Արիստիպպուս Կյուրենացի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Արիստիպպուս Կյուրենացի
հուն․՝ Ἀρίστιππος
Ծնվել էմոտ մ. թ. ա. 435[1] Կիրենա, Լիբիա[2][3]
Մահացել էմ. թ. ա. 355 կամ մ. թ. ա. 366 Կիրենա, Լիբիա
ՈւղղությունCyrenaics?
Մասնագիտությունփիլիսոփա
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն
Տիրապետում է լեզուներինհին հունարեն
Ազդվել էՍոկրատես
Երեխա(ներ)Arete of Cyrene?
ՈւսուցիչՍոկրատես
ԱշակերտներArete of Cyrene? և Antipater of Cyrene?
 Aristippus Վիքիպահեստում

Արիստիպպուս Կյուրենացին (/ˌærəˈstɪpəs/; հին հունարեն՝ Ἀρίστιππος ὁ Κυρηναῖος) մոտ մ. թ. ա. 435[1], Կիրենա, Լիբիա[2][3] - մ. թ. ա. 355 կամ մ. թ. ա. 366, Կիրենա, Լիբիա եղել է հեդոնիստ հույն փիլիսոփա[4][5] և Կյուրենյան փիլիսոփայության դպրոցի հիմնադիրը[6]։ Նա եղել է Սոկրատեսի աշակերտը, բայց ընդունելով փիլիսոփայական այլ հեռանկարներ սովորեցնում էր, որ կյանքի նպատակը հաճույքներ փնտրելն է ՝ հարմարեցնելով հանգամանքներն ինքն իրեն և վերահսկողություն պահպանելով և՛ դժբախտությունների, և՛ բարգավաճման վրա։ Նա կարծում էր, որ հաճույքը միայն բարիք է բերում, որը կոչվում է էթիկական հեդոնիզմ[4][7]։ Սոկրատեսի և իր միջև գաղափարախոսական և փիլիսոփայական տարբերությունների պատճառով Արիստիպպուսը բախվեց Սոկրատեսի և նրա բազմաթիվ ընկերների արձագանքին։ Իր հեդոնիստական համոզմունքներից Արիստիպպուսի ամենահայտնի արտահայտությունն էր «Ես տիրապետում եմ, ես տիրապետված չեմ»[8]։ Չնայած երկու որդի ունենալուն՝ Արիստիպպուսը ճանաչեց իր դստերը՝ Արետեին որպես իր ստեղծագործության «մտավոր ժառանգորդ», Արետեի և նրա որդու՝ Արիստիպպուս կրտսերի՝ Արիստիպպուսի թոռան կողմից իր աշխատանքի և Կյուրենյան փիլիսոփայության դպրոցի համակարգվածության արդյունքում, իր կյանքի վերջին տարիներին և մահից հետո[4][9]։

Նշումներ կան, որ Արիստիպպուսին շփոթել են իր թոռան՝ Արիստիպպուս Կրտսերի հետ[10]։

Կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արիստիպպուսը՝ Արիտադեսի որդին, ծնվել է Հին Լիբիայի Կիրեն քաղաքում, մ․թ․ա․ 435 թվականին։ Օլիմպիական խաղերին մասնակցելու համար Հունաստան գալով, նա հանդիպում և հարցնում է Իսքոմաքոսին Սոկրատեսի մասին, ինչի արդյունքում Սոկրատեսին տեսնելու մեծ ցանկություն է առաջանում՝ լսելով նրա նկարագրությունը։ Փնտրելով Սոկրատեսին՝ նա գնում է Աթենք և դարձնում նրան իր վարպետը[11][12]։

