Գրենադայի պատմություն
Գրենադայի պատմություն, Գրենադա կղզային պետության պատմություն, որը պատմում է կղզու, այնտեղ ապրող ժողովրդի և վերջինների վերաբերյալ կատարված իրադարձությունների մասին։
Գաղութային ժամանակաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրենադայի կղզիները հայտնագործել է Քրիստափոր Կոլումբոսը 1498 թվականին իր երրորդ նավարկության ժամանակ դեպի Ամերիկա։ Կղզին բնակեցված էր հնդկացի-կարիբյանններով։
Գաղութային բնակեցման համար կատարած առաջին փորձը եղել է 1609 թվականի ապրիլին Ռոբինսոնի և Գոդֆրիի ղեկավարությամբ արշավախմբի կատարած արշավի ժամանակ, ովքեր երեք նավերի տախտակամածի վրա տեղավորեցին 204 գաղութաբնակների։ Սակայն ամուր բնակեցված տարածքը գրավեց և ոչնչացվեց և աբորիգենների կողմից, գաղութաբնակների մեծամասնությունը սպանվեց, իսկ նավերի վերադարձից հետո դեկտեմբերի 15-ին արշավից փրկվածները տարհանվեցին[1]։
Ֆրանսիական կառավարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1650 թվականին ֆրանսիական Մարտինիկի Դու Պարկետի նահանգապետը գնեց Գրենադա կղզին տեղի բնակիչներից մի քանի կացինների, ապակե ուլունքների և երկու շիշ կոնյակի դիմաց, ինչից հետո կղզի է տեղափոխում 200 ֆրանսիացի գաղութաբնակների, ովքեր կառուցեցին նավահանգիստ։ Տեղի բնակիչները տեղափոխվեցին դեպի կղզու հյուսիս։ Գրենադայի գրավումը ավարտվել է 1651 թվականին կղզու հյուսիսային հատվածում տեղի ունեցող Լե Մորն դե Սոտերի (Le Morne de Sauteur) ճակատամարտի ժամանակ։ Այնտեղ տեղի բնակիչները ամբողջ ընտանիքով իրենց կանանց և երեխաների հետ փախան լեռներ՝ գերադասելով մահանալ, քան ենթարկվել գաղութարարներին[2]։
Ֆրանսիացիները զարգացրին զանազան ապրանքների առևտուրը և սկսեցին Գրենադայում մշակել ծխախոտ և ինդիգո,բամբակ և մշկընկույզ։ Տնկադաշտերում աշխատելու համար Աֆրիկայից բերում էին սևամորթ ստրուկներ։
1763 թվականին Յոթնամյա պատերազմի ժամանակ բրիտանացիները գրավում են կղզին, բայց ֆրանսիացիները այն վերադարձնում են 1779 թվականին։
Բրիտանական կառավարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կղզին վերջնականապես միանում է Մեծ Բրիտանիային 1783 թվականին Վերսալյան պայմանագրի համաձայն։
Ստրուկությունը կղզում պահպանվել է մինչև 1838 թվականը։
1885-ից 1956 թվականներին Գրենադան մտնում է Բրիտանական Լիվարդ կղզիների գաղութի կազմի մեջ։
1958 հունվարից 1962 թվականի մայիս ամիսը մտնում է Վեստ Ինդիայի ֆեդերացիայի մեջ[3]։
1967 թվականի մարտին Գրենադան ստանում է «Բրիտանական պետական ասոցիացիայի» կարգավիճակ՝ ներքին ինքնակառավարման իրավունքով[4]։
Անկախություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բրիտանական համագործակցության շրջանակներում անկախություն ձեռք բերվեց 1974 թվականի փետրվարի 7-ին, իսկ ապրիլին Գրենադան դարձավ Կարիբյան համայնքի անդամ, և սեպտեմբերին ընդունվեց ՄԱԿ-ում։
1970-ական թվականներին քաղաքական կյանքում գերիշխում էր Էրիկ Գեյրի Միավորած աշխատանքային կուսակցությունը (GULP): Գեյրիզմի ռեժիմն ուներ ավտորիտար-պոպուլիստական բնույթ և գնալով ձեռք էր բերում բռնապետության գծեր։ Նրա հենասյուներից մեկը հանդիսանում էր «Մանգուստների ավազակախումբը»։
