Օլդրիչ Էյմս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Էյմս Օլդրիչից)
Օլդրիչ Էյմս
անգլ.՝ Aldrich Hazen Ames
Դիմանկար
Ծնվել էմայիսի 26, 1941(1941-05-26)[1] (82 տարեկան)
ԾննդավայրRiver Falls, Վիսկոնսին, ԱՄՆ[2]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
ԿրթությունՋորջ Վաշինգտոն համալսարան (1967)[3], Չիկագոյի համալսարան (1962)[4] և McLean High School?
Մասնագիտությունհետախույզ, mole և կառավարական գործակալ
ԱշխատավայրԿենտրոնական հետախուզական վարչություն
ԱմուսինRosario Casas Dupuy?[2]
Ծնողներհայր՝ Carleton Cecil Ames?[5]
 Aldrich Ames Վիքիպահեստում

Օլդրիչ Հեյզեն Էյմս (անգլ.՝ Aldrich Hazen Ames,մայիսի 26, 1941(1941-05-26)[1], River Falls, Վիսկոնսին, ԱՄՆ[2]), ԱՄՆ-ի Կենտրոնական հետախուզական վարչության հակահետախուզական ստորաբաժանման նախկին պետ, Կենտրոնական հետախուզական վարչության արտաքին հակահետախուզության վարչության խորհրդային բաժնի պետ, ով ինը տարի շարունակ եղել է խորհրդային և ռուսական հատուկ ծառայությունների վճարովի գործակալը[6]։ Էյմսին անվանում են խորհրդային և ռուսական հետախուզության պատմության մեջ ամենաարժեքավոր գործակալներից մեկը։

Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միությունում այս գործակալի գոյության մասին գիտեին ընդամենը մի քանի բարձրաստիճան սպաներ։ «Էյմսի համար մշակվել են քողարկման բարդագույն գործողություններ, աշխատանքի համար նրան վճարվել են բազմամիլիոնանոց հոնորարներ, որոնք, հավանաբար, ամենամեծն են մեր հետախուզության պատմության մեջ», 2006 թվականին նշել է ռուսական «Տրուդ» թերթը[7]։

Էյմսը ձերբակալվել է 1985 թվականի ապրիլին՝ ՊՊՀ վաշինգտոնյան ռեզիդենտուրայի ղեկավարներից մեկի՝ գնդապետ Վիկտոր Չերկաշինի կողմից։ ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտեն ամերիկյան հատուկ ծառայությունների առնվազն 25 գործակալ է տրամադրել խորհրդային և ռուսական քաղաքացիների թվից։ Նրանցից ավելի քան 10-ը դատարանի դատավճռով այնուհետև մահապատժի են ենթարկվել, ինչի պատճառով Էյմսն ԱՄՆ-ում ստացել է «սերիական մարդասպան» մականունը։ Էյմսի ձախողման պատճառները հայտնի չեն։ Նա աշխատել է մինչև 1994 թվականի փետրվարի 21-ը, երբ ձերբակալվել էր հետաքննությունների դաշնային բյուրոյի աշխատակիցների կողմից։ Էյմսի ձերբակալությունը զգալի արձագանք է գտել ԱՄՆ-ում և Ռուսաստանում, հանգեցրել Է ԿՀՎ-ի տնօրենի պաշտոնաթողությանը, նպաստել ռուս-ամերիկյան հարաբերությունների վատթարացմանը[8]։

ԱՄՆ-ում Էյմսը դատապարտվել է ցմահ ազատազրկման։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է իսպանա-հրեական ծագում ունեցող ամերիկացիներ` Կարլտոնի և Ռախիլ (Ռեյչել) Էյմսի ընտանիքում։ Հայրը դասավանդում էր քոլեջում, 1952 թվականից աշխատել է Կենտրոնական հետախուզական վարչությունում, իսկ մայրը անգլերենի ուսուցչուհի էր։ Երկրորդ կինը` Մարիա դել Ռոսարիո Կասաս Դյուպյուին է եղել։