Թեև Սոկրատեսի աշակերտն էր, Արիստիպպուսը թե՛ սկզբունքորեն, թե՛ գործնականորեն շեղվում է իր տիրոջ ուսմունքից և օրինակից[12]։ Սոկրատեսի փիլիսոփայական հայացքներն ու արժեքները սովորելուց հետո Արիստիպպուսը ավելի մեծ հետաքրքրություն է ձևավորում հաճույքի նկատմամբ՝ ի վերջո դա նրան հանգեցնում է հանրահռչակմանը և կենտրոնացմանը բացառապես էթիկական հեդոնիզմի վրա[4]։ Սոկրատեսից իր փիլիսոփայական տարբերությունների պատճառով Արիստիպպուսը այլ ուղիներ է սկսում փնտրել, որոնք տանում են նրան դեպի Դիոնիսիուս I Սիրակուզացու կամ Դիոնիսիուս Կրտսերի արքունիքը։ Արիստիպպուսը արքունիքում դառնում է խորհրդական և շարունակում ավելի շատ փնտրել իր հաճույքները[4]։ Այնտեղ նա ապրում էր շքեղությամբ և փնտրում էր զգայական հաճույք և ընկերություն տխրահռչակ Լայիսի հետ[4]։ Բացի այդ, Արիստիպպուսը Սոկրատեսի աշակերտներից առաջինն էր, ով գումար վաստակեց իր ուսուցման դիմաց, որը երբեմն ուղարկում էր Սոկրատեսին, թեև հաճախ Սոկրատեսը վերադարձնում էր հետ, քանի որ դա համարում էր վիրավորանք[13][14][15]։ Արիստիպուսը նաև ասել է, որ ինքը բնակվել է օտար երկրում, իր հայրենի քաղաքում՝ Սոկրատեսի քաղաքականության մեջ ռուբլի ներգրավվելուց խուսափելու համար[12][16][17]։

Շնորհիվ իր ողջ կյանքի ընթացքում հաճույքի և հաճույքի մասին փիլիսոփայական ուսմունքների՝ ընդդեմ Սոկրատեսի ուսմունքների, Արիստիպպուսը իր կյանքի ընթացքում հակամարտություն էր առաջացրել Սոկրատեսի նման փիլիսոփաների և իր ընկերների միջև[4]։ Ասում են նաև, որ նա գերի էր ընկել Արտաֆեռնեսին՝ սատրապին, ով 396 թվականին քշել էր սպարտացիներին Հռոդոսից[18][19]։ Չնայած իր փիլիսոփայական հայացքների, ուսմունքների և ապրելակերպի համար ստացած հակազդեցությանը, Արիստիպպուսը շարունակում էր էթիկական հեդոնիզմի իր տարածումը` իր ուսմունքը փոխանցելով իր դստերը՝ Արետեին, որն իր հերթին այն փոխանցել է որդուն՝ Արիստիպպուս Կրտսերին, ով ասվում է, որ այն վերածել է Կյուրենյան փիլիսոփայության դպրոցի համակարգի, որի ստեղծմանն օգնել է Արիստիպպուսը[12]։ Ծերության ժամանակ Արիստիպպուսը վերադարձել է Կիրեն՝ ապրելով իր թոշակով շքեղության մեջ և հաճույքի հետևից գնալով մինչև իր մահը՝ 79 տարեկան հասակում[4][15]։

