Jump to content

Բիսկվիթ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բիսկվիթ
Prinzregententorte?, Frankfurter Kranz?, Օպերա և Դոբոշ
Ենթատեսակfoam cake?
Առաջացման երկիր Իտալիա
Հիմնականալյուր
 Sponge cakes Վիքիպահեստում

Բիսկվիթ, թեթև խմորի տեսակ, որը պատրաստվում է ձվով, ալյուրով և շաքարով[1], երբեմն՝ ավելացվում է նաև փխրեցուցիչ[2]։ Որոշ բիսկվիթներ չեն պարունակում ձվի դեղնուց՝ ինչպես Էնջլ քեյկը: Հարած ձվերով բիսկվիթների պատրաստումը նկարագրվում է վերածննդի դարաշրջանում, հնարավոր է՝ Իսպանիայում[3]:

Ենթադրվում է, որ բիսկվիթը առաջին տորթերից է, որի պատրաստումը չի պահանջել խմորիչ։ Բիսկվիթի ամենավաղ բաղադրատոմսը անգլերեն լեզվով հայտնաբերվել է բրիտանացի բանաստեղծ Ջերվազ Մարքեմի «The English Huswife․ ներքին և արտաքին արժանիքներ, որոնք պիտի լինեն իդեալական կնոջ մեջ» գրքում (1615)[4]։ Տորթը ավելի շատ նման է եել կրեկերի՝ բարակ և փխրուն:

Բիսկվիթային տորթերը դարձել են ճանաչելի այն ժամանակ, երբ 18-րդ դարի կեսերին հացթուխները սկսեցել են օգտագործել հարած ձվերը որպես խմորը հասունացող ագենտ: 1843 թվականին սննդամթերք արտադրող բրիտանացի Ալֆրեդ Բիրդի կողմից փխրեցուցիչի ստեղծումը վիկտորյանական դարաշրջանում թույլ է տվել խմորին կարագ ավելացնել, ինչի արդյունքում ստեղծվել է վիկտորյա բիսկվիթային տորթը:

Բիսկվիթային տորթի հայտնի ամենավաղ բաղադրատոմսը Ջերվազ Մարքեմի «The English Huswife» (1615) գրքից է՝ պատրաստված ձվերի մեջ ալյուրն ու շաքարավազը խառնելով, այնուհետև համեմված անիսոնի և համեմի սերմերով[5]: 19-րդ դարի «ավրալ հացի» (հուղարկավորության թխվածքաբլիթների) նկարագրությունները տարբեր գրականություններում տարբերվում են, բայց, երբեմն այն նկարագրվում է որպես «բիսկվիթային թխվածքաբլիթ» կամ «փխրուն բիսկվիթ»՝ շաքարի փոշիով ծածկված[6]։ Ավանդական ամերիկյան բիսկվիթի բաղադրատոմսերը տարբերվել են պատրաստման նախկին մեթոդներից՝ օգտագործելով այնպիսի բաղադրիչներ, ինչպիսիք են քացախը, փխրեցուցիչը, տաք ջուրը կամ կաթը[7]: Հիմնական բաղադրատոմսը օգտագործվում է նաև մադլենների, սավոյարդի թխվածքաբլիթների և թրայֆլների, ինչպես նաև ելակով շորթքեյքերի որոշ տարբերակների պատրաստման համար[8]:

Թեև բիսկվիթը սովորաբար պատրաստվում է առանց կարագի, դրա համը հաճախ բարելավվում է ավելացնելով կարագ, քաստարդով կամ այլ տեսակի միջուկներով և գլազուրով[9]: Բիսկվիթը ներծծում է թարմ մրգերի, միջուկների և կրեմի սոուսների խոնավությունը[10]: Եփած գլազուրով պատված բիսկվիթը շատ տարածված է եղել ամերիկյան խոհանոցում 1920-1930-ական թվականներին: Բիսկվիթային տորթերի նուրբ կառուցվածքը և պատրաստման դժվարությունը դրանց գինը ավելի թանկ են դարձրել, քան ամենօրյա հիմնական կարկանդակներինը:

