Գնչուական երաժշտություն

Գնչուական երաժշտություն; Գնչուական երաժշտություն
Ոճային հիմքեր	հունգարական կամ գնչուական գամմա
Մշակութային հիմքեր	գնչու ազգի երաժշտություն
Հատուկ գործիքներ	կիթառ, կանտրաբաս, ծնծղաներ, ջութակ
Բխող ժանրեր	վերբունկոշ, չարդաշ
Ենթաժանրեր
	պարերգեր, մեներգ

Գնչուական երաժշտություն, գնչուների հիմնական գործունեություններից մեկը։ Երգացանկը ներառում է իրենց թափառախմբային երգերը, ինչպես նաև այլ ժողովուրդների երգեր և 18-19-րդ դարերի եվրոպական պրոֆեսիոնալ երաժշտության հանրաճանաչ ստեղծագործություններ։ Գնչուները չունեն մեկ միասնական երաժշտական մշակույթ։ Այնուամենայնիվ, գնչուական երաժշտությունն ու կատարումն ունեն ընդհանուր հատկանիշներ՝ հեմիոլիկ ձայնաշարեր (հունգարական կամ գնչուական գամմա), միկրոտոնային մելիզմատիկություն և սահուն անցումներ, կոկորդային ձայն։ Գնչուական երաժշտությունը բնութագրվում է հիմնականում որպես մեներգային, հիմնական ժանրերը արագ պարերգերն են, որոնք կրել են հարևան ժողովուրդների բանահյուսության ազդեցությունը։ Գնչուական երգեր են համարվում նաև մի շարք փոխառված երգեր^[1]։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հունգարացի գնչուների շրջանում տարածված են գործիքային անսամբլները (օգտագործվում են ջութակներ, ծնծղաներ, կոնտրաբաս) և ժանրերը (վերբունկոշ, չարդաշ)։ Մոլդովայում և Ռումինիայում գնչուները՝ լեուտարները, ունեն բարձր կատարողական հմտություններ։

Ռուսաստանում 18-19-րդ դարերում լայն տարածում գտան գնչուական երգչախմբերը, որոնք երգում էին ռուսական սուբվոկալ եղանակով, սակայն պահպանելով ճամբարային երաժշտությանը բնորոշ մոդալ երանգավորումը և ուղեկցվում էին կիթառներով։ Առաջին նման երգչախումբը ստեղծվել է 1774 թվականին կոմս Ա.Գ.Օռլով-Չեսմենսկու պատվերով Պուշկինոյում։ Այն հայտնի դարձավ որպես Սոկոլովի երգչախումբ՝ իր առաջին ղեկավարի՝ Իվան Սոկոլովի անունով։ Ինչպես մյուս գնչուական երգչախմբերը, Սոկոլովսկու երգչախումբը երգում էր ռուսական սուբվոկալ ոճով, սակայն պահպանելով թափառախմբի երաժշտությանը բնորոշ մոդալ երանգավորումը և ուղեկցվում էր կիթառներով^[1]։

Ճորտ գնչուները ազատություն ստացան 1807 թվականին, և Սոկոլովը դարձավ առաջինը գնչուների խմբավարների դինաստիայում։ Երգչախումբը ելույթ ունեցավ մոսկովյան հեղինակավոր «Յառ» ռեստորանում («Սոկոլովսկի երգչախումբ Յառում»)^[2]։

Մոսկվայում գործում է «Ռոմեն» գնչուական թատրոնը։ Հայտնի ռուս գնչու երաժիշտներից են ջութակահար Միխայիլ Էրդենկոն և երգիչ Նիկոլայ Սլիչենկոն[1]։ Ընտանեկան և էթնիկ հավատարմության թեմաները, որոնք բնորոշ են գնչուական երաժշտությանը, օգնեցին պահպանել որոշ գաղափարներ, սակայն որոշ ավելի երիտասարդ և տաղանդավոր կատարողների գրավում են արտաքին աշխարհի նյութական պարգևները^[3]։

Երգերի թեմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գնչուական բանահյուսության մասին խորհրդային բանասեր Ա.Պ.Բարաննիկովը (1931) գրում է, որ հսկայական թվով երգերում գողությունը համարվում է շատ գովելի գործունեություն, խիզախության ու երիտասարդության, անգամ հերոսության դրսեւորում, իսկ գնչուական երգը գլխավոր ու ամոթալի թերություն է համարում գողության ունակության բացակայությունը։ Որպես ապացույց՝ գիտնականներին տրվում են չորս երգեր, որոնք նա ձայնագրել է Ուկրաինայում^[4]։ Բարաննիկովի կողմից մեջբերված ուկրաինական գնչուների չորս երգերը չեն ձայնագրվել այլ հետազոտողների կողմից, և դրանց գոյությունը կասկածելի է, քանի որ սերվաները (ուկրաինացի գնչուները) գրեթե չունեն իրական գնչուական բանահյուսություն և երգում են ուկրաինական ժողովրդական երգեր։

