Լեո Ֆրանկի գործ
| Սեռ | արական  | |
|---|---|---|
| Քաղաքացիություն | Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ | |
| Անձնանուն | Leo, Max | |
| Ազգանուն | Ֆրանկ | |
| Ծննդյան օր | 17 Ապրիլի 1884 | |
| Ծննդավայր | Cuero | |
| Մահվան օր | 17 Օգոստոսի 1915 | |
| Մահվան վայր | Մարիետա | |
| Մահվան հանգամանք | մարդասպանություն | |
| Մահվան պատճառ | Լինչի դատաստան | |
| Գերեզման | Քուինս | |
| Տիրապետում է | անգլերեն | |
| Convicted of | սպանություն | |
| Մասնագիտություն | ճարտարագետ-մեխանիկ | |
| Շրջանավարտն է՝ | Կոռնելի համալսարան, Կոռնելի համալսարանի ճարտարագիտական քոլեջ | |
| Ապրելավայր | Ատլանտա | |
| Կրոն | հուդայականություն | |
| Պահվում է | Stuart A. Rose Manuscript, Archives, and Rare Book Library | |
| Նշանակալից իրադարձություն | pardon | |
| Copyright representative | reproduction right not represented by CISAC member | |
Լեո Ֆրանկի գործ, 1913 թվականին Ջորջիա նահանգի Ատլանտա քաղաքում 13-ամյա Մերի Ֆագանի բռնաբարության և սպանության համար Լեո Մաքս Ֆրանկի դատավարությունը։ Լեո Ֆրանկը մեղավոր է ճանաչվել կասկածելի ապացույցների հիման վրա, դատապարտվել է մահապատժի, նահանգապետի կողմից ներում է շնորհվել, ապա առևանգվել է բանտից և կախաղան հանվել մի խումբ վրդովված քաղաքացիների կողմից։ Լեո Ֆրանկի լինչինգը բացահայտեց ԱՄՆ-ում հակասեմականության խնդիրը և հանգեցրեց հակազրպարտության լիգայի ստեղծմանը։
Մեղադրյալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեո Ֆրանկը ծնվել է Տեխասի (ԱՄՆ) Կուերո քաղաքում 1884 թվականի ապրիլի 17-ին Ռուդոլֆի և Ռայա Ֆրանկների ընտանիքում։ Ծնվելուց անմիջապես հետո նա ծնողների հետ տեղափոխվեց Նյու Յորք։ 1906 թվականին ավարտել է Կոռնելի համալսարանը որպես ինժեներ-մեխանիկ։ 1910 թվականին նա ամուսնացավ Լյուսիլ Զելիգի՝ հարուստ հրեական ընտանիքի մի աղջկա հետ, որի նախնիները երկու սերունդ առաջ Ատլանտայում հիմնեցին առաջին սինագոգը։ Ազգային մատիտների գործարանի համասեփականատեր հորեղբոր հովանավորության շնորհիվ ստացել է գործարանի կառավարչի պաշտոնը։ Իր հմտությունները բարելավելու համար նա 1907-1908 թվականներին մեկնել է Եվրոպա, 1908 թվականին վերադարձել Ատլանտա։ Նա մեծ հաջողությունների հասավ ինչպես բիզնեսում, այնպես էլ հասարակական ոլորտում՝ դառնալով քաղաքի ամենահարուստ մարդը և հրեական «B'nai B'rith» կազմակերպության տեղական մասնաճյուղի նախագահը։ Հետաքրքրվում էր օպերայով, խաղում էր թենիս և բրիջ։
Զոհ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մերի Ֆագանը, հասարակ բանվորական ընտանիքից մի աղջիկ, ծնված 1899 թվականի հունիսի 1-ին, աշխատում էր մատիտների գործարանում՝ մատիտներին ռետիններ ամրացնելով, ժամում 12 ցենտ։ Հայտնի է, որ նա պարբերաբար եկեղեցի է հաճախել և նույնիսկ նկարահանվել եկեղեցական ներկայացման մեջ։ 1913 թվականի ապրիլի 27-ին նրան սպանված են գտել գործարանի նկուղում և հետագայում թաղել Մարիետայի գերեզմանատանը, Ջորջիայում։
Դատավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեո Ֆրանկը մեղադրվում էր Մերի Ֆագանի բռնաբարության և դաժան սպանության մեջ։ Լեոյի դեմ ուղղակի ապացույցներ չգտնվեցին, իսկ ոստիկանների ցուցմունքները լի էին հակասություններով։ Այնուամենայնիվ 29-ամյա Ֆրենկը մեղավոր է ճանաչվել։ Դատավորի համար որոշիչ է եղել միակ վկայի՝ սեւամորթ բանվոր Ջիմ Քոնլիի ցուցմունքը։ Ներկայումս պատմաբանների մեծ մասը կարծում է, որ Քոնլին կատարել է այս հանցագործությունը[1][2][3]։ Մասնավորապես, Քոնլիի փաստաբանը դեռ 1914 թվականին հայտարարել էր, որ նրան մեղավոր է համարում։
1913 թվականին նրա դատավարության ժամանակ նա մեղավոր է ճանաչվել և դատապարտվել մահապատժի։ Մահապատժի մասին որոշումը պարբերաբար քննադատության է ենթարկվել ԱՄՆ հյուսիսի առաջատար իրավաբանների կողմից[4]։ Բայց մի շարք պետական հրապարակախոսներ Թոմ Ուոթսոնի նախաձեռնությամբ[4] մամուլում անցան հակառակ գրոհի։