Պատրաստման եղանակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դասական հարած բիսկվիթը ճարպ չի պարունակում: Այն պատրաստվում է ձվի սպիտակուցը և շաքարավազը հարելով և հարած դեղնուցի և ալյուրի հետ նրբորեն խառնելով[11]: Ձվի սպիտակուցը հարելու ընթացքում առաջանում են օդի պղպջակներ՝ ստեղծելով փրփուր, որի արդյունքում ստեղծվում է մասամբ մակարդված զանգված՝ դարձնելով սպիտակուցն ավելի կոշտ և մեծացնելով դրանց ծավալը[12]: Տորթի այս տեսակի պատրաստումը, որը կոչվում է նաև փրփուրային տորթ, կախված է ձվերի՝ օդով հարստացումից և թխման ջերմաստիճանից[13]: Բիսկվիթների որոշ տեսակներ թխվում են չյուղած տապակների մեջ՝ տորթի բարձրացումը բարելավելու համար, թույլ տալով, որ խմորը կպչի հատակին և բարձրանա տապակի կողքերով[14]: Տորթի խոնավությունն ավելացնելու համար այն երբեմն պատրաստում են կարտոֆիլի ալյուրով[15]։

Դասական բիսկվիթի տարբեր բաղադրատոմսերում ավելացնում են կարագ՝ տորթը ավելի խոնավ և յուղային դարձնելու համար: Ժենուազ տորթի համար ալյուրը և հալվեցված կարագը ավելացնում են հարած ձվի խառնուրդին, որպեսզի տորթը ավելի փափուկ և խոնավ լինի[16]: Վաղ ամերիկյան խոհանոցի բիսկվիթը պատրաստվում է ձվի դեղնուցը շաքարավազի հետ հարելով, այնուհետև հարած սպիտակուցը և ալյուրը դանդաղ ավելացնելով: Ըստ Էնն Ուիլանի․ «բիսկվիթի մեջ կարող է կարագ ավելացվել, բայց ոչ շատ, այլապես այն չի բարձրանա»[17]: 20-րդ դարի որոշ խոհարարական գրքերում կալիումի հիդրոտարտրատը կամ սոդան խորհուրդ է տրվում ավելացնել շվեյցարական ռուլետներին՝ դրանք ավելի ճկուն և հեշտ փաթաթվող դարձնելու համար[18]:

Որոշ տորթերի համար, ինչպիսին է վիկտորյանական բիսկվիթը, կարագը և շաքարավազը նախօրոք են հարում՝ նախքան ձվերի և ալյուրի հետ խառնելը․ դրանցից է ֆունտային կեքսը[19][20]: Բրիտանական անգլերենում վիկտորյանական սպունգի նման շերտավոր տորթերը կոչվում են «սենդվիչ բիսկվիթ»[21]: Կարագով թխվածքի այս տեսակը հնարավոր չէ ստանալ առանց սոդայի, որը հայտնաբերել է անգլիացի սննդամթերք արտադրող Ալֆրեդ Բըրդը 1843 թվականին[22][23]:  

Գոլորշու վրա պատրաստված բիսկվիթ՝ այտնի որպես մա լաի գաո

Ֆիլիպիններում դասական և շիֆոնային բիսկվիթները հայտնվել են իսպանական ժամանակաշրջանից: Դրանք հայտնի են «մամոն» անունով։ Դրանք սովորաբար թխվում են որպես քափքեյք (տորտա), որպես հաց (տաիսան), կամ որպես ռուլետներ (պիոնոնո)։ Ավանդաբար դրանք մատուցվում են միայն կարագով (կամ մարգարինով) և սպիտակ շաքարով։ Մամոնպատրաստելիս օգտագործվում են նաև հատուկ բաղադրիչներ, որոնցից ամենատարածվածը մանուշակագույն յամն ու պանդանի տերևներն են, որոնց արդյունքում ստացվում է ուբե տորթ և բուկո պանդան տորթ[24][25][26]: Փխրուն թխվածքաբլիթների նման տարբերակները հայտնի են որպես մամոն տոստադո և բրոա[27][28][29]։   

Շոգեխաշած բիսկվիթները, որոնցից է մա լաի գաոն, սովորաբար հանդիպում են Մալայզիայում։ Չինական նուշով բիսկվիթը շոգեխաշում են և պատում խաշած գլազուրով, շոկոլադով, բանջարեղենով կամ թարմ մրգերով: Կորեական բիսկվիթև, որը կոչվում է սեն, սովորաբար պատրաստվում է բրնձի ալյուրով և պատվում է տարատեսակ գլազուրներով և մրգերով: Վիետնամական որոշ տեսակի բիսկվիթների մեջ կարող են ավելացվել թարմ խոտաբույսեր, ինչպիսիք են անանուխը, կիտրոնախոտը կամ ռեհանը,իսկ վրան դնել կարամելացված արևադարձային մրգեր: Արևմտյան ոճի բիսկվիթները` հարած սերուցքով և ելակով, շատ տարածված են Ճապոնիայում, որտեղ բիսկվիթը օգտագործվում է որպես հիմք` չիզքեյքերի պատրաստման համար[30]:

Էնջլ քեյք

Էնջլ քեյքը 19-րդ դարի ամերիկյան տորթ է, որը չի պարունակում ձվի դեղնուց և կարագ: Տորթը խմորվում է՝ օգտագործելով միայն ձվի սպիտակուցը և փխրեցուցիչը[31]: Այս բաղադրատոմսը կարելի է գտնել 18-րդ դարի ամերիկյան խոհարարական գրքերում: Նուրբ տորթը թխում են չյուղած տապակի մեջ և շրջում՝ սառեցնելիս[32]։

Բոստոնյան կրեմով կարկանդակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բոստոնյան կրեմով կարկանդակ

Բոստոնյան կրեմով կարկանդակը՝ Մասաչուսեթսի պաշտոնական պետական աղանդերը, շոկոլադապատ, շերտավոր դեղին բիսկվիթ է՝ լցոնված հքաստարդով: Ենթադրում են, որ դրա բաղադրատոմսը կարող է հիմնված լինել վաշինգտոնյան կարկանդակի վրա, որը պատրաստվում է երկու շերտ դեղին բիսկվիթով՝ մուրաբայի միջուկով և շաքարի փոշիով[33]: Առաջին հայտնի գրավոր բաղադրատոմսում՝ տպագրված 1878 թվականի Գրանիտե երկաթե իրերի խոհարարական գրքում, օգտագործվում է փխրեցուցիչ: Մարիա Պարլոան հրապարակել է այս կրեմով կարկանդակի մի քանի բաղադրատոմս, այդ թվում՝ շոկոլադե կրեմով կարկանդակի համար: Պարլոայի բաղադրատոմսը ամենամոտն է ժամանակակից բոստոնյան կրեմով կարկանդակին[34]:

Շիֆոնային տորթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գունավոր շիֆոնային բիսկվիթ

Շիֆոնային տորթը թեթև և փափուկ տորթ է, որը, ի տարբերություն դասական բիսկվիթի, պարունակում է և՛ բուսական յուղ, և՛ փխրեցուցիչ։ Այն նման է էնջլ քեյկին և 1930-ականներին Հոլիվուդի Բրաուն դերբիումմատուցվել է թուրինջի հետ[35]:

Բիսկվիթի այս տեսակը ստեծել են ֆրանսիացի հրուշակագործները, որն ավելի շատ ֆունտային տորթ է հիշեցնում: Տորթը հնարավոր է լինում թեթևացնել հատուկ տեխնիկայով՝ ձվերը կրակի վրա հարելով կամ ձվի դեղնուցն ու սպիտակուցն առանձին հարելով[36]։

Պան դի սպանյա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պան դի սպանյան առաջացել է Ժենուազ բիսկվիթից՝ որպես բնօրինակ բաղադրատոմսը պարզեցնելու փորձ:

Ջոկոնդա քեյք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Rolled cake with orange and yellow dots over the surface
Ջոկոնդա իմպրիմե

Որպես ժենուազի ազգական՝ ջոկոնդա բիսկվիթը բարակ է՝ պատրաստված աղացած նուշով[37][38]։ Այն կարող է օգտագործվել որպես շերտավոր տորթի հիմք (օրինակ՝ օպերա տորթը), կամ դեկորատիվ նպատակներով՝ որպես ջոկոնդե իմպրիմե[37][39]:  

Պաո-դե-Լո

Պորտուգալական խոհանոցի այս բիսկվիթի տարբերակը պատրաստվում է կիտրոնի կամ նարնջի կեղևով: Այն կարող է ներառվել այլ աղանդերի պատրաստման մեջ, ինչպիսիք են պուդինգները: The պաո-դե-լո ալֆեյցերաոն թխվում է մինչև պուդինգի խտությունը, ավելի նման է պաո-դե-լո դե օվարին, որին ավելացվում է կոնյակ։ Տորթի ծագման մասին անեկդոտային լեգենդները կապում են այն գաղտնի բաղադրատոմսի հետ, որը միանձնուհիները փոխանցել են Ալֆեյցերաո գյուղին:

Պաո-դե-լո անվանումն առաջացել է հին ֆրանսերեն pain de lof-ից, որն իր հերթին հոլանդերեն loef բառի փոխառություն է[40]։ 16-րդ դարում պորտուգալացի առևտրականների կողմից Ճապոնիա ներմուծված տորթի ճապոնական տարբերակները հայտնի են որպես կաստելա, կասուտերա կամ պարզապես պան[41][42]:  

Պլավան բիսկվիթ է, որը հանդիպում է հրեական խոհանոցում և սովորաբար ուտում են Պեսախի ժամանակ: Խմորը պատրաստվում է ձվի սպիտակուցներով և հաճախ ներառում է բուրավետիչներ, ինչպիսիք են կիտրոնի կեևը կամ նուշի թուրմը[43]:

Շվեյցարական ռուլետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շվեյցարական ռուլետ

Շվեյցարական ռուլետը բարակ բիսկվիթ է, որին քսում են միջուկի շերտ և փաթաթում են ռուլետի տեսքով (գերանի տեսքով)[44]:

Կան բազմաթիվ տարատեսակներ։ Սուրբ Ծննդյան թեմայով Շոկոլադե ռուլետը կոչվում է սուրբծննդյան գերան[45]։ ԱՄՆ-ում և մի շարք այլ երկրներում այն կարող է լցոնված լինել ջեմով և կոչվել ջելի-ռոլլ[46]: Իսպանախոս երկրներում այն հաճախ անվանում են brazo de reina (թագուհու ձեռքը) կամ արոլադո և մատուցվում է խտացրած կաթով[47][48], իսկ ելակի միջուկով տարբերակն անվանում են rollo de fresa (ելակի ռուլետ)[49]։

Իզաբելլա Բիթոնը «Միսս Բիթոնի կենցաղային կառավարումը» գրքում ներառել է թիպսի քեյկի իր տարբերակի բաղադրատոմսը, որտեղ տորթը թխում են դեկորատիվ կաղապարի մեջ՝ նախքան այն շերիով և կոնյակով թրջելը, վրան լցնում են կրեմ, կամ կտրատում են ավելի փոքր կտորների և քսում հարած սերուցք[50]:

Ֆանտա քեյք

Ֆանտա քեյքը տորթ է, որը ծագել է Գերմանիայում ՝ պատրաստված բիսկվիթի հիմքով: Բիսկվիթի հիմնական բաղադրիչը Fanta-ն կամ այլ գազավորված հանքային հյութ է։ Այսպիսով տորթի հիմքը դառնում է ավելի փափուկ, քան սովորական բիսկվիթի վրա հիմնված տորթերը: [51] Այն շատ տարածված է Գերմանիայում, Հարավային ԱՄՆ-ում և Արևմտյան Աֆրիկայում:

Թրայֆլ

Թրայֆլի ամենավաղ հայտնի ձևը եղել է պարզ թանձրացված կրեմը, որը համեմված է եղել շաքարով, վարդաջրով և կոճապղպեղով, սակայն 18-րդ դարի կեսերից հայտնի են դարձել այլ բաղադրատոմսեր, որոնք պարունակել են նուշով մակարուններ և գինով թրջված ռատաֆիա թխվածքաբլիթներ: 1747թվականին Հաննա Գլասը կրեմի վրա ավելացրել է սիլաբաբ և հաղարջի ժելե: Նմանատիպ բաղադրատոմսեր հայտնի են նաև շերիի, գինու կամ մրգային հյութի մեջ թաթախված բիսկվիթի հետ: Էլիզա Էքթոնի «Դուքսի քաստարդ»-ի բաղադրատոմսը պատրաստվում է կրեմից, որը լցնում են կոնյակի մեջ պահված, շաքարով պատված բալի վրա, և բիսկվիթով (կամ մակարունով) ու վարդագույն հարած սերուցքով:  

Վիկտորյա բիսկվիթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Two tier Victoria sandwich cake with a filling of strawberry jam; two slices have been taken ready to serve, and demonstrate the cake's construction
Վիկտորյա սենդվիչ քեյք