Էյմսը հետախուզությունում իր կարիերիան սկսել 1962 թվականին, սակայն «լրտեսների հավաքագրման առաջադրանքների հետ այնքան վատ է վարվել, որ պարբերաբար խմած է եղել և դեպրեսիայի մեջ ընկել՝ պնդելով, որ հիասթափված է, թե ինչպիսին է իր առջև ամերիկյան արտաքին քաղաքականությունը», գրում է «Foreign Policy»-ը[6]։ Տեղափոխվելով բաժին, որը ղեկավարել է գործողությունները ԽՍՀՄ տարածքում, Էյմսը հնարավորություն է ստացել մուտք գործել ամերիկյան գործակալների անձնական տվյալները Խորհրդային Միություն (այնուհետև՝ Ռուսաստան)։ Այդ ընթացքում նա ծանրաբեռնված է եղել ամուսնալուծության գործընթացով և իր սիրուհու հսկայական պարտքերով։ «Ավելի ուշ Էյմսը խոստովանել է, որ իրեն պահանջվել է մոտ 50 հազար դոլար, և հիշել է, որ լսել է, թե իբր իր օգտին լրտեսության համար ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտեն ԿՀՎ-ի աշխատակիցներին հենց այդքան գումար է վճարել»[6]։

Էյմսը 1985 թվականի ապրիլին, ԽՍՀՄ-ում` Վաշինգտոն ԿՇում, ներկայացավել է դեսպանությանը[9] և, հրապարակախոս Վ. Կազանսկու վարկածով՝ թիկնապահին է հանձնել գրությամբ ծրարը. «Ես՝ Օլդրիչ Հեյզեն Էյմս, աշխատում է որպես ԿՀՎ-ի օպերատիվ տնօրինության ԽՍՀՄ և Արևելյան Եվրոպայի բաժնի հակահետախուզական ստորաբաժանման պետ։ Ինձ հարկավոր է 50 հազար դոլար, որպեսզի տեղեկացնեմ երեք գործակալնների մասին, որոնց այժմ հավաքագրում է Խորհրդային Միությունում»։ Հաջորդ օրը Էյմսն իր ղեկավար Դևիդ Մրֆիին զեկուցել է դեսպանություն չարտոնված այցի մասին՝ նրան բացատրելով, որ խորհրդային դիվանագետը ճաշի չի եկել, ինչպես նրա հետ պայմանավորված է եղել։ Նոր գործակալի հսկիչ է դարձել Վիկտոր Չերկաշինը, վճարովի գործակալը ստացել է «Լյուդմիլա» օպերատիվ մականունը[10][11][12]։ Շուրջ 9 տարի Էյմսն աշխատել է ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում։ Դրանից ստացված տեղեկությունների շնորհիվ ձերբակալվել են ԿՀՎ-ի մի շարք գործակալներ ՊԱԿ-ի և ԳՀՎ-ի շարքերում։ Տարբեր աղբյուրներ նրան վերագրում է ԿՀՎ-ի 12-ից 25 գործակալների բացահայտումը, այդ թվում՝ գեներալ-մայոր Դմիտրի Պոլյակովին, ՊԱԿ-ի գնդապետներ Ալեքսեյ Կուլակինին, Վլադիմիր Պիգուզովին, փոխգնդապետ Վալերի Մարտինովին և Սերգեյ Մոտորինին և այլն։ «Foreign Policy»-ը նշել է 25 մարդու թիվ, այդ թվում՝ «իր լավագույն ընկերներից մեկին»` Սերգեյ Ֆեդորենկոյին[6]։ Բացահայտված գործակալներից մի քանիսը ԽՍՀՄ-ում դատապարտվել է պատժի առավելագույն չափի (գնդակահարության), ինչի պատճառով Էյմսը հետագայում ԱՄՆ-ում ստացել է «սերիական մարդասպան» մականունը։ Ինչպես ճանաչվել Է ԱՄՆ Սենատի հետախուզության կոմիտեի զեկույցում, Էյմսի գործունեությունը «հանգեցրել է Խորհրդային Միությունում տեղեկատվության գրեթե բոլոր արժեքավոր աղբյուրների կորստին «սառը պատերազմի» ամենաթեժ պահին»[13]։ Ըստ «Foreign Policy»-ի՝ նա վաստակել է մոտ 4 000 000 դոլար[6], ըստ Լ. Մլեչինի՝ ավելի քան 2 000 000[14]։