Կիրեն, Լիբիա Արիստիպպուսի ծննդավայրը

«De architectura VI» գրքում Վիտրուվիուսը նկարագրում է Արիստիպպուսին։

Փիլիսոփայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած Արիստիպպուսը ուշադրություն էր դարձնում չափավորության միջացով հաճույք ստանալու արժեքին, նրա հեդոնիստական փիլիսոփայությունը հաճախ էր արժանանում Սոկրատեսի և նրա ընկերների արձագանքին։ Մինչդեռ Սոկրատեսը անձնատուր էր լինում խնջույքներին, գինի խմելուն և նվերներ ընդունելուն նրա առաքինությունն ավելի արժեքավոր էր համարվում, քան հաճույքը[4]։ Քանի որ Արիստիպպուսը ավելի շատ էր գնահատում հաճույքը, քան Սոկրատեսը, ինչպես նաև ավելի քիչ ներքին արժեք էր գտնում առաքինության մեջ, այլ փիլիսոփաներ, ինչպիսիք են Պլատոնը և Քսենոփոնը, պաշտպանեցին և առաջ բերեցին այն մեղադրանքը, որ Արիստիպպուսը մերժել և շեղվել է Սոկրատեսի փիլիսոփայական ուսմունքներից[4]։ Արիստոտելը նույնպես հայտնի է նրանով, որ նրան անվանել է սոփեստ[12]։ Փիլիսոփայական արժեքների և համոզմունքների տարբերությունների պատճառով Արիստիպպուսը և նրա հեդոնիստական փիլիսոփայությունը խզում են առաջացրել նրա և Սոկրատեսի, ինչպես նաև այն ժամանակվա այլ նշանավոր փիլիսոփաների միջև։ Փիլիսոփաների՝ Արիստիպպուսի արժեքների հանդեպ արհամարհանքը դրսևորող ամենանշանավոր օրինակը Պլատոնի Ֆեդոնն է, որտեղ Պլատոնը նկարագրում է, որ Արիստիպպուսը եղել է Էգինայում՝ հաճույքների հանգստավայրում, Սոկրատեսի մահվանը ներկա գտնվելու փոխարեն։

Արիստիպպուսի մասին գրված անեկդոտներից առավել առատ են Դիոգենես Լայերտացու անեկդոտները[12][20]։ Դրանցում օրինակ արվում են Արիստիպպուսի վերաբերյալ հայտարարություններ և նկարագրություններ, որոնք նման են Հորացիոսի երկու հայտարարություններին[20], քանի որ Արիստիպպուսի պատվիրանները պահպանելը նշանակում է «աշխատել հանգամանքները հարմարեցնել ինձ, ոչ թե ինքս հանգամանքներին»[21], և որ «ամեն կյանքի երանգը, ամեն մի կայարան և հանգամանք նրբագեղ նստած էր նրա վրա»։ Մեկ այլ անեկդոտ, երբ Արիստիպպուսին կշտամբում են մարմնական ինդուլգենցիաների հանդեպ իր սիրո համար, որում նկարագրված է, որ Արիստիպուսը պատասխանում է. «Լավագույնը հաճույքներից զերծ մնալը չէ, այլ դրանց նկատմամբ տիրապետում ունենալը՝ առանց երբևէ վատթարանալու»[14][22]։

Աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արիստիպպուսի գործերից ոչ մեկը չի պահպանվել։ Դիոգենես Լայերտացու, Սոթիոնի և Պանաետիուսի հեղինակությամբ, տալիս է գրքերի երկար ցուցակ, որոնց հեղինակը վերագրվում է Արիստիպպուսին, թեև նա նաև նշում է, որ ըստ Սոսիկրատես Ռոդեցու Արիստիպպուսը երբեք ոչինչ չի գրել[23][4]։ Նրան վերագրվող որոշ նամակներ կեղծիքներ են։

