կամ բաժակի նման և կրում մարմնի ներսում[7]։
  • Սրբիչ . բազմակի օգտագործման մեծ կտոր, որն առավել հաճախ օգտագործվում է գիշերը (եթե այլ բան չկա), տեղադրված է ոտքերի միջև՝ դաշտանային հոսքը կլանելու համար։

Մտահոգության ոլորտներ.

  • Թունավոր շոկի համախտանիշ. տամպոնների կամ դաշտանային բաժակների օգտագործումը հազվադեպ կարող է առաջացնել վտանգավոր պայման, որը կոչվում է թունավոր շոկի համախտանիշ, որը հազվադեպ, կյանքին սպառնացող բարդություն է բակտերիալ վարակների որոշ տեսակների համար[8]։ Թունավոր շոկի համախտանիշը կանխելու համար պետք է օգտագործել տամպոնի նվազագույն անհրաժեշտ ներծծողությունը, և տամպոնները պետք է փոխվեն առնվազն չորսից ութ ժամը մեկ։ Minipads-ը պետք է օգտագործվի թեթև դաշտանային հոսքի համար։
  • Կանայք դաշտանի ժամանակ կարող են դժվարություններ ունենալ հագուստի կամ սավանի ներկման հետ։ Դա կարելի է մեղմել՝ մուգ կամ սև ներքնազգեստ կամ շալվար կրելով և գիշերը սրբիչի վրա քնելով։

Մաքրող միջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Դուչներ. հեղուկ, որն օգտագործվում է հեշտոցի ներսից դուրս հանելու համար[4]։
  • Կանանց անձեռոցիկներ. խոնավ, երբեմն բուրավետ շոր, որն օգտագործվում է վուլվան սրբելու համար[9]։
  • Կանանց հիգիենայի միջոցները, որոնք նախատեսված են մաքրման համար, կարող են հանգեցնել ալերգիկ ռեակցիայի և գրգռման, քանի որ հեշտոցը բնականաբար դուրս է հանում բակտերիաները[10]։ Առողջապահության շատ մասնագետներ խորհուրդ են տալիս հրաժարվել լվացումից, քանի որ այն կարող է փոխել հեշտոցային ֆլորայի և թթվայնության հավասարակշռությունը[11]։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ հեշտոցի առանձնահատկությունները թույլ են տալիս նրան բնական կերպով պաշտպանվել վնասակար միկրոօրգանիզմներից[12]։ Վուլվովագինային վարակների դեմ բնածին պաշտպանական մեխանիզմները ներառում են նորմալ հեշտոցային ֆլորան, հեշտոցային թթվային pH-ը և հեշտոցային արտանետումը։ Մշտական բակտերիաները վճռորոշ դեր են խաղում թթվային pH-ի պահպանման և հեշտոցային լորձաթաղանթին կպչելու համար արտաքին պաթոգեններին մրցակցելու գործում։ Բացի այդ, այս բակտերիաները պաշտպանում են պաթոգեններից՝ առաջացնելով բակտերիոցինի նման հակամանրէային միացություններ։ Հինգ կանանց հեշտոցային հեղուկների in vitro վերլուծությունը ցույց է տվել ակտիվություն ոչ ռեզիդենտ բակտերիաների, այդ թվում՝ Escherichia coli-ի և B խմբի Streptococcus-ի նկատմամբ։ Այս պաշտպանությունը B խմբի Streptococcus-ից առանձնահատուկ նշանակություն ունի հղիների համար, քանի որ այն սովորաբար գաղութացնում է հեշտոցը ստամոքս-աղիքային տրակտի միջոցով՝ բարձրացնելով վաղաժամ ծննդաբերության, նորածնային մենինգիտի և պտղի մահվան վտանգը։ Ավելին, այն կարող է հանգեցնել ասիմպտոմատիկ բակտերիուրիայի, միզուղիների վարակների, վերին սեռական տրակտի վարակների և հետծննդյան էնդոմետիտի[13]։

Ռիսկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարբեր ապրանքները կարող են որոշակի առողջական վտանգներ ունենալ, որոնցից մի քանիսը կարող են ապացուցված լինել, մյուսները՝ սպեկուլյատիվ[14][15][16]։