- 1993 թվականին ԿՀՎ-ի և ՀԴԲ-ի համատեղ հանձնաժողովը, որը «Քորթշիփ» գործողության շրջանակներում զբաղվում է ԱՄՆ-ի հատուկ ծառայություններում «կրոտի» որոնմամբ, աշխատանքն ավարտել է այն փաստաթղթի կազմմամբ, որում եզրակացություն է արվել, որ գործակալական ներթափանցում է տեղի ունենում ԿՀՎ-ում։ Հանձնաժողովը պարզել է, որ ծառայողական գործուղումից Հռոմ վերադառնալուց հետո ԿՀՎ-ի աշխատակից Էիմսը Վաշինգտոնի շրջակայքում տուն է գնել 540 հազար դոլարով, կանխիկ, կնոջ անունով ֆերմա և երկու բնակարան է գնել, ստացել է «Jaguar» ավտոմեքենա և 455 հազար դոլարի շքեղություն, բորսայում 165 հազար դոլար ընդհանուր արժողությամբ բաժնետոմսեր է գնել [15]:

1994 թվականի փետրվարի 21-ին Էյմսը Արլինգտոնում կալանավորվել է ՀԴԲ-ի աշխատակիցների կողմից[9]։ «Էյմսի գործը» մեծ քաղաքական սկանդալ է առաջացրել ԱՄՆ-ում։ Այն ժամանակ ամերիկացիները կարծել են, որ Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին հետախուզության ծառայության, «կոզիրյովյան դիվանագիտության» և երկկողմ հարաբերությունների կարգավորման պայմաններում Ռուսաստանը, որպես Արևմուտքի օգնություն ստացող, չի կարող իրեն թույլ տալ լրտեսություն իրականացնել ԱՄՆ-ի տարածքում։ Առանց հրավերի Մոսկվա է ժամանել ԿՀՎ-ի ռուսական ուղղության երկու ղեկավարները և ՌԴ արտաքին հետախուզության ծառայությունից պահանջել է ընդունել իրենց մեղքը, ներկայացնել Էյմսին՝ Կենտրոն փոխանցած նյութերը, որտեղ նրանց մերժել են։ ԿՀՎ-ի հասցեին բազմաթիվ մեղադրանքներից հետո նրա ղեկավար Ջեյմս Վուլսին ստիպված է եղել հրաժարական տալ[11]։

Էյմսի ձախողման պատճառները մինչ օրս հայտնի չեն։ Ռուսաստանում ոմանք կարծում են, որ «Էյմսի ձախողումը ամերիկյան հակահետախուզության հաջող աշխատանքի արդյունք չէ։ Ամենայն հավանականությամբ, նրան հանձնել են Մոսկվայում գտնվող այն մարդիկ, ովքեր գիտեին նրա իրական դերի մասին» («Աշխատանք», 22 մարտի 2006)[7]։ ՊԱԿ նախկին նախագահ Վլադիմիր Կրյուչկովն իր «Անձնական գործ» գրքում գրել է. «...Ձախողման տարբերակները կարող են շատ լինել, նույնիսկ շատ, բայց դրանցից երկուսը, իմ կարծիքով, քիչ հավանական են. ամերիկյան հատուկ ծառայությունների պատահական ելքը Էյմսին կամ նրա սխալմանը, անզգուշությանը։ Ամերիկյան մամուլին նետված ձախողման պատճառն Էյմսի չափից ավելի ծախսերն է անձնական նպատակների համար, ամենայն հավանականությամբ, շեղող մանևր, բացահայտման իրական պատճառը թաքցնելու փորձ, միամիտների համար հնարքն է։ Ըստ Դեյվիդ Մերֆիի (2001 թվական), ԿՀՎ-ի «խորհրդային բաժնի» նախկին շեֆի (2001 թվական), «CVP»-ի համար նա կարող էր աշխատել նաև այսօր, եթե 1985 թվականի մայիսին նույն փաթեթում այդքան շատ ԿՀՎ-ի գործակալներ չփոխանցեր ԽՍՀՄ-ում, այստեղ դեր է խաղացել այն, որ խորհրդային ղեկավարությունը պնդել է գործակալների անհապաղ ձերբակալման մասին՝ դրանով իսկ նախազգուշացնելով ԿՀՎ-ին «Կրետե»-ի մասին[16]։

