Գալական կայսրություն
 |
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
| Գալական կայսրություն | |
|---|---|
 | |
| Կարգավիճակ | պատմական պետություն |
| Պետական լեզու | Լատիներեն(պաշտոնական) այլ տեղական լեզուներ |
| Մայրաքաղաք | Կոլոնիա Ագրիպպինա(Քյոլն)-260թ․-271թ․ Օգուստա Տրեվերորում(Թրիեր)-271թ․-274թ․ |
| Պետական կարգ | Բացարձակ միապետություն |
| Երկրի ղեկավար | Պոստումոս(260-269թթ․) Մարիոս(269թ․) Վիկտորինոս(269-270թթ․) Տետրիկոս(270-274թթ․) |
| Կրոն | հին հռոմեական կրոն |
| Հիմնադրված է | 260 թ. |
Գալական կայսրություն [Ն 1] կամ հռոմեական գալերի կայսրություն անունները, որոնք օգտագործվում են ժամանակակից պատմագրության մեջ Հռոմեական կայսրության անջատված մասի համար, որը դե ֆակտո գործել է որպես անկախ պետություն 260թ․-ից 274թ․-ը։ [Ն 2] Այն առաջացել է երրորդ դարի ճգնաժամի ժամանակ, երբ հռոմեական մի շարք զինվորական հրամանատարներ և ազնվականներ իրենց հռչակեցին կայսրեր և իրենց վերահսկողության տակ վերցրին Գալիան ու հարակից գավառները՝ չփորձելով գրավել Իտալիան կամ այլ կերպ գրավել հռոմեական կառավարությունը: [6]
Գալական կայսրությունը հիմնել է Պոստումոսը 260 թվականին՝ Հռոմում բարբարոսների արշավանքների ու անկայունության հետևանքով ստեղծված խուճապից օգտվելով։ Այն իր բարձրության գագաթնակետին ընդգրկում էր Գերմանիայի, Գալիայի, Բրիտանիայի և (որոշ ժամանակով) Իսպանիայի տարածքները: 269 թվականին Պոստումոսի սպանությունից հետո կայսրությունը կորցրեց իր տարածքի զգալի մասը, բայց շարունակվեց իր գոյությունը մի շարք կայսրերի օրոք։ Այն նվաճվել է հռոմեական կայսր Ավրելիանոսի կողմից 274 թվականին Շալոնի ճակատամարտից հետո։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծագումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երրորդ դարի ճգնաժամը շարունակվում էր, երբ Վալերիանոս կայսրը պարտվեց և գերվեց Սասանյան Պարսկաստանի կողմից Եդեսիայի ճակատամարտից հետո, արևելքում հռոմեական դաշտային բանակի մեծ մասի հետ միասին: Դա գցեց նրա որդուն՝ Գալլիենոսին, շատ անկայուն վիճակի մեջ։ Դրանից կարճ ժամանակ անց Պալմիրայի առաջնորդ Օդաենաթուսը վերահսկողություն ձեռք բերեց արևելքի լայն տարածության վրա, որը հետագայում դարձավ անկախ Պալմիրական կայսրություն:
Պանոնիայի նահանգապետերը անհաջող տեղական ապստամբություններ էին կազմակերպել։ Կայսրը մեկնեց Դանուբ, որպեսզի դրանք խափանի: Դա թողեց Պոստումոսին, ով վերին և ստորին Գերմանիաների նահանգապետն էր, որպես Հռենոսի սահմանի պատասխանատու: Տաղանդավոր զորավար Պոստումոսը նաև ունակ էր պաշտպանել Ստորին Գերմանիան 260 թվականի ամռանը ֆրանկների գլխավորած արշավանքից: Պոստումոսը այնքան վճռականորեն ջախջախեց ֆրանկներին, որ տասը տարի շարունակ գերմանական արշավանքներ չեղան: Այս ամենի շնորհիվ Պոստումոսը դարձավ Հռոմեական կայսրության արևմտյան շրջանների ամենահզոր մարդկանցից մեկը:
Գալիենոսի որդին՝ Սալոնինոսը և պրետորիայի պրեֆեկտ Սիլվանոսը մնացին Կոլոնիա Ագրիպինայում (Քյոլն)՝ երիտասարդ ժառանգին վտանգից զերծ պահելու և, հավանաբար, նաև Պոստումոսի ամբիցիաների ստուգման համար։ Շատ չանցած, սակայն, Պոստումոսը պաշարեց Կոլոնիա Ագրիպինան և մահապատժի ենթարկեց երիտասարդ ժառանգին ու նրա խնամակալին՝ իր ապստամբությունը պաշտոնական դարձնելով։ Ենթադրվում է, որ Պոստումոսը հիմնել է իր մայրաքաղաքն այնտեղ կամ Օգուստա Տրեվերորումում(Թրիեր): [7] Լուգդունումը (Լիոն) եղել է նրա վերահսկողության տակ գտնվող տարածքի կարևորագույն քաղաքներից մեկը։