  • Թունավոր շոկի համախտանիշ. հազվագյուտ հիվանդություն, որը կարող է առաջանալ, երբ տամպոնները երկար ժամանակ են կրում, թեև ուղղակիորեն կապված չէ թամպոնի օգտագործման հետ, բայց առաջանում է թույնով, որը կապված է Streptococcus pyogenes կամ Staphylococcus aureus տիպի բակտերիաների հետ[4][3]։
  • Գրգռվածություն. կարող են առաջանալ բուրավետիչներ, նեոմիցին (կպչուն բարձիկների վրա), թեյի ծառի յուղ, բենզոկաին։ Բորբոքումը կարող է նաև ռիսկ լինել որոշ ապրանքների հետ կապված[4]։
  • Խմորիչ վարակ․ Սունկ[3]։
  • Բակտերիալ վագինոզ. հեշտոցում բնական բակտերիաների ավելցուկ աճ, որը հանգեցնում է հեշտոցային բորբոքման։ Իր բնական վիճակից բակտերիաների անհավասարակշռությունը կապված է բակտերիալ վագինոզի հետ[17][18][19]։ Բակտերիալ վագինոզը դրսևորվում է հեշտոցի պատերի և վուլվայի վրա սպիտակ կամ մոխրագույն միատեսակ շերտով, որն ուղեկցվում է ձկան հոտով և հեշտոցային pH-ով գերազանցող (4.5)[20]: Կրկնության խնդիրը ծագում է բակտերիաների հարմարվողական մեխանիզմներից և հեշտոցային նորմալ ֆլորայի անբավարար վերահաստատումից[13]։
  • Քիմիական նյութերի ազդեցություն. ներքնազգեստի որոշ ընկերություններ (օրինակ՝ Thinx-ը, Ruby Love-ը և Knix-ը) բախվում են կոլեկտիվ դատական հայցերի՝ վնասակար տոքսիններ պարունակող ապրանքների համար, ինչպիսիք են պեր- և պոլիֆտորալկիլ նյութերը (PFAS)[21], որոնք կարող են կապված լինել առողջության անբարենպաստ հետևանքների հետ, ինչպիսիք են քաղցկեղը[22]։

Վուլվովագինային տարածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վուլվան հանդես է գալիս որպես նախնական պաշտպանական գիծ՝ պաշտպանելով սեռական հատվածները վարակներից։ Հաճախ աղտոտիչները կուտակվում են վուլվայի ծալքերում, և այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են խոնավության ավելացումը, քրտնարտադրությունը, դաշտանը և հորմոնալ տատանումները, կարող են ազդել մանրէների տեսակների աճի և հավասարակշռության վրա, ինչը կարող է հանգեցնել հոտի և վուլվովագինային վարակների[13]։

Ի տարբերություն մաշկի այլ տարածքների՝ վուլվայի մաշկը դրսևորում է խոնավացման, շփման, թափանցելիության և տեսանելի գրգռվածության տատանումներ։ Այն ավելի զգայուն է տեղային նյութերի նկատմամբ՝ համեմատած նախաբազուկի մաշկի հետ՝ ավելացած խոնավացման, խցանման և շփման պատճառով։ Չկերատինացված վուլվայի գավիթը, հավանաբար, ավելի թափանցելի է, քան կերատինացված մաշկը։ Հատկանշական է, որ սեռական օրգանների մաշկը եզակի է եղջերաթաղանթի բարակ շերտով և մեծ մազերի ֆոլիկուլներով, ինչը հեշտացնում է միկրոբների և նյութերի ներթափանցումը[13]։

Վագինը, ֆիբրոմկանային ջրանցքը, որը տարածվում է վուլվայի արտաքին բացվածքից մինչև արգանդի վզիկ, հիմնականում բաղկացած է հարթ մկաններից, որոնք ծածկված են ոչ կերատինացված էպիթելի լորձաթաղանթով։ Այս լորձաթաղանթը, մինչև դաշտանադադարը, մնում է հաստ, խոնավ է պահվում հեշտոցային պատի հեղուկի և արգանդի վզիկի և վեստիբուլյար գեղձերի լորձի միջոցով[13]։

Հեշտոցային արտանետում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչ սեռական հասունացումը մինչև դաշտանադադարը, կանայք սովորաբար ունենում են հեշտոցային արտահոսքի բնական և առողջ տեսք[23]։ Այս արտանետումը ներառում է բակտերիաներ, էպիթելային շերտազատված բջիջներ, որոնք թափվում են հեշտոցային պատերից, ինչպես նաև լորձ և հեղուկ (պլազմա), որոնք արտադրվում են արգանդի վզիկի և հեշտոցի կողմից[24]։ Ողջ դաշտանային ցիկլի ընթացքում արտանետումների քանակն ու հետևողականությունը ենթարկվում են տատանումների։ Ցիկլի սկզբում և վերջում, երբ էստրոգենի մակարդակը ցածր է, արտահոսքը խիտ է, կպչուն և անընդունելի է սերմնահեղուկի համար։ Քանի որ էստրոգենի մակարդակը մեծանում է մինչև օվուլյացիան, արտահոսքը աստիճանաբար դառնում է ավելի պարզ, ավելի հեղուկ և ձգվող[13]։