Միջազգային սկանդալը, որն առաջացել է «Էյմսի գործով», լարվածություն է առաջացրել Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի հասարակական հարաբերություններում։ 1994 թվականի փետրվարի 26-ին ԱՄՆ-ի նախագահ Բիլ Քլինթոնի որոշմամբ persona non grata է հայտարարել Վաշինգտոնում` Ռուսաստանի ազգային անվտանգության ծառայության օրինական ռեզիդենտ Ալեքսանդր Լիսենկոն։ Փետրվարի 28-ին Ռուսաստանի նախագահ Բորիս Ելցինը ստիպված է եղել նման կերպ վարվել Մոսկվայում ԿՀՎ-ի ռեզիդենտ Ջեյմս Մորիսի հետ։ Ջանալով վերացնել երկրների միջև ավելորդ լարվածությունը՝ Ելցինը լրագրողներին հայտնել է, որ անձամբ ինքը ոչինչ չի իմացել Էյմսի գործունեության մասին։ Այդ արտաքսումներով է գործը սահմանափակվել, քանի որ ԱՄՆ-ն ու Ռուսաստանն այն ժամանակ փորձում էին Ռուս-ամերիկյան հարաբերություններ հաստատել միմյանց հետ[17]։

1994 թվականի ապրիլի 28-ին Էյմսը դատապարտվել է ցմահ բանտարկության՝ գույքի բռնագրավմամբ[18], որը ընդհուպ մինչև այժմ (արդեն ավելի քան 25 տարի) գտնվում է Ինդիանա նահանգի Տերրե-հոտի հատուկ խիստ ռեժիմի բանտում[19]։

2000 թվականին Ալեքսեյ Պոդբերեզկինը, հաշվի առնելով Ռուսաստանի հանդեպ գործակալի վաստակը, առաջ է քաշել այն գաղափարը, որ ջանքեր կգործադրեն Էյմսի փոխանակման մասին ռուս-ամերիկյան պայմանավորվածության հասնելու համար[8]։ 2017 թվականի ապրիլին այն մասին, որ Էյմսին և Հանսենին հասու դարձնելու ուղղությամբ աշխատանքը նախկինի պես ընթանում է, «Ռոսիա 24» հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտնել Է Ռուսաստանի ազգային անվտանգության ծառայությանը մոտ կանգնած գրող հատուկ ծառայությունների պատմաբան, Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին հետախուզության ծառայության մրցանակի դափնեկիր Նիկոլայ Դոլգոպոլովը[20]։

Արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օլդրիչ Էյմսի կենսագրությունը օգտագործվել է Ֆրեդերիկ Ֆորսայթի «սրբապատկեր» վեպում (1996)[21]։ Այս վեպում Էյմսը ներկայացվում է որպես բացասական կերպար, որը ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի հետ համագործակցության է գնացել բացառապես հանուն փողի։

1998 թվականին թողարկվեց «Aldrich Ames: Traitor Within» («Օլդրիչ Էյմս.դավաճան ներսում», մեկ այլ թարգմանությամբ՝ «լրտես») ֆիլմը, որտեղ ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի հետ Էյմսի համագործակցության գլխավոր դրդապատճառը նույնպես փողն է։

«Ակտիվներ» սերիալը պատմում է ԿՀՎ-ում աշխատող երկու աշխատակիցների մասին, որոնց հաջողվել է կատարել բարդագույն առաջադրանքը՝ բացահայտել «Կրոտա» գործակալությունում ներդրվածը` Օլդրիչ Էյմսին։