Հին ժամանակներում Արիստիպպուսին վերագրվող աշխատություն էր «Հին շքեղության մասին» գիրքը (կամ Հնագույնների շքեղության մասին, հուն․՝ Περὶ παλαιᾶς τρυφῆς), թեև վաղուց համարվում էր, որ այս աշխատությունը չէր կարող գրել Արիստիպպուս Կյուրենացին[24], այն պատճառով, որ հեղինակը հիշատակում է Թեոփրաստեսին, որն ապրել է Արիստիպպուսից մեկ սերունդ հետո[25]։ Անունը, հավանաբար, ընդունվել է գրողի կողմից՝ հեդոնիստ փիլիսոփայի հետ կապ առաջացնելու համար[26]։ Այս աշխատությունը դատելով Դիոգենես Լայերտացու կողմից պահպանված մեջբերումներից[27], ենթադրվում է, որ նույնպես լցված է փիլիսոփաների մասին անեկդոտներով և կուրտիզանուհիների կամ տղաների հանդեպ նրանց ենթադրյալ ճաշակով[25]։ Քանի որ Արիստիպպուսն իրեն ավելի բարձև էր գնահատում, քան իր գործընկեր փիլիսոփաները, Արիստիպպուսի նման աշխատության հեղինակ լինելը համարվեց անհավանական, քանի որ նման արարքը նրա համար անկանոն ջանքերի պատճառ էր հանդիսանում[4]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Aristippus // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Аристипп (ռուս.) // Анрио — Атоксил — 1926. — Т. 3. — С. 325.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Аристипп (ռուս.) // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — Сент-Питерсберг: Брокгауз — Ефрон, 1890. — Т. II. — С. 82.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 Mark, Joshua J. «Aristippus of Cyrene». World History Encyclopedia (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 4-ին.
  5. ↑ «Aristippus of Cyrene». World History Encyclopedia (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 22-ին.
  6. ↑ Although the systemization of the Cyrenaic philosophy is generally placed with his grandson Aristippus the Younger.
  7. ↑ Moore, Andrew (2019), «Hedonism», in Zalta, Edward N. (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2019 ed.), Metaphysics Research Lab, Stanford University, Վերցված է 2021-03-28-ին, «Ethical or evaluative hedonism claims that only pleasure has worth or value and only pain or displeasure has disvalue or the opposite of worth.»
  8. ↑ «Aristippus | Greek philosopher | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 4-ին.
  9. ↑ Matson, Watson (2006). Encyclopedia of philosophy. Vol. 2. Donald M. Borchert (2nd ed.). Detroit: Thomson Gale/Macmillan Reference USA. էջ 619. ISBN 0-02-865780-2. OCLC 61151356. «Although he had two sons, Aristippus designated his daughter Arete as his intellectual heiress. She in turn bestowed the succession on her son Aristippus call "the Mother-taught."»
  10. ↑ Debra Nails, The People of Plato, 1603844031, p. 50
  11. ↑ Plutarch, De Curios. 2.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 «A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology, Abaeus, Ariste'nus Ale'xius, Aristippus». www.perseus.tufts.edu. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 4-ին.
  13. ↑ Being the first of the disciples of Socrates who did so (Laërtius 1925, § 65).
  14. ↑ 14,0 14,1 Laërtius, Diogenes. Lives of the Eminent Philosophers.
  15. ↑ 15,0 15,1 «Aristippus and the Pursuit of Pleasure | Classical Wisdom Weekly». classicalwisdom.com. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 4-ին.
  16. ↑ Xenophon, Memorabilia, ii. 1.
  17. ↑ «The Memorabilia, by Xenophon». www.gutenberg.org. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 4-ին.
  18. ↑ Diodorus, xiv. 79.
  19. ↑ «Diodorus Siculus, Library, Book XIV, Chapter 79». www.perseus.tufts.edu. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 4-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 Horace, Ep. i. 1. 18
  21. ↑ Horace, i. 17. 23.
  22. ↑ Aristotle, Metaphys. iii. 2.
  23. ↑ Laërtius, 1925, § 83-5
  24. ↑ "Aristippus" entry in Alexander Chalmers, (1812), The General Biographical Dictionary Containing An Historical And Critical Account Of The Lives And Writings Of The Most Eminent Persons In Every Nation, page 458.
  25. ↑ 25,0 25,1 Warren James Castle, (1951), The Platonic epigrams, p. 14.
  26. ↑ Kathryn J. Gutzwiller, (1998), Poetic garlands: Hellenistic epigrams in context, p. 50. University of California Press
  27. ↑ Laërtius 1925, i. § 96; Laërtius 1925, ii. § 23, 48–49; Laërtius 1925, iii. § 29–32; Laërtius 1925, iv. 19; v. 3–4, 39; Laërtius 1925, viii. 60.


Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արիստիպպուս_Կյուրենացի&oldid=9222699» էջից