Տարբեր էթնիկ խմբերի հակասություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանանց հիգիենան տարբեր էթնիկ խմբերում հակասություններ է ներկայացնում։ Կանանց հիգիենայի պրակտիկաների տարբերությունները հաճախ կապված են տարբեր մշակութային համոզմունքների և կրոնական սովորույթների հետ։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ աֆրո-կարիբյան ներգաղթյալները, ի տարբերություն կովկասյան կանանց, ավելի շատ հակված են մաքրել վուլվան պղպջակային լոգանքով կամ հակասեպտիկով[13]։ Այս պրակտիկան համընկնում է առողջության և բարեկեցության համար մարմնի մանրակրկիտ մաքրման անհրաժեշտության համոզմունքի հետ։ Ուղղափառ հրեա կանանց շրջանում ծիսական լոգանք, որը հայտնի է որպես միքվե, կատարվում է դաշտանից կամ ծննդաբերությունից հետո՝ ծիսական մաքրության հասնելու համար։ Մուսուլմանական հավատքում և՛ տղամարդիկ, և՛ կանայք մասնակցում են լողանալու ծեսին, որը կոչվում է ամբողջական աբլես (ղուսլ) սեռական հարաբերությունից կամ դաշտանից հետո՝ որպես մաքրագործման պրակտիկա։ Մոզամբիկի և Հարավային Աֆրիկայի նման շրջաններում որոշ կանայք ընտրում են իրենց հեշտոցների ներքին մաքրումը` օգտագործելով այնպիսի նյութեր, ինչպիսիք են կիտրոնի հյութը, աղի ջուրը կամ քացախը` հեշտոցային արտանետումները վերացնելու և սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունները «բուժելու» նպատակով[13]։

Իրանում 500 կանանց մասնակցությամբ իրականացված հետազոտական հետազոտությունը բացահայտեց զգալի կապ բակտերիալ վագինոզի,դաշտանային և հեշտոցային հիգիենայի անբավարար կանոնների միջև։ Բացի այդ, Անանդի և այլոց կողմից իրականացված տնային տնտեսությունների հարցման արդյունքները ցույց է տվել, որ դաշտանի ընթացքում հակահիգիենիկ մեթոդներով կիրառող կանայք՝ բացառությամբ հիգիենայի բարձիկների կամ տեղում պատրաստված անձեռոցիկների, 1,04 անգամ ավելի հավանական է հայտնել վերարտադրողական հատվածների վարակների ախտանիշների մասին։ Ավելին, այս կանանց մոտ 1,3 անգամ ավելի հավանական է, որ բավականին շատ հեշտոցային արտահոսք նկատվի, որը ներառում է այնպիսի ախտանիշներ, ինչպիսիք են քորը, վուլվայի գրգռվածությունը, որովայնի ստորին հատվածի ցավը, միզելու կամ դեֆեկացիայի ժամանակ ցավը և մեջքի ցավը։ Մեկ այլ հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ այն կանայք, ովքեր օգտվում էին վուլվայի վրա պղպջակային լոգանքով, կրկնակի ավելանում էին բակտերիալ վագինոզով հիվանդանալու հավանականությունը, ի տարբերություն նրանց, ովքեր ձեռնպահ էին մնում այս արտադրանքը օգտագործելուց[13]։ Ավելին, բակտերիալ վագինոզի առաջացումը երեք անգամ ավելի մեծ է եղել այն կանանց մոտ, ովքեր հակասեպտիկ լուծույթներ են կիրառել վուլվայի կամ հեշտոցի ներսում։ Բացի այդ, բակտերիալ վագինոզի հաճախականությունը վեց անգամ ավելի բարձր է եղել այն կանանց մոտ, ովքեր օգտագործում են լվացող միջոց։ Ինչ վերաբերում է բակտերիալ վագինոզին, ապա աֆրոամերիկացի կանայք 2,9 անգամ ավելի հաճախ են ախտորոշվում բակտերիալ վագինոզով, քան եվրոպական ծագում ունեցող կանայք, հնարավոր է նրանց «նորմալ» հեշտոցային ֆլորայի տատանումների պատճառով[13]։

