Բուրգդորֆ (քաղաք)

Բուրգդորֆ
Բնակավայր
	Բուրգդորֆ
	շվեյց. գերմ.՝ Burgdorf
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Շվեյցարիա
Մակերես	15,56 կմ²
ԲԾՄ	533 մետր
Պաշտոնական լեզու	գերմաներեն
Բնակչություն	▼16 407 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2018)
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	034
Փոստային դասիչ	3400
Ավտոմոբիլային կոդ	BE
Պաշտոնական կայք	burgdorf.ch(գերմ.)
	Բուրգդորֆ (քաղաք) (Շվեյցարիա)
	Բուրգդորֆ (քաղաք) (Շվեյցարիա)
	Բուրգդորֆ Վիքիպահեստում

Բուրգդորֆ (գերմ.՝ Burgdorf, ալեմանյան բարբառ՝ Burdlef), քաղաք և համայնք Շվեյցարիայում՝ Բեռնի կանտոնում, Էմմե գետի հովտում^[2]։ Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է։ Զբաղեցնում է 15.6 քառակուսի կիլոմետր տարածք, որի 25.1%-ն օգտագործվում է գյուղատնտեսական նպատակներով, 40.7%-ն անտառապատ է^[3]։ 2017 թվականի դեկտեմբերի տվյալներով քաղաքում ապրում էր 16,280 մարդ։ 2000–ից 2010 թվականն ընկած տասնամյակի ընթացքում բնակչության թվաքանակի փոփոխությունը կազմել է 5.2%: Ընդ որում՝ միգրացիայի ցուցանիշը եղել է 6.6%, ծնունդների ու մահերի ցուցանիշը՝ -1.1%^[4]:

Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքի բնակչության թվաքանակը պատմական ժամանակի ընթացքում կրել է հետևյալ փոփոխությունները.

Բնակչության կազմի ու թվաքանակի վերաբերյալ պատմական տվյալներ
Տարին	Ամբողջ բնակչությունը	Գերմանախոս	Ֆրանսախոս	Բողոքական	Կաթոլիկ	Այլ	Կրոնը չնշած	Շվեյցարացի	Ոչ շվեյց.
1764	1,225
1798	1,295
1850	3,636							3,485	151
1880	6,581	6,443	65	6,256	289	11		6,226	355
1910	9,367	9,131	122	8,765	521	23		8,899	468
1930	9,772	9,535	146	9,087	621	32		9,489	283
1950	11,586	11,188	215	10,628	880	130		11,309	277
1970	15,888	13,856	175	12,882	2,809	463		13,813	2,075
1990	15,373	13,494	131	11,328	2,241	1,086		13,305	2,068
2000	14,714	13,088	116	9,934	1,993	1,100		12,404	2,310

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնագիտական պեղումների արդյունքները վկայում են, որ Բուրգդորֆի ներկայիս տարածքում ու շրջակայքում մարդիկ բնակություն են հաստատել դեռևս նորքարեդարյան ժամանակներում։ Հայտնաբերվել են նաև ուշ բրոնզի դարաշրջանի և հալշտատ (Hallstatt) մշակույթի հետքեր։

Միջնադարում տարածքը եղել է Բուրգունդիայի թագավորության կազմում։ 1080 թվականից այստեղ իշխել են Զերինգեն ազնվականական տոհմի դուքսերը։ Հավանաբար հենց նրանց ներկայացուցիչներն էլ Էմմե գետի ձախ ափին ամրոց են կառուցել, որն առաջին անգամ պատմական փաստաթղթերում հիշատակվել է 1080 թվականին՝ որպես castellum Bertoldi ducis: Իսկ ամրոցի մոտ հիմնված բնակավայրի մասին առաջին հիշատակությունը վերաբերում է 1236 թվականին (in oppido Burchtorff):

Բուրգդորֆի պատմության կարևոր դրվագներից է այն փաստը, որ հենց այստեղ է 1798 թվականին կրթադաստիարակչական իր հաստատությունը հիմնել նշանավոր մանկավարժ Յոհան Հայնրիխ Պեստալոցցին^[2]^[5]։

Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուրգդորֆի հին քաղաքամասն ամբողջությամբ, ինչպես նաև մի շարք պատմամշակութային հուշարձաններ ընդգրկված են Շվեյցարիայի համազգային նշանակության պատմամշակութային ժառանգության ցանկում, այդ թվում՝ նախկին Grosse Apotheke-ն ու Diesbacher House-ը, նախկին օրիորդաց դպրոցը՝ Mädchenschule-ն, նախկին Niederspital-ը (հիվանդանոցը), Gehöft Grafenscheuren-ը, Grosshaus-ը (Մեծ շենքը), zum Ochsen շենքը, Villa Schnell-ը, կանտոնային տեխնիկումը, Ֆրանց Գերչի թանգարանը (Museum Franz Gertsch), շվեյցարական ռեֆորմիստական եկեղեցին, պատմական զենքուզրահի հավաքածուն (Sammlung Historisches Armeematerial Collection), միջնադարյան ամրոցը, Quarantine շենքն ու մատուռը և Villa Roth-ը։ Քաղաքն ամբողջությամբ ներառված է Շվեյցարական ժառանգության գույքացուցակում^[6]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին քաղաքամասը
Ամրոցը
Նախկին Grosse Apotheke-ն ու Diesbacher House-ը
Նախկին Mädchenschule (օրիորդաց դպրոցը)
Նախկին Niederspital-ը (հիվանդանոցը)
Grosshaus-ը (Մեծ շենքը)
zum Ochsen շենքը
Կանտոնային տեխնիկումը
Franz Gertsch թանգարանը
Շվեյցարական ռեֆորմիստական եկեղեցին
Quarantine շենքն ու մատուռը
Villa Roth-ը