Վիկտորյա բիսկվիթը, որը նաև հայտնի է որպես Վիկտորյա սենդվիչ տորթ, անվանվել է Վիկտորյա թագուհու պատվին, որը հայտնի էր իր կեսօրվա թեյի հետ փոքրիկ տորթեր վայելելով: Վիկտորյա թագուհու սիրած տարբերակը պատրաստվում էր միայն ջեմով, բայց ժամանակակից տարբերակները հաճախ պարունակում են կրեմ[52]: Տորթի վերին մասը բացի շաքարի փոշուց ոչնչով չի զարդարվում: Բաղադրատոմսը առաջացել է դասական ֆունտային բիսկվթից, որը պատրաստվում է ալյուրի, կարագի, շաքարի և ձվի հավասար համամասնությամբ: 1843 թվականին անգլիացի սննդամթերք արտադրող Ալֆրեդ Բիրդի կողմից Բիրմինգհեմում փխրեցուցիչի գյուտը թույլ տվեց, որ տորթը բարձրանա ավելի շատ, քան հնարավոր էր նախկինում[52][53]: Խոհարարական գրքերի հեղինակ Ֆելիսիթի Քլոքը գրում է, որ այս գյուտը «նշվել է հայրենասիրական տորթով» - վիկտորիայի բիսկվիթով[52]։

Վիկտորիա բիսկվիթը պատրաստվում է երկու մեթոդներից մեկի միջոցով[54]: Ավանդական մեթոդը ներառում է շաքարավազը կարագով մանրակրկիտ հարելով և խառնելով հարած ձվի հետ, այնուհետև ավելացնելով ալյուրը և խմորը բարձրացնող ագենտը: Ըստ ժամանակակից մեթոդի, որում օգտագործվում է էլեկտրական հարիչ, իրենից եթադրում է բոլոր բաղադրիչների միասին հարումը մինչև միասեռ զանգված[55][56][57]: Բացի այդ, ժամանակակից մեթոդը սովորաբար օգտագործում է լրացուցիչ բարձրացնող ագենտներ, և որոշ բաղադրատոմսեր պահանջում են չափազանց փափուկ կարագ կամ մարգարին[54]: Այս տորթի բաադրատոմսը հիմք է ծառայում մի շար պուդինգների, քափքեյքերի, շոկոլադե տորթերի համար[55] [57] [56]։

Կրոնական տոնակատարություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ բիսկվիթները խմորիչով չեն պատրաստվում, դրանք Փեսախի տոնի համար հայտնի աղանդեր են հանդիսանում[58]։ Սովորաբար Փեսախի բիսկվիթները պատրաստվում են մացա ալյուրից, մանրացված կոկոսից[59], կարտոֆիլի կամ ընկույզի ալյուրից (նուշ, պնդուկ և այլն), քանի որ ցորենի ալյուր չի կարող օգտագործվել[60]: Այս տոնի համար չի թույլատրվում օգտագործել խմորը բարձրացնող ագենտ՝ նույնիսկ խմորիչ էֆեկտի առաջացման համար։ Հետևաբար, թեթև խմոր ստանալու համար ձվի սպիտակուցը անհրաժեշտ է լավ հարել: Շատ ընտանիքներ ունեն առնվազն մեկ բաղադրատոմս, որը փոխանցվում է սերնդեսերունդ: Կոշերային խանութներում հեշտությամբ կարելի է գտնել մի քանի ապրանքանիշեր, հատկապես Փեսախին ընդառաջ: Տիպիկ արոմատիզատորները ներառում են նուշ, խնձոր, մուգ շոկոլադ, կիտրոն, պեկան և կակաչի սերմեր: Օգտագործվում է նաև խնձորի կամ նարնջի հյութը՝ որպես հեղուկ բաղադրիչն: Կաթն արգելվում է, քանի որ այն չի կարող ներառվել մսի վրա հիմնված կերակուրից հետո մատուցվող աղանդերի մեջ: Սպունգը կամ ավելի ծանր տարբերակը՝ նուշի պուդինգի տեսքով, կարող է ներառվել որպես դեսերտի տարր Փեսախի ընթացքուն Սեդեր ծառայության ժամանակ, երբ այն հաճախ համակցվում է մրգային կոմպոտի հետ[61] [62]։