Պոստումոսը ոչ մի անգամ փորձ չձեռնարկեց իր վերահսկողությունը Իտալիայի վրա տարածելու կամ Գալլիենոսին գահընկեց անելու համար։ Փոխարենը, նա ստեղծեց զուգահեռ կառավարական կառույցներ՝ հիմնվելով Հռոմեական կայսրության կենտրոնական կառավարության օրինակով. նրա վարչակարգն ուներ իր պրետորական գվարդիան, տարեկան երկու ընտրվող կոնսուկներ (ոչ բոլորի անուններն են պահպանվել), և հավանաբար իր սենատը: Ըստ դրամագիտական ապացույցների՝ Պոստումոսը հինգ անգամ կոսուլի պաշտոն է զբաղեցրել։
Պոստումոսը հաջողությամբ պաշտպանվեց Գալլիենոսի ներխուժման բանակից 263 թվականին և այլևս երբեք նրանց միջև բախում տեղի չունեցավ: Այնուամենայնիվ, 269թ․-ի սկզբին նրան մարտահրավեր նետեց Լաելիանոսը, ով հավանաբար իր հրամանատարներից մեկն էր: Լաելիանոսը հռչակվել է կայսր Մոգոնտիակումում (Մայնց) իր 12-րդ լեգիոնի կողմից: Ի պատասխան՝ Պոստումոսը արագորեն հետ վերցրեց Մոգոնտիակումը, իսկ Լաելիանոսը սպանվեց։ Ճակատամարտից հետո, սակայն, Պոստումոսը գահընկեց արվեց և սպանվեց իր իսկ զորքերի կողմից, ըստ տեղեկությունների, քանի որ նա թույլ չէր տվել նրանց կողոպտել քաղաքը։ [8] [9]
Պոստումոսից հետո
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պոստումոսի բանակի սպա Մարկոս Ավրելիոս Մարիոսը կայսր նշանակվեց Պոստումոսի մահից հետո, բայց շատ կարճ ժամանակ անց մահացավ։ Շատ ավելի ուշ գրված հնագույն աղբյուրները նշում են, որ նա թագավորել է ընդամենը երկու օր, թեև ըստ դրամագիտական արձանագրությունների՝ նա թագավորել է մի քանի ամիս։ [10] Այնուհետև իշխանության եկավ պրետորիականների տրիբուն՝ Մարկոս Պիավոնիոս Վիկտորինոսը, որը ճանաչվեց որպես կայսր Հյուսիսային Գալիայում և Բրիտանիայում, բայց ոչ Իսպանիայում։ [11] Միևնույն ժամանակ, հռոմեական կայսր Գալլիենոսը սպանվեց 268 թվականին հեղաշրջման ժամանակ, և նրա իրավահաջորդը կենտրոնական հռոմեական նահանգներում՝ Կլավդիոս Գոթիկոսը, վերահաստատեց հռոմեական իշխանությունը Գալիա Նարբոնենսիսում և Գալիա Ակվիտանիայի որոշ հատվածներում։ Կան որոշ ապացույցներ, որ Իսպանիայի նահանգները, որոնք չեն ճանաչել Պոստումոսի իրավահաջորդներին, վերամիավորվել են Հռոմի հետ։ [11] [12]
Վիկտորինոսն իր թագավորության մեծ մասն անցկացրեց ապստամբությունները ճնշելով և փորձեց վերականգնել Կլավդիոս Գոթիկոսի կողմից գրավված գալական տարածքները։ Նա սպանվեց 271 թվականին, բայց նրա մայրը՝ Վիկտորիան, վերահսկում էր նրա զորքերը և օգտագործեց իր ուժը՝ ազդելու իրավահաջորդի ընտրության վրա։ [11] Վիկտորիայի աջակցությամբ Գալիա Ակվիտանիայի նահանգապետ Գայոս Պիոս Էսուվիոս Տետրիկոսը նշանակվեց կայսր և ճանաչվեց Բրիտանիայում ու Գալիայի այն մասերում, որոնք ճանաչել էին Վիկտորինոսին: [13] Տետրիկոսը կռվեց գերմանական բարբարոսների դեմ, ովքեր սկսել էին ավերել Գալիան Վիկտորինոսի մահից հետո և կարողացավ վերագրավել Գալիա Ակվիտանիան ու արևմտյան Գալիա Նարբոնենսիսը, մինչ Կլավդիոս Գոթիկոսի իրավահաջորդ Ավրելիանոսը արևելքում կռվում էր Պալմիրական կայսրության դեմ, որն այժմ բացահայտ ապստամբության մեջ էր հռոմեական իշխանության դեմ։ Տետրիկոսը հիմնեց կայսերական արքունիք Թրիերում։
Հաջորդ տարի Տետրիկոսի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքը թուլացավ ներքին բախումների պատճառով, ներառյալ ապստամբությունը, որը գլխավորում էր ապստամբ Ֆաուստինոսը: [13] Այդ ժամանակ Ավրելիանոսը պարտության էր մատնել Պալմիրական կայսրությանը և ծրագրեր էր մշակել՝ վերանվաճելու արևմուտքը։ Նա տեղափոխվեց Գալիա և հաղթեց Տետրիկոսին Շալոնի ճակատամարտում 274 թվականին։ Որոշ աղբյուրների համաձայն՝ Տետրիկոսն առաջարկել է անձնատուր լինել՝ ճակատամարտից առաջ իր և որդու ներման դիմաց։ [13] Այս մանրուքը կարող է քարոզչություն լինել, բայց ամեն դեպքում Ավրելիանոսը հաղթեց, և փաստացիորեն Գալական կայսրության վերջը դրվեց: [13] Ի տարբերություն Պալմիրական կայսրության պարտության, Ավրելիանոսը Գալիայի վերագրավումը չներկայացրեց որպես հաղթանակ օտար թշնամու դեմ, և իսկապես շատ պաշտոնյաներ, ովքեր ծառայել են բանակում և Գալական կայսրության վարչակազմում, շարունակել են իրենց կարիերան, այդ թվում՝ Տետրիկոսը, ով նշանակվեց վարչական պաշտոնի Իտալիայում։ [6]