Դաշտանային հիգիենա. դեռահաս աղջիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեռահաս աղջիկների մոտ դաշտանային հիգիենան դիտարկելու համար հետազոտություն է անցկացվել Սինգուր Արևմտյան Բենգալիայի միջնակարգ դպրոցում։ Արևմտյան Բենգալիայում 160 աղջիկների մասնակցությամբ իրականացված նկարագրական, խաչաձև ուսումնասիրության արդյունքները ցույց տվեցին, որ հարցվածների մի զգալի մասը տեղյակ է եղել դաշտանի մասին մինչև դաշտանը, և մայրերը տեղեկատվության հիմնական աղբյուրն են։ Թեև մեծամասնությունը դաշտանը ընդունում էր որպես ֆիզիոլոգիական պրոցես, հիգիենիկ բարձիկների գիտելիքներն ու օգտագործումը սահմանափակ էին։ Աղջիկների մեծ մասը մաքրության նպատակով օգտագործում էր օճառ և ջուր, իսկ զգալի տոկոսը դաշտանի ժամանակ նկատեց տարբեր սահմանափակումներ[25]։ 160 հարցվածներից 108-ը (67,5%) աղջիկներ տեղյակ են եղել դաշտանի մասին մինչև դաշտանային մենարխ զգալը։ 60 (37.5%) աղջիկների համար մայրերն են եղել տեղեկատվության հիմնական աղբյուրը։ Մեծամասնությունը՝ 138-ը (86,25%), դաշտանը համարել է ֆիզիոլոգիական պրոցես։ Միայն 78 (48,75%) աղջիկ է ծանոթ եղել դաշտանի ժամանակ հիգիենիկ բարձիկների օգտագործմանը։ Պրակտիկայի առումով ընդամենը 18 (11,25%) աղջիկներ դաշտանի ժամանակ օգտագործել են հիգիենիկ բարձիկներ։ Մաքրման նպատակով 156 աղջիկ (97,5%) օգտագործել է և՛ օճառ, և՛ ջուր։ Ինչ վերաբերում է սահմանափակումներին, ապա 136 աղջիկ (85%) դաշտանի ժամանակ պահպանել է տարբեր սահմանափակումներ[25]։

Հասարակություն և մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով՝ 2018 թվականի դրությամբ վերարտադրողական տարիքի մոտ 1,9 միլիարդ կին կա[26]։ Ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում դաշտանային հիգիենայի նյութերի կանանց ընտրությունը հաճախ սահմանափակվում է ծախսերով, մատչելիությամբ և սոցիալական նորմերով։ Կանանց ընտրությունը ոչ միայն սահմանափակ է, այլև, ըստ ԱՀԿ-ի և ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի, 780 միլիոն մարդ չունի բարելավված ջրի աղբյուրներ, իսկ մոտ 2,5 միլիարդ մարդ չունի բարելավված սանիտարական պայմաններ։ Համապատասխան հիգիենայի բացակայությունը հանգեցնում է նրան, որ կանանց համար ավելի դժվար է կառավարել կանանց հիգիենան[27][28][26][29]։

Ծախսեր և հարկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դաշտանային հիգիենայի արտադրանքի դիսպենսեր

Տամպոնային հարկը տամպոնների, բարձիկների և դաշտանային գավաթների վրա գանձվող վաճառքի հարկն է։ Այս առևտրային ապրանքների արժեքը դաշտանային ցիկլի կառավարման համար անընդունելի բարձր է շատ ցածր եկամուտ ունեցող կանանց համար։ Առնվազն կես միլիոն կին ամբողջ աշխարհում չունի բավարար գումար այս ապրանքները պատշաճ կերպով գնելու համար։ Դա կարող է հանգեցնել դպրոցից բացակայելու կամ նույնիսկ ուսումը թողնելու։ Որոշ իրավասություններում նմանատիպ անհրաժեշտությունները, ինչպիսիք են բժշկական սարքերը և զուգարանի թուղթը, չեն վաճառվում։ Աշխարհում մի քանի նախաձեռնություններ պաշտպանում են հարկերը միասին վերացնելու համար։ Որոշ երկրներում նման խնդրագրերն արդեն հաջողությամբ են պսակվել (օրինակ՝ Մեծ Բրիտանիայի և Միացյալ Նահանգների որոշ մասեր)[30][31][32]։