Սուրբ ծնունդ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուրբծննդյան գերանը ամանորյա աղանդեր է, որը պատրաստվում է միջուկով փաթաթված բիսկվիթի շերտից: Այն պատում են շոկոլադով` կեղևի տեսք հաղորդելու համար: Տորթի պատրաստի տեսքը բարելավելու համար կարելի է ավելացնել դեկորատիվ տարրեր, ինչպիսիք են բեզեից պատրաստված սնկերը, շաքարավազից պատրաստած սարդոստայները կամ մանրացված պիստակը[63]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Oxford English Dictionary
  2. «Sponge cake». BBC. Վերցված է 2019-11-19-ին.
  3. Castella, Krystina (2010). A World of Cake: 150 Recipes for Sweet Traditions From Cultures Around the World, pp. 6–7. 978-1-60342-576-6.
  4. Davidson, Alan (2002). The Penguin Companion to Food. Penguin Books. էջ 147.
  5. Humble, Nicola (2010). Cake: A Global History.
  6. Oxford Companion of Sugar and Sweets
  7. Byrn, Anne (2016-09-06). American Cake: From Colonial Gingerbread to Classic Layer, the Stories and Recipes Behind More Than 125 of Our Best-Loved Cakes. Rodale. ISBN 9781623365431.
  8. Mary Berry's Ultimate Cake Book. 1995 printing.
  9. Braker, Flo (2003). The Simple Art of Perfect Baking. Chronicle Books. ISBN 9780811841092.
  10. Byrn, Anne (2016-09-06). American Cake: From Colonial Gingerbread to Classic Layer, the Stories and Recipes Behind More Than 125 of Our Best-Loved Cakes. Rodale. ISBN 9781623365431.
  11. Mary Berry's Ultimate Cake Book. 1995 printing.
  12. Hanneman, L. J. (2005). Patisserie. Elsevier. էջ 81.
  13. Braker, Flo (2003). The Simple Art of Perfect Baking. Chronicle Books. ISBN 9780811841092.
  14. Byrn, Anne (2016-09-06). American Cake: From Colonial Gingerbread to Classic Layer, the Stories and Recipes Behind More Than 125 of Our Best-Loved Cakes. Rodale. ISBN 9781623365431.
  15. Bennion, E. B. (1997). The Technology of Cake Making. Springer. էջ 15.
  16. Mary Berry's Ultimate Cake Book. 1995 printing.
  17. Byrn, Anne (2016-09-06). American Cake: From Colonial Gingerbread to Classic Layer, the Stories and Recipes Behind More Than 125 of Our Best-Loved Cakes. Rodale. ISBN 9781623365431.
  18. The Bulawayo Cookery Book. 1909. էջ 114.
  19. Mary Berry's Ultimate Cake Book. 1995 printing.
  20. Gisslen, Wayne (2005). Professional baking (4th ed.). Hoboken, N.J.: John Wiley. էջ 354. ISBN 0-471-46427-9. OCLC 53021627.
  21. Oxford Companion of Sugar and Sweets
  22. Cloake, Felicity (16 May 2013). «How to make the perfect Victoria sponge cake». The Guardian. Վերցված է 17 May 2013-ին.
  23. "Alfred Bird: Egg-free custard inventor and chemist" Արխիվացված 2018-02-26 Wayback Machine. Birmingham Mail. Retrieved 25 February 2018.
  24. Polistico, Edgie (2017). Philippine Food, Cooking, & Dining Dictionary. Anvil Publishing, Incorporated. ISBN 9786214200870.
  25. «Mamon Recipe». Foxy Folksy. 21 June 2017. Վերցված է 7 December 2018-ին.
  26. Agbanlog, Liza (29 October 2014). «Mamon (Filipino Sponge Cake)». Salu Salo Recipes. Վերցված է 7 December 2018-ին.
  27. «'Broas,' Baclayon's more famous attraction». Philippine Daily Inquirer. 2 January 2016. Վերցված է 19 November 2022-ին.
  28. «Mamon tostado(filipino cookie)». PetitChef. Վերցված է 7 December 2018-ին.
  29. «Mamon Tostado». Atbp.ph. 25 June 2016. Վերցված է 7 December 2018-ին.
  30. Humble, Nicola (2010). Cake: A Global History.
  31. Humble, Nicola (2010). Cake: A Global History.
  32. Byrn, Anne (2016-09-06). American Cake: From Colonial Gingerbread to Classic Layer, the Stories and Recipes Behind More Than 125 of Our Best-Loved Cakes. Rodale. ISBN 9781623365431.
  33. Oxford Companion of Sugar and Sweets
  34. Patent, Greg. «Boston Cream Pie». {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  35. Oxford Companion of Sugar and Sweets