Հետևանքները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գալական կայսրությունը երրորդ դարի ճգնաժամի ընթացքում իշխանության հերթական մասնատում էր: Այն նաև ընդունվել է որպես ինքնավար երկիր արևմուտքում, ներառյալ ավատատիրական միտումները Գալիայի հողատեր դասի շրջանում, որոնց աջակցությունը երբեմն ենթադրվում է, որ հիմք է հանդիսացել Գալական կայսրության հզորությանը: [14]
Պոստումոսի՝ որպես կայսեր առաջնային նպատակներից մեկն էր գերմանական սահմանների պաշտպանությունը։ 261 թվականին նա վանեց ֆրանկներին և ալեմաններին որպեսզի ապահով պահի Հռենոսի սահմանը (չնայած վերին Հռենոսից և Դանուբից այն կողմ գտնվող հողերը մի քանի տարի հետո հանձնվեցին բարբարոսներին)։ [15] Դրանով Պոստումոսը բացահայտորեն իրեն դրեց որպես Գալիայի ոչ միայն պաշտպան և վերականգնող, այլև որպես Հռոմի պաշտպան։ [7] [Ն 3]
Նմանապես, 408թ․-ից հետո լեգեոնների դուրսբերման հետ մեկտեղ, շատ բրիտոններ ցանկանում էին տեղական հռոմեական իշխանություն ունենալ, քան ազգային կառավարություն: Հռոմեական կարգերի և հաստատությունների ընդունումը ավելի ցանկալի էր, քան ազգային կամ տարածաշրջանային անջատողականությունը:
Հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Drinkwater, 1987, էջեր 126–127
- ↑ Drinkwater, 1987, էջ 15
- ↑ Polfer (Postumus)
- ↑ Drinkwater, 1987, էջ 97
- ↑ Drinkwater, 1987, էջեր 95–106
- ↑ 6,0 6,1 Goldsworthy, Adrian (2009). The Fall of the West. Weidenfeld & Nicolson. էջեր 116–117. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>թեգ. «Goldsworthy 2009 116–7» անվանումը սահմանվել է մի քանի անգամ, սակայն տարբեր բովանդակությամբ: - ↑ 7,0 7,1 Drinkwater, 1987, էջեր 24-27
- ↑ Aurelius Victor 33.8.
- ↑ Eutropius 9.9.1.
- ↑ Polfer, Michael (June 24, 1999). «Marius (A.D. 269)». De Imperatoribus Romanis: An Online Encyclopedia of Roman Rulers and Their Families. Վերցված է July 10, 2009-ին.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Polfer, Michel (June 3, 2000). «Victorinus (A.D. 269–271)». De Imperatoribus Romanis: An Online Encyclopedia of Roman Rulers and Their Families. Վերցված է July 10, 2009-ին. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>թեգ. «Victorinus» անվանումը սահմանվել է մի քանի անգամ, սակայն տարբեր բովանդակությամբ: - ↑ Weigel, Richard D. (June 19, 2001). «Claudius II Gothicus (268–270)». De Imperatoribus Romanis: An Online Encyclopedia of Roman Rulers and Their Families. Վերցված է July 10, 2009-ին.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Polfer, Michel (January 28, 2000). «Tetricus I (AD 271–273)». De Imperatoribus Romanis: An Online Encyclopedia of Roman Rulers and Their Families. Վերցված է July 10, 2009-ին. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>թեգ. «TetricusI» անվանումը սահմանվել է մի քանի անգամ, սակայն տարբեր բովանդակությամբ: - ↑ Drinkwater, 1987
- ↑ Drinkwater, 1987, էջեր 226-7
Մատենագիտություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Drinkwater, J. F. (1987). The Gallic Empire: Separatism and Continuity in the north-western provinces of the Roman Empire, A.D. 260-274. Stuttgart: Steiner. ISBN 978-3515048064.
Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "Ն", but no corresponding <references group="Ն"/> tag was found