1979 թվականին գործազրկության մակարդակը հասավ 50%-ի։ Բնակիչները գոհ չէին կոռուպցիայից և այլ իրավիճակների սրումից։ Արդյունքում եղավ գրեթե անարյուն խռովարարություն փոքրաթիվ մարդկանց կողմից, որը իշխանության բերեց ձախ արմատական գաղափարախոսությամբ Մորիս Բիշոփի ղեկավարած Նոր միասնական կուսակցությանը։
Ստեղծվեց Գրենադայի ժողովրդական հեղափոխական կառավարությունը։ Նրան հաջողվեց ստեղծել անվճար հանրային առողջապահական համակարգ, բավարարել բնակչության պարենային հիմնական ապրանքների կարիքները, անգրագիտության մակարդակը նվազեցնել 35%-5%-ի, իսկ երկրում գործազրկության մակարդակը՝ 50%-14%-ի[5]։ Միաժամանակ քաղաքական ռեժիմը հիմնված էր միակուսակցական համակարգի վրա և ճնշում էր ընդդիմությանը պատժամիջոցներով։ Գրենադան արագորեն սերտ կապեր հաստատեց ԽՍՀՄ-ի և Կուբայի հետ։ Գրենադայի ժողովրդական հեղափոխական բանակը դարձավ Արևելյան Կարիբյան տարածաշրջանի ամենամեծ զինված ուժը։ Նոր զինված ուժերում էին նաև կուսակցական ոստիկանությունը, ոստիկանական ուժերը և առափնյա պահպանությունը։ Կուբացիները սկսեցին միջազգային օդանավակայանի կառուցումը, ինչը անհանգստություն առաջացրեց ԱՄՆ-ում։ Մտավախություն կար, որ Կուբան օդանավակայանը կօգտագործի ռազմական նպատակներով։ Հակակոմունիստական քաղաքական արտագաղթը Բարբադոսում համախմբեց փաստաբան Ֆրենսիս Ալեքսիսի կողմից ղեկավարած Գրենադայի դեմոկրատական շարժում կուսակցությունը։
1983 թվականի հոկտեմբեր ամսին Գրենադայի ղեկավարությունում տեղի ունեցավ պառակտում, ինչի արդյունքում Բիշոփին սպանեցին կուսակցականները։ Իշխանությունն անցավ Բերնարդ Կորդի և Հադսոն Օսթինի ղեկավարած արմատական խմբավորմանը, ովքեր ղեկավարվում էին Հեղափոխական զինվորական խորհրդի կողմից։ Ապա հոկտեմբերի 25-ին հետևեց ամերիկյան ներխուժումը։ Մի քանի օրվա ընթացքում կղզին գրավվեց, իսկ կուբացի շինարարները զինված դիմադրություն ցուցաբերեցին և տեղահանվեցին Կուբա։ Իշխանությունն անցավ գլխավոր քաղաքապետ Փոլ Սկունին և նրա կողմից Խորհրդատվական բյուրոյի ղեկավար նշանակված Նիկոլաս Բրեթուեյթին։
1984 թվականի դեկտեմբերին անցկացվեցին ընտրություններ, որում հաղթեց Նոր ազգային կուսակցությունը (NNP) Հերբերտ Բլեյզի գլխավորությամբ, ով էլ դարձավ վարչապետ։ Էրիկ Գեյրի GULP-ը ստացավ միայն մեկ պատգամավորական մանդատ։ Մորիս Բիշոպի անվան հայրենասիրական շարժմանը աջակցեց ընտրողների միայն 5%-ը (MBPM):
Հերբերտ Բլեյզի մահից հետո 1990 թվականին վարչապետ դարձավ Բեն Ջոնսը։
1990 թվականի մարտի խորհրդարանական ընտրություններում հաղթեց Ազգային դեմոկրատական կոնգրեսը (NDC), որը Նիկոլաս Բրեյթվեյթի գլխավորությամբ ձևավորեց կոալիցիոն կառավարություն։
Սակայն 1995 թվականին Նոր ազգային կուսակցությունը վերադարձավ իշխանության։ Քիթ Միտչելը դարձավ վարչապետ։ Նրա կառավարությունն ակտիվորեն զարգացրեց զբոսաշրջությունն ու թեթև արդյունաբերությունը։