  36. Krondl, Michael (2011). Sweet Invention: A History of Dessert. էջ 152.
  37. 37,0 37,1 Segnit, Niki (2018). Lateral cooking. London: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-4088-5689-5. OCLC 1019930826.
  38. Gisslen, Wayne (2005). Professional baking (4th ed.). Hoboken, N.J.: John Wiley. էջ 354. ISBN 0-471-46427-9. OCLC 53021627.
  39. Charles, Gilles (2009). La cuisine expliquée. Editions BPI. էջ 497. ISBN 9782857087250.
  40. S.A, Priberam Informática. «Consulte o significado / definição de ló no Dicionário Priberam da Língua Portuguesa, o dicionário online de português contemporâneo». dicionario.priberam.org.
  41. Oxford Companion of Sugar and Sweets
  42. «Kasutera: The cake introduced in Japan by the Portuguese in the 16th century – Heritage». May 16, 2012.
  43. Phillips, Denise. The Gourmet Jewish Cookbook. էջ 239.
  44. Gisslen, Wayne (2005). Professional baking (4th ed.). Hoboken, N.J.: John Wiley. էջ 354. ISBN 0-471-46427-9. OCLC 53021627.
  45. Castella, Krystina (2012-01-03). A World of Cake: 150 Recipes for Sweet Traditions from Cultures Near and Far; Honey cakes to flat cakes, fritters to chiffons, tartes to tortes, meringues to mooncakes, fruit cakes to spice cakes (անգլերեն). Storey Publishing, LLC. էջ 116. ISBN 978-1-60342-446-2.
  46. Castella, Krystina (2012-01-03). A World of Cake: 150 Recipes for Sweet Traditions from Cultures Near and Far; Honey cakes to flat cakes, fritters to chiffons, tartes to tortes, meringues to mooncakes, fruit cakes to spice cakes (անգլերեն). Storey Publishing, LLC. էջ 116. ISBN 978-1-60342-446-2.
  47. Castella, Krystina (2012-01-03). A World of Cake: 150 Recipes for Sweet Traditions from Cultures Near and Far; Honey cakes to flat cakes, fritters to chiffons, tartes to tortes, meringues to mooncakes, fruit cakes to spice cakes (անգլերեն). Storey Publishing, LLC. էջ 116. ISBN 978-1-60342-446-2.
  48. «Brazo de Reina Recipe (Swiss Roll)». PBS Food (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024-03-15-ին.
  49. Martínez, Mely (2024-04-30). Mexico in Your Kitchen: Favorite Mexican Recipes That Celebrate Family, Community, Culture, and Tradition (անգլերեն). Rock Point. էջ 194. ISBN 978-1-63106-937-6.
  50. Norwak, Mary (2008-04-11). English Puddings: Sweet & Savoury. Grub Street Publishers. ISBN 9781910690574.
  51. «Learn About Cake Baking with Soda Pop». BettyCrocker.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 4 November 2023-ին. Վերցված է 7 October 2023-ին.
  52. 52,0 52,1 52,2 "The great Victoria sandwich" Արխիվացված 2018-04-13 Wayback Machine. The Telegraph. Retrieved 25 February 2018.
  53. "Alfred Bird: Egg-free custard inventor and chemist" Արխիվացված 2018-02-26 Wayback Machine. Birmingham Mail. Retrieved 25 February 2018.
  54. 54,0 54,1 Cloake, Felicity (16 May 2013). «How to make the perfect Victoria sponge cake». The Guardian. Վերցված է 17 May 2013-ին.
  55. 55,0 55,1 Be-Ro flour Home recipes 40th edition
  56. 56,0 56,1 Mary Berry's Ultimate Cake Book. 1995 printing.
  57. 57,0 57,1 Delia Smith's Book of Cakes. Sixth Impression, 1981.
  58. Fabricant, Florence (March 28, 1993). «FOOD: Healthful Tips for Passover Favorites». New York Times. Վերցված է October 20, 2007-ին.
  59. «Raffaello Cake Recipe – Coconut & White Chocolate». VideoCulinary.com (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2016-01-04-ին.
  60. Fabricant, Florence (April 8, 1990). «FOOD: Meeting the Challenge of a Dessert for the Passover Meal». New York Times. Վերցված է October 20, 2007-ին.
  61. «Shalom Boston – Traditional Passover Seder Menu» (անգլերեն).
  62. Nathan, Joan (1998). Jewish Cooking in America. Knopf Doubleday Publishing. ISBN 9780375402760.
  63. Oxford Companion of Sugar and Sweets