Բանտերում ապրանքների հասանելիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ի բանտերի դաշնային բյուրոն հայտարարել է, որ իր հաստատություններում կանանց կտրամադրվի անվճար դաշտանային բարձիկներ և տամպոններ։ 2018 թվականի մայիսի 22-ին ընդունված «Առաջին քայլի մասին» ակտի 411-րդ հոդվածում ասվում է, որ «Բանտերի բյուրոյի տնօրենը (ց) ենթաբաժնում նկարագրված առողջապահական ապրանքները անվճար հասանելի է դարձնում բանտարկյալներին՝ այն քանակով, որը համապատասխան է յուրաքանչյուր բանտարկյալի առողջապահական կարիքներին»[33]։

Այլ սոցիալական տեսակետներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ աղջիկներ և կանայք կարող են համարել, որ տամպոնները և դաշտանային բաժակները ազդում են իրենց կուսության վրա, չնայած նրանք սեռական հարաբերություն չեն ունեցել[4]։

Աուտիզմով տառապողների համար, դաշտանի սկսվելուց առաջ բարձիկներ օգտագործելը կարող է օգնել նվազեցնել դաշտանային հիգիենայի միջոցների հետ կապված զգայական խնդիրները։ Նախնական կրթությունը և պրակտիկան կարող են օգնել անհատին ծանոթացնել մարմնի փոփոխություններին և դաշտանի հետ կապված ապրանքների օգտագործման գործընթացին[34]։

Դաշտանը կարող է առաջանալ՝ չնայած անկարողությանը, արտադրանքի օգտագործումը կախված է անհատի անձնական նախասիրություններից[35]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ առևտրային դաշտանային միջոց՝ դաշտանային գոտու տեսքով: Նկարազարդում 1911 թ.
Հրահանգներ, թե ինչպես ծալել գործվածքի կտորը՝ որպես դաշտանային պահոց օգտագործելու համար: Ներքևում ցուցադրվում է, թե ինչպես կարելի է բարձիկը լարով ամրացնել գոտկատեղին: Գերմանական «Կինը որպես ընտանեկան բժիշկ» գրքից, 1911 թ.

Հին Եգիպտոսում, Հռոմեական կայսրությունում և Ինդոնեզիայում տարբեր բնական նյութեր՝ բուրդ, խոտ, պապիրուս, օգտագործվում էին որպես տամպոն:Հին Ճապոնիայում տամպոնը պատրաստված էր թղթից և պահվում էր հատուկ կապակցիչով, որը կոչվում էր kama</link> , և փոխվել է օրական մինչև 12 անգամ[36]։

18-րդ դարի Շվեդիայում սովորական հասարակության կանայք հայտնի չէին, որ օգտագործում էին կանանց հիգիենայի միջոցներ, իսկ հագուստի վրա ժամանակաշրջանի տեսանելի բծերը մեծ ուշադրություն չէին գրավում:Այս ժամանակահատվածում դաշտանի տարածված արտահայտությունը եղել է «հագուստը հագնելը» կամ « särk հագնելը», (ներքնազգեստի նմանվող շոր):[37]

Հավանական է, որ դաշտանային հեղուկը հավաքելու համար օգտագործվել են հագուստի կտորներ կամ հատուկ կտորներ։ Այնուամենայնիվ, մինչինդուստրիալ դարաշրջանի դաշտանային բարձիկների մասին քիչ գրառումներ կան:[38][39] Որպես մշակույթ՝ տարբեր տեսակի դաշտանային բարձիկներ չեն պահպանվել կամ գոյատևել որևէ կոնկրետ իմաստով, քանի որ օգտագործված կտորները դեն են նետվել, երբ դրանք մաշվել են կամ դրանց կարիքը դադարեցվել է դաշտանադադարից հետո։ Այնուամենայնիվ, երբ տեխնոլոգիան զարգացավ, կոմերցիոն հիգիենայի միջոցները ներկայացվեցին դաշտանային բարձիկի տեսքով, որը նաև հայտնի է որպես հիգիենիկ անձեռոցիկ։ Շվեդիայում դա տեղի ունեցավ 19-րդ դարի վերջում և կապված էր մաքրության, անձնական հիգիենայի և առողջության վրա մեծ ուշադրության հետ, որը տեղի ունեցավ 20-րդ դարի սկզբին մարդկանց աճի հետևանքով:[40] 19-րդ դարի վերջում առաջին կոմերցիոն հիգիենիկ անձեռոցիկը նույնպես ներդրվեց ամերիկյան շուկայում Johnson & Johnson- ի կողմից։ Դա ֆլանելից պատրաստված դաշտանային պահոցի տարբերակ էր[41]։