Հիշատակվում է նաև «Մարդ, ով գիտեր ամեն ինչ» գեղարվեստական ֆիլմում։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 GeneaStar
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 https://www.intelligence.senate.gov/sites/default/files/publications/10390.pdf
  3. ↑ https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/tv/1998/11/29/student-trouper-good-friend-spy/1b2ddb43-a0f8-4b08-916c-c291335b06c0/
  4. ↑ https://www.washingtonpost.com/archive/entertainment/books/1995/06/11/the-man-who-sold-the-secrets/3440cd54-1278-4907-ba08-01861d0207cf/
  5. ↑ 5,0 5,1 Geni(բազմ․) — 2006.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 {статья|автор=Кэти Селла |ссылка=http://www.inopressa.ru/article/18jun2012/foreignpolicy/kgb |заглавие=Знаменитые агенты КГБ: что с ними стало?|издание=Foreign Policy|год=2012|месяц=06|число=18|оригинал= Famous KGB Spies: Where Are They Now?}}
  7. ↑ 7,0 7,1 {статья |автор=Владимир Гаврилов, Рафаэль Гусейнов, Николай Долгополов|ссылка=http://svr.gov.ru/smi/2006/trud20060322.htm |заглавие=Ваши пальчики, Штирлиц. Разведчиков собираются дактилоскопировать|издание=Труд |место=М.|год=2006|месяц=03|число=22 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20120710190844/http://svr.gov.ru/smi/2006/trud20060322.htm%7Carchivedate=2012-07-10}} (копия на сайте Служба внешней разведки Российской Федерации|СВР)
  8. ↑ 8,0 8,1 Леонид Млечин Примаков. — М.: Молодая гвардия, 2015. — С. 250—258. — 528 с. — (ЖЗЛ). — ISBN 978-5-235-03846-2
  9. ↑ 9,0 9,1 Иванян Э. А. Энциклопедия российско-американских отношений. XVIII—XX века. — М.: Международные отношения, 2001. — 696 с. — ISBN 5-7133-1045-0
  10. ↑ Валерий Казанский. «Война «кротов»». Kontinent.org. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Леонид Млечин Примаков. — М.: Молодая гвардия, 2015. — С. 254. — 528 с. — (ЖЗЛ). — ISBN 978-5-235-03846-2
  12. ↑ Дмитрий Волчек Об Эдварде Ли Ховарде // Радио Свобода. — 2002.(չաշխատող հղում)
  13. ↑ Анастасия Новикова 10 самых известных советских и российских шпионов // Комсомольская правда. — 2013.
  14. ↑ Леонид Млечин Примаков. — 2-е издание. — М.: Молодая гвардия, 2017. — С. 253. — 527 с. — (ЖЗЛ). — 3000 экз. — ISBN 978-5-235-03950-6
  15. ↑ Разведдаты марта // Независимое военное обозрение. — 2003.
  16. ↑ Андрей Солдатов Под диктовку спецслужб // Версия. —М., 2001. Архивировано из первоисточника 30 Հուլիսի 2013.
  17. ↑ Леонид Млечин Примаков. — М.: Молодая гвардия, 2015. — С. 255. — 528 с. — (ЖЗЛ). — ISBN 978-5-235-03846-2
  18. ↑ Как США ловили «русских шпионов». История вопроса // Коммерсантъ. — 2012. — № 187 (4972). — С. 7.
  19. ↑ «Aldrich Hazen Ames Register Number: 40087-083». Bop.gov (անգլերեն). Federal Bureau of Prisons. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  20. ↑ «Долгополов: Кто на самом деле передал СССР чертежи атомной бомбы. Беседа с Эвелиной Закамской». Россия 24. 2017 թ․ ապրիլի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 16-ին.
  21. ↑ Фредерик Форсайт. «Икона». Библиотека Максима Мошкова. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օլդրիչ Էյմս» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Օլդրիչ_Էյմս&oldid=9561762» էջից