Թունիսյան դինար
| Երկիր | Թունիս | |
|---|---|---|
| Թողարկող | Թունիսի կենտրոնական բանկ | |
| Նախորդողը | թունիսյան ֆրանկ | |
| Սկսած | 1960 | |
| Փոխակերպում ստանդարտ միավորի | 1,367989056087551 միջազգային դոլար | |
| Գին | 0,33958 եվրո | |
Դինար (արաբ․՝ دينار, ISO 4217 code: TND), Թունիսի ազգային արժույթ։ Մեկ դինարը կազմված է 1000 միլիմից (ملّيم). Թունիսում հաճախ օգտագործվում է DT հապավումը, չնայած թվից հետո «դինար» գրելը ևս ընդունելի է (TND ձևը ավելի քիչ գործնական է և հիմնականում կիրառվում է ֆինանսական ոլորտում)։ Որոշ տեղերում հանդիպում է նաև TD հապավումը, բայց այն հաճախակի չի կիրառվում՝ հաշվի առնելով Թունիսում ֆրանսերենի լայն տարածումը և հետևաբար ֆրանսիական DT (dinar tunisien) ձևի կիրառությունը։
Ծագումնաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Դինար» բառը ծագում է հռոմեական դենարիուսից, որն օգտագործվել է Աֆրիկայի հռոմեական նահանգներում՝ հնագույն Կարթագենի տարածքում՝ մերօրյա Թունիսում[1]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դինարը ներկայացվել է 1960 թվականին՝ որպես դրամական միավոր ձևավորվելով 1958 թվականին։ Այն փոխարինել է թունիսյան ֆրանկին՝ 1000 ֆրանկ = 1 դինար փոխարժեքով։ Դինարը չի ենթարկվել 1958 թվականին ֆրանսիական ֆրանկի արժեզրկմանը, ուստի փոխարժեքի գին-շահույթ հարաբերակցության հաշվարկումը դադարեցվել է։ Դրա փոխարեն գին-շահույթ հարաբերակցության հաշվարկում է իրականացվել ԱՄՆ դոլարի հետ, որտեղ 1 դինարը հավասար է եղել 2.38 դոլարի․ սա պահպանվել է մինչև 1964 թվական, երբ 1 դինարը համարժեք է եղել 1․90 դոլարի։ Այս երկրորդ փոխարժեքը պահպանվել է մինչև դոլարի արժեզրկումը 1971 թվականին։
Թունիսը պատմականորեն ցածր գնաճ է ունեցել։ Դինարը 2000-2010 թվականներին ավելի քիչ անկայուն է եղել, քան նավթ ներկրող իր հարևանների՝ Եգիպտոսի և Մարոկկոյի արժույթները։ 2008 թվականին գնաճը կազմել է 4․3%, իսկ 2009 թվականին՝ 3․7%[2]։ Սակայն 2010-2019 թվականների ընթացքում դինարը աստիճանաբար արժեզրկվել է։ 2019 թվականների ընթացքում ԱՄՆ դոլարի համեմատ դինարը արժեզրկվել է 95%-ով, իսկ եվրոյի համեմատ՝ 63%-ով[3]։
Մետաղադրամներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1960 թվականին ներկայացվել են 1, 2 և 5 միլիմ արժեք ունեցող ալյումինե և 10, 20, 50 և 100 միլիմ արժեք ունեցող արույրե մետաղադրամներ։ Վերջին անգամ 1 և 2 միլիմ արժեք ունեցող մետաղադրամները թողարկվել են համապատասխանաբար 1990 և 1983 թվականներին և այլևս օրինական վճարման միջոցներ չեն։ 1968 թվականին ներկայացվել են 1/2 դինար արժեք ունեցող մետաղադրամները, որոնց 1976 թվականին փոխարինել են չափերով ավելի փոքր կպրանիկելից մետաղադրամներով։ 1976 թվականին թողարկվել են նաև 1 դինար արժեք ունեցող կպրանիկելից մետաղադրամները։ Երկու մետաղներից կազմված 5 դինար արժեք ունեցող մետաղադրամները թողարկվել են 2002 թվականին։
Շրջանառության մեջ գտնվող մետաղադրամներն են[4]՝
- 1 միլիմ
- 5 միլիմ
- 10 միլիմ
- 20 միլիմ
- 50 միլիմ
- 100 միլիմ
- 200 միլիմ
- 1/2 դինար
- 1 դինար
- 2 դինար
- 5 դինար
2013 թվականի դեկտեմբերի 26-ին տասներեքանկյուն նոր մետաղադրամները՝ 200 միլիմ (պղինձ-ցինկ, տրամագիծը՝ 29 մմ, հաստությունը՝ 1․80 մմ, քաշը՝ 9․4 գ) և 2 դինար (պղինձ-նիկել, տրամագիծը՝ 29․4 մմ, հաստությունը՝ 1․90 մմ, քաշը՝ 11․2 գ)[5]։