Հիգիենիկ բարձիկների գովազդը և ապրանքի մասին տեղեկատվությունը հանդիսանում է հիգիենիկ բարձիկների պատմության մասին գիտելիքների առաջնային աղբյուրը։[42]

Տնական տրիկոտաժե դաշտանային պահոց

20-րդ դարի սկզբի առևտրային ապրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիգիենիկ անձեռոցիկները կարելի է պատրաստել հյուսված բամբակից, տրիկոտաժե կամ հյուսել և լցնել կտորներով[43]։ Դրանք կարող են լինել տնական անձնական օգտագործման համար կամ զանգվածաբար արտադրվել և վաճառվել, օրինակ՝ տեքստիլ արդյունաբերություն ունեցող քաղաքներում:[44]

Դաշտանային անոթը ամենավաղ հիգիենիկ միջոցն էր, որը շրջանառության մեջ էր դրվել որպես դաշտանային պաշտպանություն Շվեդիայում, դեռևս 1879 թվականին։ Այն պատրաստված էր ռետինից, ինչպես այն ժամանակվա հիգիենայի պարագաներից շատերը, և նման էր ամանի տեսքով պատյան, որը նստում էր որովայնի արտաքին մասում։ Դաշտանային անոթը չի համարվում շատ տարածված։[45]

20-րդ դարի առաջին կեսը նաև տեսավ վաղ ներհեշտոցային դաշտանային արտադրանքի զարգացումը, որը նման էր դաշտանային բաժակին, վաղ գյուտով այն ստեղծվել էր 1903 թվականին[46]։

Դաշտանային գոտիները մեկ այլ ձև էին, որ դաշտանային պաշտպանությունը վերցրեց և սկսեց ի հայտ գալ 19-րդ դարի վերջին։ Դրանք այնպես էին արված, որ բարձիկը պահվում էր հատուկ պահարանում, որը գոտկատեղին ամրացված էր գոտիով։ Այս նմուշների բարձիկները շվեդական արտոնագրային փաստաթղթերում նշվում են որպես «ներծծող բարձիկներ», ինչպես օրինակ՝ 1889 թվականի «Ներծծող պահոց դաշտանի համար» արտոնագիրը[47]։ Դաշտանային գոտու գինը կարող է լինել 2,75 – 3,50 SEK, իսկ բարձիկներ պետք է գնել յուրաքանչյուրը մոտ 4–5 SEK՝ կախված փաթեթի չափից։ Առկա գների մասին տեղեկություններից՝ դաշտանի պաշտպանությունը, հավանաբար, թանկարժեք գնում էր, որը հասանելի չէր բոլորին։[40]

Սանիտարական գոտին կարելի է դիտել որպես դաշտանային գոտու ժամանակակից տարբերակ, բայց ավելի շուտ գոտի ։ Գոտու գործառույթն է պահել բարձիկը տեղում՝ միաժամանակ օգտատիրոջը շարժման ավելի մեծ ազատություն տալով[48]։ Շվեդիայում արտադրանքը ներկայացվել է 1940-ականներին և օգտագործվել է մինչև 1960-ական թվականները[49]։ 1970-ականներին ներկայացվեց բարձիկի ներքևի մասի կպչուն ժապավենը, որը թույլ էր տալիս այն ամրացնել ներքնազգեստին և պահել տեղում՝ առանց գոտի կամ ամրագոտի օգտագործելու[50]։

Դաշտանային հիգիենայի միջոցների պատմական տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Բաժակ[51]
  • Պահոց[51]
  • Վարտիք[51]
  • Սպունգեր[51][52]
  • Ոչինչ[52]
  • Ոչխարի բուրդ[52]
  • Ներքնազգեստ[52]
  • Հում բամբակ[52]
  • Հիգիենիկ գոտի և ամրեցվող անձեռնոցիկ[52]
  • Հյուսված միջադիրներ[52]
  • Կլուտներ(ծանր և չոր հարվածներով)[52]
  • Առանց գոտի[52]
  • Մանկական տակդիրներ[52]
  • Մեծահասակների տակդիրներ[52]
  • Բույսեր[4]

Հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Nicole, Wendee (2014 թ․ մարտ). «A Question for Women's Health: Chemicals in Feminine Hygiene Products and Personal Lubricants». Environmental Health Perspectives. 122 (3): A70–A75. doi:10.1289/ehp.122-A70. PMC 3948026. PMID 24583634.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Schaefer, Valorie Lee, et al. The Care & Keeping of You 1: The Body Book For Younger Girls. American Girl, 2018.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Natterson, Dr. Cara, and Josée Masse. The Care and Keeping of You 2 The Body Book for Older Girls. American Girl Publishing, 2012.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Stewart, Elizabeth Gunther. (2002). The V book : a doctor's guide to complete vulvovaginal health. Bantam Books. ISBN 9780307492449. OCLC 773813783.
  5. ↑ «How Do I Use Tampons, Pads, Period Underwear & Menstrual Cups? | Facts & Info». www.plannedparenthood.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 «How Do I Use Tampons, Pads, Period Underwear & Menstrual Cups? | Facts & Info». www.plannedparenthood.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  7. ↑ Kim, Naeun (2015 թ․ նոյեմբերի 10). «Soaking It Up With Menstrual Sea Sponges». Vice (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  8. ↑ «Toxic Shock Syndrome | Facts & Info». www.mayoclinic.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  9. ↑ Benton, Emilia (2019 թ․ հոկտեմբերի 16). «These Are The Feminine Wipes Gynos Actually Recommend». Women's Health (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  10. ↑ «Feeling Fresh». kidshealth.org. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  11. ↑ «Douching | Womenshealth.gov». womenshealth.gov. 2017 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  12. ↑ Branch, Francesca; Woodruff, Tracey J.; Mitro, Susanna D.; Zota, Ami R. (2015 թ․ դեկտեմբեր). «Vaginal douching and racial/ethnic disparities in phthalates exposures among reproductive-aged women: National Health and Nutrition Examination Survey 2001–2004». Environmental Health (անգլերեն). 14 (1). doi:10.1186/s12940-015-0043-6. ISSN 1476-069X. PMC 4502470.
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 Chen, Ying; Bruning, Elizabeth; Rubino, Joseph; Eder, Scott E (2017 թ․ դեկտեմբեր). «Role of female intimate hygiene in vulvovaginal health: Global hygiene practices and product usage». Women's Health (անգլերեն). 13 (3): 58–67. doi:10.1177/1745505717731011. ISSN 1745-5065. PMC 7789027.
  14. ↑ «Are panty liners beneficial or harmful? I alternative to panty liners». UTI prevention I Vaginal care I Ezspur. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  15. ↑ «Cloth Pad Pros & Cons». Reusable Menstrual Products. 2016 թ․ նոյեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  16. ↑ «Should We Really Be Using Feminine Care Wipes for Down There?». InStyle.com. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  17. ↑ Klebanoff MA, Nansel TR, Brotman RM, Zhang J, Yu KF, Schwebke JR, Andrews WW (2010 թ․ փետրվար). «Personal Hygienic Behaviors and Bacterial Vaginosis». Sexually Transmitted Diseases (անգլերեն). 37 (2): 94–99. doi:10.1097/OLQ.0b013e3181bc063c. PMC 2811217. PMID 19823112.
  18. ↑ «Douching». Pffice on Women's Health (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  19. ↑ Pallett, Abitha (2020 թ․ դեկտեմբերի 14). «Keeping the Vagina and Vulva Clean». YourPeriodCalled (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  20. ↑ Cottrell, Barbara Hansen (2010 թ․ մարտ). «An Updated Review of Evidence to Discourage Douching». MCN: The American Journal of Maternal/Child Nursing (անգլերեն). 35 (2): 102–107. doi:10.1097/NMC.0b013e3181cae9da. ISSN 0361-929X.
  21. ↑ «Lawsuit Investigation Looks at PFAS Levels in Menstrual Underwear». www.classaction.org (անգլերեն). 2020 թ․ օգոստոսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 25-ին.
  22. ↑ US EPA, OA (2021 թ․ հոկտեմբերի 14). «Our Current Understanding of the Human Health and Environmental Risks of PFAS». www.epa.gov (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 25-ին.
  23. ↑ Sim, M; Logan, S; Goh, Lh (2020 թ․ հունիս). «Vaginal discharge: evaluation and management in primary care». Singapore Medical Journal: 297–301. doi:10.11622/smedj.2020088. PMC 7905126.
