Լիսիմաքոս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Լիսիմաքոս
 
Մասնագիտություն՝ գերիշխան, քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ
Ծննդյան օր մ. թ. ա. 361
Ծննդավայր Պելա, Պելլա, Pella Regional Unit, Կենտրոնական Մակեդոնիա, Մակեդոնիայի և Թրակիայի ապակենտրոնացված վարչատարածք, Հունաստան
Վախճանի օր մ. թ. ա. 281
Վախճանի վայր Curupedion, Լիդիա
Թաղված tomb of Lysimachos, between Kardia and Paktys[1]
Դինաստիա Lysimachid dynasty?
Քաղաքացիություն  Հին Մակեդոնիա և Թրակիա
Հայր Agathocles of Pella?
Ամուսին Nicaea of Macedon?, Amastris? և Arsinoe II?
Զավակներ Arsinoe I?, Agathocles?, Էվրիդակա IV, Ptolemy Epigonos?, Lysimachus?, Philip? և Alexander?

Լիսիմաքոս (/lɪˈsɪməkəs/; հունարեն՝  Λυσίμαχος, Lysimachos՝ մոտ մ.թ.ա. 360 – մ.թ.ա. 281) թեսալիացի սպա[2] և Ալեքսանդր Մակեդոնացու իրավահաջորդը, ով մ.թ.ա. 306 թվականին դարձել է Թրակիայի, Փոքր Ասիայի և Մակեդոնիայի թագավոր։

Վաղ կյանքը և կարիերան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիսիմաքոսի մարմարե կիսանդրին, հելլենիստական ​​հունական բնագրի օգոստոսյան հռոմեական դարաշրջանի պատճենը, որը թվագրված է մ.թ.ա. 2-րդ դարով, Ազգային հնագիտական ​​թանգարան, Նեապոլ

Լիսիմաքոսը ծնվել է մ.թ.ա. մոտ 360 թվականին, թեսալիացիների ընտանիքում, սակայն նրանք Մակեդոնիայի Պելլայի քաղաքացիներ էին[2][3]։ Նա Ագաթոկլեսի և նրա կնոջ երկրորդ զավակն էր[4], պատմական գրառումները ցույց են տալիս, որ վերջինս կարող էր լինել Արսինոեն, իսկ Լիսիմաքոսի հորական պապի անունը կարող էր լինել Ալկիմաքոս։ Նրա հայրը բարձրաստիճան ազնվական էր, ով Ֆիլիպ II Մակեդոնացու մտերիմ ընկերն էր, ով մասնակցում էր Ֆիլիպ II-ի խորհուրդներին և դարձավ Արգեադյան արքունիքի սիրելին[5]։ Լիսիմաքոսը և նրա եղբայրները մեծացել են որպես մակեդոնացիներ[5] նրանք բոլորն առանցքային դերեր ունեցան Ալեքսանդրի մերձավոր շրջապատում Լիսիմաքոսի հետ և կրթություն ստացան Պելլայի մակեդոնական արքունիքում[6][7]։

Լիսիմաքոսի պատմությունը, որին Ալեքսանդրը դատապարտել էր երկարատև մահվան, և որպես պատիժ առյուծի մոտ էին գցել, պատմում է պատմիչ Հուստինը։ Լիսիմաքոսը մերկ ձեռքերով հաղթեց գազանին և դարձավ Ալեքսանդրի ֆավորիտներից մեկը[8]։ Ըստ Պաուսանիասի՝ Լիսիմաքոսը Ալեքսանդրի թիկնապահներից էր։ Մի անգամ Ալեքսանդրը զայրույթից նրան բանտարկեց առյուծի հետ սենյակում, բայց Լիսիմաքոսը սպանեց առյուծին, և Ալեքսանդրը նրան վերաբերվեց ամենաառաքինի մակեդոնացիներին տրված մեծագույն պատվով[9]։

Լիսիմաքոսի նշանակման ժամանակ թողարկված որոշ մետաղադրամների մի կողմում նրա պատկերն էր, իսկ մյուս կողմում՝ առյուծը։

Նա հավանաբար նշանակվել է Սոմատոֆիլաքս Ֆիլիպ II-ի օրոք[6]։ Ալեքսանդրի պարսկական արշավանքների ժամանակ մ.թ.ա. 328 թվականին նա եղել է նրա անմիջական թիկնապահներից[10]։ 324 թվականին Շոշում նրան շնորհվել է հանդիսավոր թագ՝ ի նշան Հնդկաստանում կատարած իր գործերի[11]։ Ալեքսանդրի մահից հետո՝ մ.թ.ա. 323 թվականին, նա նշանակվեց Թրակիայի կառավարության կազմում՝ որպես ստրատեգ[12]՝ չնայած Թրակիայի թագավոր Սևթեսի որոշ մարտահրավերներին[10]։