| Շրջանառության մեջ եղած | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Պատկեր | Արժեք | ||||
 |
5 միլիմ | ||||
 |
10 միլիմ | ||||
 |
20 միլիմ | ||||
 |
50 միլիմ | ||||
 |
100 միլիմ | ||||
 |
200 միլիմ | ||||
 |
1/2 դինար (500 միլիմ) | ||||
 |
1 դինար (1000 միլիմ) | ||||
 |
2 դինար (2000 միլիմ) | ||||
 |
5 դինար (5000 միլիմ) | ||||
Թղթադրամներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1958 թվականի նոյեմբերի 3-ին Թունիսի կենտրոնական բանկը ներկայացրել է 1/2, 1 և 5 դինար արժողությամբ թղթադրամներ[6]։ Այս անվանական արժեքներով թղթադրամները թողարկվել են 1966 թվականի մարտի 3-ին։ 1969 թվականի հունիսի 1-ով թվագրված 10 դինար արժեք ունեցող թղթադրամը թողարկվել է 1970 թվականի հունվարի 2-ին։ Վերջին 1/2 դինար արժողությամբ թղթադրամը թվագրված է 1973 թվականի հոկտեմբերի 15-ով, իսկ վերջին 1 դինար արժողությամբ թղթադրամը՝ 1980 թվականի հոկտեմբերի 15-ով։ 1980 թվականի հոկտեմբերի 15-ով թվագրված 20 դինար արժողությամբ թղթադրամները թողարկվել են 1984 թվականի դեկտեմբերի 26-ին։ 30 դինար արժողությամբ թղթադրամները թողարկվել են 1997-2011 թվականների ընթացքում։ 50 դինար արժողությամբ թղթադրամները՝ թվագրված 2008 թվականով, թողարկվել են 2009 թվականի հուլիսի 25-ին[7]։ 2005 թվականի նոյեմբերի 8-ին հաճախակի կիրառվող 10 դինար արժողությամբ թղթադրամների նոր տարբերակներն են վերաթողարկվել։
2019 թվականի դեկտեմբերի 31-ին 2011 թվականից առաջ թողարկված բոլոր թղթադրամներն ամբողջությամբ շրջանառությունից դուրս են հանվել[8]։ Նախկին թողարկումները մի քանի տարի առաջ դադարել էին կիրառվել, սակայն մինչև այդ օրը փոխանակման ենթակա էին Կենտրոնական բանկում։
Թունիսում Բեն Ալիի ռեժիմի տապալումից հետո նոր թղթադրամներն են թողարկվել։ Նոր ձևավորմամբ 20 դինար արժեք ունեցող թղթադրամները թողարկվել են 2017 թվականին, իսկ 10 դինար արժողությամբ, նոր ձևավորմամբ թղթադրամները թողարկվել են 2020 թվականին։ 2020 թվականի դրությամբ դեռևս շարունակում են կիրառության մեջ մնալ 20 և 50 դինար արժողությամբ թղթադրամները, որոնք թողարկվել են 2011 թվականին, և 2013 թվականին թողարկված 5 և 10 դինար արժողությամբ թղթադրամները։ Այն ժամանակ շրջանառության ընթացքում Կենտրոնական բանկ ուղարկելիս 50 դինարանոց թղթադրամները հետ են կանչվել, մինչդեռ նոր դիզայնը դեռ հաստատված չէր։ Այդ ժամանակ շրջանառության համար Կենտրոնական բանկ ուղարկված 50 դինար արժեքով թղթադրամները հետ են կանչվել, մինչդեռ նոր թղթադրամների ձևավորումը դեռ հաստատված չի եղել[9]։ 2022 թվականին ներկայացվել են 5 և 50 դինար արժողությամբ նոր թղթադրամները[10][11]։
| Շրջանառությունից հանված թղթադրամներ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Պատկեր | Արժեք | Հիմնական գույն | Նկարագրություն | ||
| Երես | Հակառակ կողմ | Երես | Հակառակ կողմ | ||
|
5 դինար | Կանաչ | Հաննիբալ, Պունիկյան նավահանգիստ (Կարթագեն) | 1987 թվականի նոյեմբերի 7-ին Հաբիբ Բուրգիբայի տապալման հիշատակի մոտիվով | |
|
|
5 դինար | Բաց կանաչ | Քաղաք Կարթագեն, Կարթագենի գեներալ Հաննիբալը սաղավարտով | Կարթագենյան նավեր |
|
|
10 դինար | Կապույտ | Իբն Խալդուն | 1987 թվականի նոյեմբերի 7-ին Հաբիբ Բուրգիբայի տապալման հիշատակի մոտիվներով |