Մեկ այլ աշխատանքում Բարաննիկովը մեջբերում է ևս 17 երգ, որոնք ստացվել են նույն անհայտ տեղեկատուից՝ մի «գնչուհի Լգովից»։ Հակառակ Բարաննիկովի պնդմանը գողությունը փառաբանող գնչուական երգերի ահռելի քանակի մասին, ռուս-գնչուական, կելդերարյան և լովարական բանահյուսության մեջ գողությունը հիշատակող երգերի տոկոսը չափազանց փոքր է (վերլուծության մեջ ներառված 302-ից 10-ը)^[5]^[6]^[7], իսկ հանցագործության թեման դրանցում հաճախ ոչ թե հիմնականն է, այլ երկրորդականը։ Բանահյուսությունը գովաբանում է ոչ թե գողությունը, այլ ձիերի փոխանակումը։

Հաճախ երգերի հերոսները գնում են սնունդ, հագուստ, զարդեր, սայլեր և կենցաղային իրեր։ Բազմաթիվ բանահյուսական տեքստեր նվիրված են նրան, որ չարագործները գնչուից խլել են վերջին ունեցածը։ Ֆիլմերում հանդիպում են գնչուական երգեր, որոնք փառաբանում են գողությունը, սակայն դրանց բառերը ստեղծվել կամ փոփոխվել են ֆիլմի հատուկ ստեղծագործական նպատակի իրականացման համար և չեն հանդիսանում գնչուական մշակույթի արտացոլում։

Օրինակ՝ «Բրիչկա» ժողովրդական երգի տեքստը «Թափառախումբը գնում է երկինք» (1975) ֆիլմի համար վերամշակվել է «Ай, бричка, бричка э тачанка» տողի փոխարեն «Ай, бричка, бричка мэ чорава» արտահայտությունը («Ես կգողանամ բրիչկան», բրիչկա- ուղևորներ տեղափոխող սայլ)։ Հայտնի երգը «Անորսալի վրիժառուները» (1966) ֆիլմից(На семь замков запирай вороного — Выкраду вместе с замками…) ոչ մի կապ չունի գնչուական ֆոլկլորի հետ, հեղինակը գնչու չէ^[8]։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Деметер Н. Г. / Деметер, Надежда Георгиевна // Хвойка — Шервинский. — М. : Большая российская энциклопедия, 2017. — С. 370—372. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 34). — ISBN 978-5-85270-372-9.
Деметер Н. Г., Бессонов Н. В., Кутенков В. К. История цыган — новый взгляд / Под ред. Деметер, Георгий Степанович Российская академия наук. Институт этнологии и антропологии имени Н. Н. Миклухо-Маклая РАН. — Воронеж, 2000. — 334 с.
Образцы фольклора цыган-кэлдэрарей / Издание подготовили Р. С. Деметер и П. С. Деметер. — М.: Главная редакция восточной литературы, Наука, 1981. — 264 с.
Легенда о соколовской гитаре (старинная цыганская легенда), по книге Сказки и песни, рожденные в дороге: цыганский фольклор / составители: Е. Друц и А. Гесслер; главная редакция восточной литературы изд-ва «Наука». — М., 1985.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Деметер, 2017, էջ 370—372
↑ Сказки и песни, 1985
↑ https://www.britannica.com/topic//Rom%7C Roma people|}}
↑ Баранников А. П. Цыганские элементы в русском воровском арго // Язык и литература. Т. VII. Л., 1931. С. 139—158.
↑ Бугачевский С. Цыганские народные песни и пляски. — М., 1971. — С. 6—67.
↑ Цыганские народные песни из архива собирательницы цыганского фольклора Е. А. Муравьёвой. — М., 1989. — Вып. I. — С. 2—59.
↑ Деметер Р. С., Деметер П. С., 1981, էջ 96—135
↑ Деметер и др., 2000, Бессонов Н. В. Национальное самосознание и основные занятия цыган (окончание главы) Արխիվացված է Փետրվար 20, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով:

[Деметер—2017——370—372-1] 1,0 ^1,1 Деметер, 2017, էջ 370—372

[Сказки_и_песни—1985——-2] Сказки и песни, 1985

[Британника-3] ttps://www.britannica.com/topic//Rom%7C Roma people|}}

[4] Баранников А. П. Цыганские элементы в русском воровском арго // Язык и литература. Т. VII. Л., 1931. С. 139—158.

[5] Бугачевский С. Цыганские народные песни и пляски. — М., 1971. — С. 6—67.

[6] Цыганские народные песни из архива собирательницы цыганского фольклора Е. А. Муравьёвой. — М., 1989. — Вып. I. — С. 2—59.

[Деметер_Р._С.,_Деметер_П._С.—1981——96—135-7] Деметер Р. С., Деметер П. С., 1981, էջ 96—135

[Деметер_и_др.—2000—''[[Бессонов,_Николай_Владиславович|Бессонов_Н._В.]]''_[http://gypsy-life.net/history15-2.htm_Национальное_самосознание_и_основные_занятия_цыган_(окончание_главы)]_[https://web.archive.org/web/20200220185555/http://gypsy-life.net/history15-2.htm_Արխիվացված_է]_Փետրվար_20,_2020_Wayback_Machine-ի_միջոցով:—-8] Деметер и др., 2000, Бессонов Н. В. Национальное самосознание и основные занятия цыган (окончание главы) Արխիվացված է Փետրվար 20, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով:

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]