Գինազոխ բծավոր
Գինազոխ բծավոր | |
Գինազոխ բծավոր | |
Դասակարգում | |
Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes) |
Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
Կարգ | Հովանոցածաղկավորներ (Apiales) |
Ընտանիք | Նեխուրազգիներ (Apiaceae) |
Ենթաընտանիք | Նեխուրայիններ (Apioideae) |
Ցեղ | Conium |
Տեսակ | Գինազոխ բծավոր (C. maculatum) |
Միջազգային անվանում | |
Conium maculatum |
Գինազոխ բծավոր (գինազոխ կամ թունավոր գինազոխ, մոլախինդ[1]), շատ թունավոր բազմամյա խոտաբույս, հովանոցավորների ընտանիքից, տարածված է Եվրոպայում և Հյուսիսային Աֆրիկայում[2]։
Նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երկամյա խոտաբույս, որն ունի 1,5-2,5 մետր բարձրություն, հարթ, կանաչ սովորաբար բծավոր ցողուն, ցողունի ստորին մասը կարմրավուն է կամ մանուշակագույն։ Բույսի բոլոր օրգանները մազիկներ չունեն։ Տերևները մասնատված են, եռանկյունաձև մինչև 50 սմ երկարությամբ և 40 սմ լայնությամբ։ Ծաղիկները մանր են և սպիտակ։ Տերևները, արմատը, ցողունը մանրացնելիս սովորաբար ունեն բնորոշ տհաճ հոտ։ Ունեն մեծ քանակով սերմեր։
Տարածվածություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բծավոր գինազոխը տարածված է Եվրոպայում, Արևմտյան Ասիայում և Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Այն տեղափոխվել է նաև այլ շրջաններ՝ Ասիա, Հյուսիսային Ամերիկա, Ավստրալիաև Նոր Զելանդիա[3][4][5]։ Այն սովորաբար հանդիպում է խոնավ հողերում, հիմնականում գետերի կողքերում և այլ մակերեսային ջրերի շուրջը։ Հանդիպում է նաև ճանապարհների կողքին, այգիների և աղբանոցների շուրջը[3]։
Էկոլոգիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բծավոր գինազոխը աճում է խոնավ տարածքներում[6], բայց կարող է աճել նաև չորային պայմաններում՝ կոշտ հողերում, ճամփեզրերին։
Կենսաքիմիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գինազոխում կա 8 տեսակի ալկալոիդ։ Դրանից երկուսը գամա կոնիկեինը և կոնինը ամենամեծ քանակով են և շատ թունավոր են։ Այս ալկալոիդները բույսում սինթեզվում են 4 ացետատային միավորներից՝ ձևավորելով պոլիկետոնաթթու, որը ամինատրանսֆերազի միջոցով օղակի է վերածվում։
Թույն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կոնիումը պարունակում է կոնին, N-մեթիլկոնին, կոնհիդրին, փսևդոկոնհիդրին և գամա կոնկեին ալկալոիդները[3][7][8]
Կոնինն ունի նիկոտինին նման կառուցված և դեղաբանական հատկանիշներ[3][9], խաթարում են կենտրոնական նյարդային համակարգի գործունեությունը՝ նիկոտինային ացետիլքոլինի ռեցեպտորների միջոցով։ Բավականին մեծ կոնցենտրացիաներով այն վտանգավոր է մարդու և խոշոր եղջերավոր անասունների համար.[8] ։ Կոնինը արգելակում է նյարդամկանային սինապսները, ունենալով կուրարեին նմանվող ազդեցություն, առաջացնելով շնչառական մկանների պարալիչ, որը թթվածնի պակասի պատճառով առաջացնում է մահ։ Մահը հնարավոր է կանխել արհեստական օդափոխանակության միջոցով, մինչև թույնի ազդեցությունը վերանա 48-72 ժամ անց[3]։ Հասուն մարդուն 100 մգ-ից ավելի ներարկումը կարող է մահացու լինել[10]։
Կիրառում և ազդեցություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սոկրատես