  24. ↑ Venugopal, Swetha; Gopalan, Kannan; Devi, Asha; Kavitha, A (2017). «Epidemiology and clinico-investigative study of organisms causing vaginal discharge». Indian Journal of Sexually Transmitted Diseases and AIDS (անգլերեն). 38 (1): 69. doi:10.4103/0253-7184.203433. ISSN 0253-7184. PMC 5389219.
  25. ↑ 25,0 25,1 Dasgupta, A; Sarkar, M (2008). «Menstrual hygiene: How hygienic is the adolescent girl?». Indian Journal of Community Medicine (անգլերեն). 33 (2): 77. doi:10.4103/0970-0218.40872. ISSN 0970-0218. PMC 2784630.
  26. ↑ 26,0 26,1 «Tackling the taboo of menstrual hygiene in the European Region». www.euro.who.int (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 3-ին.
  27. ↑ UNESCO (2014). Puberty Education & Menstrual Hygiene Management - Good Policy and Practice in health Education - Booklet 9 Արխիվացված 2015-04-02 Wayback Machine. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, Paris, France, p. 32
  28. ↑ Kaur, Rajanbir; Kaur, Kanwaljit; Kaur, Rajinder (2018). «Menstrual Hygiene, Management, and Waste Disposal: Practices and Challenges Faced by Girls/Women of Developing Countries». Journal of Environmental and Public Health. 2018: 1730964. doi:10.1155/2018/1730964. ISSN 1687-9805. PMC 5838436. PMID 29675047.
  29. ↑ «Global WASH Fast Facts | Global Water, Sanitation and Hygiene | Healthy Water | CDC». www.cdc.gov (ամերիկյան անգլերեն). 2018 թ․ նոյեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 3-ին.
  30. ↑ «Could this be the first country to end 'period poverty'?». www.msn.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 2-ին.
  31. ↑ Nosheena Mobarik (2018 թ․ հոկտեմբերի 3). «Mobarik: UK one step closer to ending the tampon tax». Conservatives in the European Parliament. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  32. ↑ «Women get their periods every month — and it's incredibly expensive». USA TODAY. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
  33. ↑ «Text - H.R.5682 - 115th Congress (2017-2018): FIRST STEP Act». 2018 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  34. ↑ Lyons, Tony. (2015 թ․ ապրիլի 14). 101 Tips for the Parents of Girls with Autism : the Most Crucial Things You Need to Know About Diagnosis, Doctors, Schools, Taxes, Vaccinations, Babysitters, Treatment, Food, Self-Care, and More. Simon and Schuster. ISBN 9781629148427. OCLC 1054370720.
  35. ↑ Farrell, Kate, et al. Period: Twelve Voices Tell the Bloody Truth. Feiwel and Friends, an Imprint of Macmillan Publishing Group, LLC, 2018.
  36. ↑ Delaney, Janice; Lupton, Mary Jane; Toth, Emily (1988). The Curse: A Cultural History of Menstruation. University of Illinois Press. էջ 138. ISBN 978-0-252-01452-9.
  37. ↑ Malmberg, 1991
  38. ↑ Malmberg, 1991, էջեր 60–61
  39. ↑ Malmberg, 1991, էջ 66
  40. ↑ 40,0 40,1 Malmberg, 1991, էջ 158
  41. ↑ Wysocki, Susan (1997 թ․ նոյեմբերի 1). «New Options in Menstrual Protection on ADVANCE for Nurse Practitioners». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 11-ին.
  42. ↑ Malmberg, 1991, էջ 114
  43. ↑ «Dambinda» (շվեդերեն). Digitalt Museum. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 1-ին.
  44. ↑ Malmberg, 1991, էջ 148
  45. ↑ Malmberg, 1991, էջ 138–139
  46. ↑ «Catamenial sack». Google Patents. 1903. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 9-ին.
  47. ↑ «Sugdyna för menstruationer» (PDF). Swedish Intellectual Property Office (շվեդերեն). 1889. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 9-ին.
  48. ↑ «Sanitetsgördel». Digitalt Museum (շվեդերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  49. ↑ «Sanitetsgördel». Digitalt Museum (շվեդերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  50. ↑ Bobel, Chris (2010). New Blood - Third-Wave Feminism and the Politics of Menstruation. Rutgers University Press. էջ 46. ISBN 9780813547541.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Stein, Elissa (2009). Flow : the cultural story of menstruation. St. Martin's Griffin. ISBN 9780312379964. OCLC 946560416.
  52. ↑ 52,00 52,01 52,02 52,03 52,04 52,05 52,06 52,07 52,08 52,09 52,10 ONEILL, THERESE. (2018). UNMENTIONABLE : the victorian lady's guide to sex, marriage, and manners. BACK BAY Books LITTLE BRN. ISBN 978-0316357906. OCLC 1003312707.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կանանց_հիգիենա&oldid=10018026» էջից