Դիադոքոս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիսիմաքոս մետաղադրամի դարձերեսին եղջյուրավոր Ալեքսանդրը հայտնվում է որպես թագավորի երկնային հովանավոր։

Ք.ա. 315 թվականին Լիսիմաքոսը միացավ Կասանդրին, Պտղոմեոսին և Սելևկոսին ընդդեմ Անտիգոնոսի, որոնք, սակայն, շեղեցին նրա ուշադրությունը՝ իր դեմ գրգռելով թրակական և սկյութական ցեղերին[13]։ Սակայն նրան հաջողվեց ամրապնդել իր իշխանությունը իր տարածքների արևելքում՝ ճնշելով Սև ծովի ափին գտնվող քաղաքների ապստամբությունը[10]։

Նա հիմնեց Լիսիմաքիան մ.թ.ա. 309 թվականին ռազմավարական մի վայրում[13], որը միացնում էր Խերսոնացիներին մայրցամաքին՝ պատ ստեղծելով Օդրիսիացիների դեմ։

Ք.ա. 306/305 թվականներին Լիսիմաքոսը հետևեց Անտիգոնոսի օրինակին և ստանձնեց թագավորական տիտղոսը[14]։

Մ.թ.ա. 302 թվականին Պտղոմեոսի, Սելևկոսի և Կասանդրի միջև երկրորդ դաշինքի ստեղծումից հետո Լիսիմաքոսը Կասանդրի բանակի օգնությամբ մտավ Փոքր Ասիա և հանդիպեց փոքր դիմադրության։ Երբ Անտիգոնոսը մոտեցավ, նա հեռացավ Հերակլեային մոտ գտնվող ձմեռային թաղամաս և ամուսնացավ պարսից արքայադստեր Ամաստրիսի հետ՝ քաղաքի այրի թագուհու։ Նրան միացավ Սելևկոսը մ.թ.ա. 301 թվականին, իսկ Անտիգոնոսը պարտվեց և սպանվեց Իփսուսի ճակատամարտում։ Սելևկոսը միացավ նրան մ.թ.ա. 301 թվականին և Իփսուսի ճակատամարտում Անտիգոնոսը պարտվեց և սպանվեց։ Անտիգոնոսի տիրապետությունները բաժանվեցին հաղթողների միջև։ Լիսիմաքոսի բաժինն էր Լիդիան, Հոնիան, Ֆրիգիան և Փոքր Ասիայի հյուսիսային ափը[15]։

     Լիսիմաքոսի թագավորություն     Կասանդրի թագավորություն      Սելևկոս I Նիկատորի թագավորություն      Պտղոմեոս I Սոթերի թագավորություն      Էպիրուս     Կարթագեն      Հռոմ      Հունական գաղութներ

Զգալով, որ Սելևկոսը դառնում է վտանգավոր հզոր, Լիսիմաքոսն այժմ դաշնակցեց Պտղոմեոսի հետ՝ ամուսնանալով իր դստեր՝ Եգիպտոսի Արսինոե II-ի հետ։ Նրանից բաժանվելով՝ Ամաստրիսը վերադարձավ Հերակլեա։ Լիսիմաքոսը վերահսկողության տակ վերցրեց Անտիգոնոսի քաղաքները Փոքր Ասիայում, երբ նրա որդի Դեմետրիոս I-ը՝ Անտիգոնոսի որդին, վերսկսեց ռազմական գործողությունները (մ.թ.ա. 297 թ.): Սակայն մ.թ.ա. 294 թվականին կնքվեց հաշտության համաձայնագիր, որով Դեմետրիոսը ճանաչվեց որպես Մակեդոնիայի օրինական թագավոր։ Նա փորձեց իր իշխանությունը տանել Դանուբից այն կողմ, բայց պարտվեց և գերի ընկավ Գետայի թագավոր Դրոմիխետեսի (կամ Դրոմիետեի) կողմից, որը, սակայն, ազատ արձակեց նրան մ.թ.ա. 292 թվականին Դանուբյան հողերը զիջելու դիմաց[10]։ Դեմետրիոսը հետագայում սպառնաց Թրակիային, բայց ստիպված եղավ նահանջել Բեոտիայում հանկարծակի ապստամբության և Էպիրոսի թագավոր Պիրոսի հարձակման պատճառով[13]։

Ք.ա. 287 թվականին Լիսիմաքոսը և Պիրրոսը իրենց հերթին ներխուժեցին Մակեդոնիա և Դեմետրիոսին վտարեցին երկրից։ Մինչ Լիսիմաքոսի արշավանքը Պիրրոսը Մակեդոնիայի թագավորի տիտղոսը կրում էր գրեթե յոթ ամիս[13]։ Կարճ ժամանակով երկուսը միասին կառավարեցին, բայց մ.թ.ա. 285 թվականին Լիսիմաքոսը վտարեց Պիրրոսին՝ իր վրա վերցնելով լիակատար վերահսկողությունը[16]։