|
|
10 դինար | Կապույտ | Էլիսսա (Դիդոնե) | Սբեիթլա տաճարը, արբանյակային ալեհավաք |
|
|
10 դինար | Կապույտ և դեղին | Աբուլ-Քասեմ Էշշեբի | Թունիսի Մեդեսա Բաքիա դպրոցի կամարները |
|
|
20 դինար | Մուգ մանուշակագույն | Հայրեդդին Էթ-Թունիսի | 1987 թվականի նոյեմբերի 7-ին Հաբիբ Բուրգիբայի տապալման հիշատակի մոտիվներով |
|
|
20 դինար | Կարմիր, կապույտ և դեղին | Հայրեդդին Էթ-Թունիսի, Կսար-Ուլեդ-Սուլթանե ամրացված ամբարը Թաթաուին թաղամասում | Սադիկի քոլեջի շենքը Թունիսում |
|
|
30 դինար | Կանաչ, նարնջագույն | Աբուլ-Քասեմ Էշշեբի | Թունիսյան ֆերմա՝ այծերով և վերևում գրված «TRENTE DINARS» (30 դինար)։ |
|
50 դինար | կանաչ և մուգ մանուշակագույն | Իբն Ռաչիկ, Մշակույթի քաղաքի շենք | Ռադեսի կամուրջը, Էնֆիդա-Համամեթ միջազգային օդանավակայան (նախկինում՝ Զինե էլ-Աբիդինե Բեն Ալի օդաավակայան, վերանվանվել է 2011 թվականին) | |
|
|
50 դինար | Կանաչ, կապույտ և նարնջագույն | Իբն Ռաչիկ, Արժույթի թանգարանի շենքը Թունիսում | Կասբահ կառավարական հրապարակ՝ Թունիսի կենտրոնական հրապարակը |
| Ներկայիս թղթադրամները | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Պատկեր | Արժեք | Հիմնական գույն | Նկարագրություն | ||
| Երես | Հակառակ կողմ | Երես | Հակառակ կողմ | ||
|
|
5 դինար | Կանաչ | Սլահեդին էլ-Ամամի | Զագվանի հռոմեական ջրանցույցներ |
|
_berber_poteries_emitted_in_2020.jpg)
|
10 դինար | Կապույտ | Թավհիդա բեն Շեյխ | Բերբերական խեցեղեն և զարդեր |
|
|
20 դինար | Կարմիր | Ֆարհադ Հաշեդ | Էլ Ջեմի ամֆիթատրոն |
|
|
50 դինար | Շագանակագույն | Հեդի Նուիրա | Թունիսի կենտրոնական բանկի շենք |
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Roman silver coins: denarius». www.monete-romane.com. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 22-ին.
- ↑ «World Bank Open Data». World Bank Open Data. Վերցված է 2024 թ․ մայիսի 22-ին.
- ↑ Bouabidi, Mohamed (2022). [chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://african-review.com/journal/online-first/Bouabidi_2022.pdf «Verifying the Tunisian exchange regime stability in the post-revolution period by state-space models and high-frequency data»] (PDF). African Review of Economics and Finance. 14 (2): 1–18.
{{cite journal}}: Check|url=value (օգնություն) - ↑ «Currency Museum of the Central Bank». Central Bank of Tunisia. 2004 թ․ դեկտեմբերի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
- ↑ "Tunisie: Deux nouvelles pièces de monnaie en circulation", Al Huffington Post Maghreb, 26 december 2013
- ↑ Linzmayer, Owen (2013). «Tunisia». The Banknote Book. San Francisco, CA: www.BanknoteNews.com.
- ↑ Tunisia Արխիվացված 2011-12-19 Wayback Machine BanknoteNews.com. Accessed on 2009-09-28.
- ↑ «Tunisia - Demonetized banknotes». 2019 թ․ դեկտեմբերի 20.
- ↑ «Tunisie : La BCT étudie le retrait des billets de 50 dinars».
- ↑ «Tunisia new 5-dinar note (B537a) confirmed introduced on 28.04.2022 – BanknoteNews». 2022 թ․ մայիսի 3.
- ↑ «Tunisia new 50-dinar note (B540a) confirmed introduced on 28.04.2022 – BanknoteNews». 2022 թ․ մայիսի 3.