Տեսարժան վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին քաղաքամասն իր փողոցներով, հրապարակներով, պատմական շինություններով
Ուշ գոթիկայի ոճով 1471/1490 թթ. կառուցված ռեֆորմիստական եկեղեցին
Ամրոցը
"Badi"-ն՝ հանրային լողավազանը
Franz Gertsch թանգարանը
Kornhaus (cornhouse)
Burgdorf Flüeh-ը (4 հսկա ժայռեր) և Էմմե գետը
Burgdorf Schützematte-ը՝ մարդկանց հանդիպավայր դարձած մի ընդարձակ դաշտ

Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուրգդորֆ, Հանովեր, Գերմանիա	Սան Պելեգրինո, Տերմե, Իտալիա^[7]

Անվանի անձինք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յան Մարտից (1680 – 1743) - գյուտարար
Սամուել Հիերոնիմուս Գրիմ (1733 – 1794) - բնանկարիչ
Յոհան Հայնրիխ Պեստալոցցի (1746–1827) - մանկավարժ
Կառլ Էդվարդ Էշլիման - ժարտարապետ
Մաքս Շնեկենբուրգեր (1819 – 1849) - բանաստեղծ
Ջոն Ավգուստուս Սուտտեր Կրտսեր (1826 – 1897) - Կալիֆոռնիական Սակրամենտոյի հայտնաբերողն ու պլանավորողը
Էմիլ Թեոդոր Կոխեր (1841–1917) - բժիշկ, հետազոտող, 1909 թվականին արժանացել է Նոբելյան մրցանակի
Ֆրանց Շնայդեր (1910 – 1993) - կինոռեժիսոր, սցենարիստ^[8]
Հերման Հալլեր (1914 – 2002) - կոմպոզիտոր
Լիսա դելլա Կազա (1919 – 2012) - երգչուհի
Վիլլի Միշել (ծնվ. 1947) - Franz Gertsch թանգարանի համահիմնադիր^[9]
Ռես Ինգոլդ (ծնվ. 1954) - նկարիչ
Քրիստինե Բրանդ (ծնվ. 1973) - գրող, ժուռնալիստ
Քրիստա Մարկվալդեր (ծնվ. 1975) - քաղաքական գործիչ, Շվեյցարիայի Ազգային խորհրդի նախկին նախագահ
Պաբլո Նուվելլե (ծնվ. 1986) - DJ, կինոռեժիսոր, պրոդյուսեր

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie Geschlecht und Gemeinde; Provisorische Jahresergebnisse; 2018 — FSO, 2019.
↑ ^2,0 ^2,1 «Бургдорф». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ Swiss Federal Statistical Office-Land Use Statistics 2009 data (գերմ.) accessed 25 March 2010
↑ Swiss Federal Statistical Office Արխիվացված 5 Հունվար 2016 Wayback Machine accessed 6 February 2012
↑ Колубовский Я. Н. (1890–1907). «Песталоцци, Иоганн-Генрих». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
↑ «Kantonsliste A-Objekte». KGS Inventar (German). Federal Office of Civil Protection. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ Conseil des Communes et Regions d'Europe Արխիվացված 22 Հուլիս 2012 archive.today (Ֆրանսերեն) accessed 27 April 2011
↑ IMDb Database retrieved 22 January 2019
↑ German Wiki, Willy Michel

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բուրգդորֆ (քաղաք)» հոդվածին։

[_33224f9c2a5cf559-1] Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie Geschlecht und Gemeinde; Provisorische Jahresergebnisse; 2018 — FSO, 2019.

[Викитека_ЭСБЕ-2] 2,0 ^2,1 «Бургдорф». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[BFS_land-3] Swiss Federal Statistical Office-Land Use Statistics 2009 data (գերմ.) accessed 25 March 2010

[SFSO-4] Swiss Federal Statistical Office Արխիվացված 5 Հունվար 2016 Wayback Machine accessed 6 February 2012

[5] Колубовский Я. Н. (1890–1907). «Песталоцци, Иоганн-Генрих». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[6] «Kantonsliste A-Objekte». KGS Inventar (German). Federal Office of Civil Protection. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[7] Conseil des Communes et Regions d'Europe Արխիվացված 22 Հուլիս 2012 archive.today (Ֆրանսերեն) accessed 27 April 2011

[8] IMDb Database retrieved 22 January 2019

[9] German Wiki, Willy Michel

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]