Լիսիմաքոսի քառադրամ։ Հունարեն մակագրության մեջ ասվում է. ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΛΥΣΙΜΑΧΟΥ "Լիսիմաքոս թագավորի մետաղադրամ"։

Հետագա տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներքին խնդիրները սրեցին Լիսիմաքոսի վերջին տարիները։ Ամաստրիսը սպանվել էր իր երկու որդիների կողմից. Լիսիմաքոսը դավաճանաբար սպանեց նրանց։ Վերադարձից հետո Արսինո II-ը խնդրեց Հերակլեայի նվերը, որը նա տվեց, չնայած նախկինում խոստացել էր ազատագրել քաղաքը։ Արսինոեի հորական խորթ եղբոր՝ Պտղոմեոս Կերունոսի օգնությամբ, նա Ք.ա. 284 թվականին Ագատոկլեսին հրահրեց Լիսիմաքոսի դեմ՝ հույս ունենալով ապահովել իր որդիների իրավահաջորդությունը։ Նրանք մեղադրեցին նրան Սելևկոսի հետ գահը յուրացնելու դավադրության մեջ, և Ագաթոկլեսը մահապատժի ենթարկվեց[13]։

Լիսիմաքոսի այս դաժան արարքը մեծ վրդովմունք առաջացրեց։ Փոքր Ասիայի քաղաքներից շատերը ապստամբեցին, և նրա ամենավստահելի ընկերները լքեցին նրան։ Ագաթոկլեսի այրին և իր երեխաները փախան Սելևկոսի մոտ, որն անմիջապես ներխուժեց Փոքր Ասիայի Լիսիմաքոսի տարածքը։ Ք.ա. 281 թվականին Լիսիմաքոսը Հելլեսպոնտով անցավ Լիդիա և Կորուպեդիայի վճռական ճակատամարտում սպանվեց։ Մի քանի օր անց նրա մարմինը հայտնաբերվեց դաշտում՝ պաշտպանված գիշատիչ թռչուններից իր հավատարիմ շան կողմից[17]։ Լիսիմաքոսի մարմինը հանձնվեց մեկ այլ որդուն՝ Ալեքսանդրին, ում կողմից այն թաղվեց Լիսիմաքիայում[13]։

Ամուսնություններ և երեխաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիսիմաքոսը երեք անգամ ամուսնացել էր, և նրա կանայք էին.

  • Առաջին ամուսնությունը՝ Նիկիա, հույն (մակեդոնացի) ազնվական կին և հզոր ռեգենտ Անտիպատրի դուստրը։ Լիսիմաքոսը և Նիկիան ամուսնացել են մ.թ. 321 մ.թ.ա. Նիկեան Լիսիմաքոսին երեք զավակ պարգևեց.

Նիկիան, ամենայն հավանականությամբ, մահացել է մ.թ.ա. 302 թվականին։

  • Երկրորդ ամուսնությունը՝ պարսիկ արքայադուստր Ամաստրիսը։ Լիսիմաքոսն ամուսնացել է նրա հետ մ.թ.ա 302 թվականին։ Ամաստրիսի և Լիսիմաքոսի միությունը կարճատև էր, քանի որ նա դադարեցրեց նրանց ամուսնությունը և բաժանվեց նրանից մ.թ.ա. 300/299 թվականներին։
  • Երրորդ ամուսնություն՝ Պտղոմեոսի հունական արքայադուստր Արսինոե II։ Արսինոե II-ն ամուսնացել է Լիսիմաքի հետ մ.թ.ա. 300/299 թթ.-ին և նրա հետ մնաց մինչև նրա մահը՝ մ.թ.ա. 281թ.։ Արսինոե II-ը Լիսիմաքոսին երեք զավակ պարգևեց.