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հին Հունաստանում գինազոխն օգտագործվել է մահվան դատապարտված բանտարկյալներին սպանելու համար։ Ամենահայտնի զոհը փիլիսոփա Սոկրատեսն է։ Նա մահվան է դատապարտվել մ․թ․ա․ 399 թվականին Աթենքի երիտասարդներին այլասերելու և աստվածներին անարգելու համար։ Մահապատիժն իրականացվել է Սոկրատեսի կողմից գինազոխի մահացու չափաբաժնի ընդունմամբ։ Պլատոնը նկարագրում է Սոկրատեսի մահը Ֆեդոյում[11]։
Չնայած հակասություններին շատ ժամանակակից և հին բժիշկներ, հունական աղբյուրներ նշում են, որ Սոկրատեսը մահացել է գինեզոխի թույնից[12]։
Կենդանիների վրա ազդեցությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Conium maculatum -ը թունավոր է կենդանիների համար։
Գրականություն և մեդիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Գինեզոխը հիշատակվում է Շեքսպիրի Լիր արքայում և Համլետում։
- Գինեզոխը հիշատակվում է նաև Ջոհ Կիտսի 1819 թվականի բանաստեղծության մեջ։
- Ագաթա Քրիստիի 1942 թվականի պատմվածքում՝ գինեզոխի հետքից ենթադրում են, որ մարդասպանին սպանել են այդ թույնով։
- 1958 թվականի խորհրդային ֆիլմում Պետկովի գործը, Լարիսան գինեզոխի թեյ է պատրաստում Տոնիային սպանելու նպատակով։
Ծանոթագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «ՄՈԼԱԽԻՆԴ». Academic Dictionaries and Encyclopedias (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 31-ին.
- ↑ Altervista Flora Italiana, Cicuta maggiore, Conium maculatum L. includes photos and European distribution map
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Schep, L. J.; Slaughter, R. J.; Beasley, D. M. (2009). «Nicotinic Plant Poisoning». Clinical Toxicology. 47 (8): 771–781. doi:10.1080/15563650903252186. PMID 19778187.
- ↑ Flora of China, 毒参 du shen Conium maculatum Linnaeus, Sp. Pl. 1: 243. 1753.
- ↑ «Atlas of Living Australia, Conium maculatum L., Carrot Fern». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
- ↑ http://www.brc.ac.uk/plantatlas/index.php?q=plant/conium-maculatum
- ↑ Reynolds, T. (June 2005). «Hemlock Alkaloids from Socrates to Poison Aloes». Phytochemistry. 66 (12): 1399–1406. doi:10.1016/j.phytochem.2005.04.039. PMID 15955542.
- ↑ 8,0 8,1 Vetter, J. (September 2004). «Poison Hemlock (Conium maculatum L.)». Food and Chemical Toxicology. 42 (9): 1373–1382. doi:10.1016/j.fct.2004.04.009. PMID 15234067.
- ↑ Brooks, D. E. (2010 թ․ հունիսի 28). «Plant Poisoning, Hemlock». MedScape. eMedicine. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 2-ին.
- ↑ «Conium maculatum L.». Inchem. IPCS (International Programme on Chemical Safety). Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 6-ին.
- ↑ «Plato, Euthyphro, Apology, Crito, Phaedo». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 6-ին.
- ↑ Bloch, E. (March 2001). «Hemlock Poisoning and the Death of Socrates: Did Plato Tell the Truth?». Journal of the International Plato Society (1). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- "Conium" Արխիվացված 2015-09-24 Wayback Machine. USDA Agricultural Research Service – Germplasm Resources Information Network.
- "Conium". Flora Europaea. Royal Botanic Garden Edinburgh.
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գինազոխ բծավոր» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գինազոխ բծավոր» հոդվածին։ |
|