Հասարակական կարծիքի ազդեցության տակ նահանգի նահանգապետը ներում է շնորհել Ֆրենկին՝ մահապատիժը փոխարինելով ցմահ բանտարկությամբ։ Քաղաքի մի խումբ վրդովված բնակիչներ նրան առևանգել են բանտից և 1915 թվականի օգոստոսի 17-ին կախելով իրականացնել մահապատիժը։
Նոր տվյալներ գործի և Ֆրանկի «ներման» վերաբերյալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1982 թվականին՝ սպանությունից 70 տարի անց, Ալոնզո Մանը՝ մի տղա, ով աշխատում էր Ֆրենկի գրասենյակում, ասաց, որ տեսել է Ջիմ Քոնլիին գործարանում, որտեղ միայնակ էր Ֆագանի մարմինը տանում[5]։ Մաննը երդման տակ ցուցմունք է տվել, որ Քոնլին սպառնացել է սպանել իրեն, եթե նա պատմի այն, ինչ տեսել է։ Երբ տղան այս մասին պատմել է ծնողներին, նրանք ստիպել են նրան երդվել, որ երբեք ուրիշին չի ասի։ Վերջապես Մաննը որոշեց հայտարարություն անել, ասում էր, որ խաղաղ մեռնի։ Նա անցավ ստի դետեկտոր թեստ և մահացավ երեք տարի անց՝ 85 տարեկան հասակում։ Մանի ցուցմունքը հիմք դարձավ Ֆրենկի հետմահու ներման համար, որը հաջորդեց 1986 թվականի մարտի 11-ին։ Քանի որ գործի նյութերը կորել են, և Քոնլին մահացել է 1962 թվականին, թվում էր, որ անհնար էր գործը նորից հետաքննել ժամանակակից մեթոդներով, ուստի պետությունը սահմանափակվեց Ֆրենկին ներում շնորհելով և նրա մահվան մեջ մեղքն ընդունելով։ 2003 թվականին ամերիկացի լրագրող Սթիվ Օնին թողարկեց «Եվ մահացածները բարձրանում են. Մերի Ֆագանի սպանությունը և Լեո Ֆրանկի լինչացումը» գիրքը[6], որտեղ փաստաթղթերը վերլուծելուց և մարդկանց հետ զրուցելուց հետո նա եկել է այն եզրակացության, որ Լեո Ֆրանկը անմեղ է, իսկ լինչի կազմակերպիչներն ու մասնակիցները պետության ամենահարգված քաղաքացիներն են՝ ներառյալ նահանգապետը, դատավորը և նահանգային ժողովի կոմիտեի ղեկավարը[4]։
Հետեւանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ աղբյուրներ կարծում են, որ դեպքը հակասեմական դրդապատճառներ է ունեցել, քանի որ Լեո Ֆրանկը պրակտիկ հրեա էր։ Ըստ Ատլանտայի Հրեական պատմության թանգարանի աշխատակից Սանդրա Բերմանի, Վրաստանի հրեական համայնքի շատ անդամներ որոշել են լքել նահանգը և տեղափոխվել երկրի այլ շրջաններ[4]։ Լեո Ֆրանկի գործը հանգեցրեց հակազրպարտության լիգայի ստեղծմանը[7]։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Alphin, Elaine Marie. An Unspeakable Crime: The Prosecution and Persecution of Leo Frank. Carolrhoda Books, 2010 ISBN 9780822589440․
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Indicted For Girl's Murder; Leo A. Frank Accused In Case That Has Taken Political Turn». The New York Times. 1913 թ․ մայիսի 25.
- ↑ Worthy, Larry. «Little Secrets». About North Georgia. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
- ↑ Waldrep, Christopher The Many Faces of Judge Lynch. — New York: Palgrave Macmillan, 2002. — ISBN 0-312-29399-2
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 «Самосуд в Мариэтте, Виктор Коршиков, Русский базар, 11-11-2003». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
- ↑ Oney, с. 683—684.
- ↑ Steve Oney. And the Dead Shall Rise: The Murder of Mary Phagan and the Lynching of Leo Frank. New York: Random House, 2003.
According to «Publishers Weekly», «Oney carefully maps the history of the Jewish community in the South; the role that New York newspapers played in publicizing the trial and attacking anti-Semitism; and the complex role that racism and the interactions between black and white Georgians played in Frank’s conviction.» - ↑ «Экстремисты: от фашистов до экологов». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 26-ին.