1990-ականների երկրորդ կեսին հնարավոր եղավ ապահովել տնտեսության միջին տարեկան աճ 5% մակարդակով, և տնտեսապես ակտիվ բնակչության գործազրկությունը կրճատել 28%-ից մինչև 14%։ Իրականացվեց հարկային բարեփոխում, որն օգնեց ներգրավել օտարերկրյացիների կողմից ներդրումներ Գրենադայում։ Նոր ազգային կուսակցությունը վարեց ազգային հաշտեցման քաղաքականություն, իշխանությունները սկսեցին ավելի քիչ բացասական վերաբերմունք արտահայտել եպիսկոպոսական ռեժիմի նկատմամբ, և ստեղծվեց 1983 թվականի իրադարձությունների հետաքննող հանձնաժողով։
1999 թվականին Ազգային նոր կուսակցությունը հաղթեց ընտրություններում։
MBPM կուսակցությունը (Բիշոփի գաղափարների ժառանգորդները) դադարեց գոյություն ունեցալ 2002 թվականին։
Ազգային նոր կուսակցությունը 2003 թվականին կրկին հաղթեց ընտրություններում։
Սակայն, 13 տարի ընդդիմադիր դաշտում անցկացնելուց հետո 2008 թվականի հուլիսի 8-ին, Նոր դեմոկրատական կուսակցությունը հաղթեց խորհրդարանական ընտրություններում՝ ստանալով խորհրդարանի 15 մանդատներից 11-ը, մինչդեռ մինչդեռ Նոր ազգային կուսակցությունը ստացավ ընդամենը 4-ը[6][7]։ Հաջորդ օրը տեղի ունեցավ վարչապետ Թիլման Թոմասի երդման արարողությունը[8], իսկ հուլիսի 13-ին ձևավորվեց նոր կառավարություն։
2013 թվականի ընտրություններում կրկին հաղթեց Նոր Ազգային կուսակցությունը, որը ստացավ բոլոր 15 պատգամավորական մանդատները և Քիթ Միտչելի գլխավորությամբ ձևավորեց կառավարություն[9]։
Այժմ Գրեբադայում քաղաքական մրցակցություն է ընթանում աջ կենտրոնամետ ՆԱԿ-ի և ձախ կենտրոնամետ ՆԺԿ-ի միջև։ GULP աշխատավորական կուսակցությունը և PLM ազգային աշխատավորական կուսակցությունները (Գեյրիի ավանդույթի ժառանգորդները) վայելում են ընտրողների նվազագույն 1% աջակցությունը։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Beverley A. Steele. Grenada. A History of its People. Macmillan. 2003. pp. 35-36 ISBN 0201523965
- ↑ «История Гренады». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 21-ին.
- ↑ Латинская Америка. Энциклопедический справочник (в 2-х тт.) / редколл, гл.ред. В. В. Вольский. Том I. М., «Советская энциклопедия», 1979. стр.474-476
- ↑ Большая Советская Энциклопедия. / под ред. А. М. Прохорова. 3-е изд. Т.7. М., «Советская энциклопедия», 1972. стр.280
- ↑ «En cinco años intervino los precios de los productos de primera necesidad (azúcar, harina o arroz), instauró la sanidad pública gratuita y redujo el índice de analfabetismo del 35 % al 5 % y el desempleo del 50 % al 14 %.» Igor Reyes-Ortiz, Miguel Barroso. Apocalypso now // «El Pais» от 19 августа 1994
- ↑ «New Grenada prime minister vows to boost economy, lower cost of living». Associated Press via International Herald Tribune. 2008 թ․ հուլիսի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 31-ին.
- ↑ George Worme, «Thomas wins by a landslide in Grenada» Արխիվացված 2008-07-14 Wayback Machine, The Nation (Barbados), July 10, 2008.
- ↑ «New prime minister of Grenada sworn in» Արխիվացված 2008-07-31 Wayback Machine, Caribbean Net News, July 10, 2008.
- ↑ Linda Straker, «Seventeen Member Cabinet Appointed in Grenada» Արխիվացված 2008-07-16 Wayback Machine, CaribWorldNews, July 14, 2008.