Իր հարճ Օդրիսյից նա ունեցավ որդի, ում անունը Ալեքսանդր էր[22]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Παυσανίας 1.10.5 // Description of Greece (հին հունարեն.)
  2. 2,0 2,1 Sear, David R. (1978). Greek Coins and Their Values, Volume 2. Seaby. էջ 634. ISBN 9780900652509. «Lysimachos, 323–281 B.C. (one of the most remarkable of the 'Successors' of Alexander, Lysimachos was of Thessalian stock and was a bodyguard of the great Macedonian King.»
  3. Traver, Andrew G. (2002). From Polis to Empire, the Ancient World, C. 800 B.C.-A.D. 500: A Biographical Dictionary. Greenwood Publishing Group. էջ 236. ISBN 9780313309427. «Lysimachus was a citizen of Pella in Macedonia, although his father was said to have been a Greek from Thessaly.»
  4. Lund, Lysimachus: A Study in Early Hellenistic Kingship, p. 3
  5. 5,0 5,1 Lund, Lysimachus: A Study in Early Hellenistic Kingship, p.2
  6. 6,0 6,1 Heckel, Who’s who in the age of Alexander the Great: prosopography of Alexander’s empire, p. 153
  7. Lysimachus had an elder brother called Alcimachus of Apollonia and had two younger brothers called Autodicus and Philip. He had two known nephews through his brother Alcimachus called Alcimachus and Philip; his known great-nephew was Lysippus the grandson of his brother Alcimachus and his known sister-in-law was Adeia the wife of Autodicus
  8. http://www.attalus.org/translate/justin1.html#15.1 Justin, Epitome of Pompey Trogue’s “Philippic histories”, XV, 3, 1–9: Retrieved 18 January 2019
  9. Pausanias, Description of Greece, 1.9.5
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 Hornblower, Simon; Spawforth, Tony (2000). Who's Who in the Classical World. Oxford: Oxford University Press. էջեր 238. ISBN 0192801074.
  11. Heckel, Who's Who in the Age of Alexander the Great: Prosopography of Alexander's Empire pp. 153-154. "Near Sangala in India some 1,200 of Alexander's troops were wounded, among them Lysimachus the Somatophylax. He had earlier boarded a thirty-oared vessel at the Hydaspes (in the company of two other Somatophylakes), before the battle with Porus, though his role in the actual battle is not attested; presumably he fought in the immediate vicinity of Alexander himself. When Alexander decided to sail down the Indus river system to the Ocean, Lysimachus was one of those from Pella charged with a trierarchy in the Attic fashion. He is named by Arrian in the only complete list of Somatophylakes. At Susa in spring 324 BC, Lysimachus and the rest of the Somatophylakes were crowned by Alexander, though unlike Leonnatus, Lysimachus appears to have earned no special distinction."
  12. Heckel, Who's Who in the Age of Alexander the Great: Prosopography of Alexander's Empire p. 155." In 323 Lysimachus was assigned control of Thrace, and was probably strategos rather than satrap. The subordinate position of strategos may account for the failure of the sources to mention Lysimachus in the settlement of Triparadeisus; his brother Autodicus was, however, named as a Somatophylax of Philip III at that time."
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5  One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domainChisholm, Hugh, ed. (1911). «Lysimachus». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 17 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 184.
  14. Heckel, Who's Who in the Age of Alexander the Great: Prosopography of Alexander's Empire, p. 155. "In 306 or 305 BC, he assumed the title of "King", which he held until his death at Corupedium in 282/1 BC."
  15. Williams, Henry Smith. Historians History of the World (Volume 4), p. 450.
  16. Williams, Henry Smith. Historians History of the World (Volume 4), p. 454.
  17. Williams, Henry Smith. Historians History of the World (Volume 4), p. 505.
  18. 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 Bengtson, Griechische Geschichte von den Anfängen bis in die römische Kaiserzeit, p.569
  19. 19,0 19,1 19,2 Heckel, Who’s who in the age of Alexander the Great: prosopography of Alexander’s empire, p.175
  20. Billows, Kings and colonists: aspects of Macedonian imperialism, p. 110
  21. Ptolemaic Genealogy: Ptolemy ‘the Son’, Footnotes 9 & 12
  22. Pausanias, 1.10.4

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջնային աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Arrian, Anabasis v. 13, vi. 28
  • Justin xv. 3, 4, xvii. I
  • Quintus Curtius Rufus History of Alexander the Great V. 3, x. 30
  • Diodorus Siculus Bibliotheke xviii. 3
  • Polybius Histories v. 67
  • Plutarch, Life of Demetrius, 31. 52, Life of Pyrrhus, 12
  • Appian, Syriaca, 62

Երկրորդային աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախորդող՝
Հիմնադիր
Թրակիայի նահանգապետ
323–306 Մ․Թ․Ա․
Հաջորդող՝
Միացել է թագավորությանը
Նախորդող՝
Ալեքսանդր IV
Թրակիայի թագավոր
306–281 Մ․Թ․Ա․
Հաջորդող՝
Պտղոմեոս Կերունոս
Նախորդող՝
Անտիգոնուս I Մոնոֆթալմուս
Փոքր Ասիայի թագավոր
301–281 Մ․Թ․Ա․
Հաջորդող՝
Սելևկոս I Նիկատոր
Նախորդող՝
Դեմետրիոս I Մակեդոնացի
Մակեդոնիայի թագավոր
288–281 Մ․Թ․Ա․
Հաջորդող՝
Պտղոմեոս Կերունոս